hkkurdistan
موحسن کەریم
کۆبوونەوەی تاران و کۆبونەوەی جەددە جارێکی دیکە بایەخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەی کەنداوی وەکو ناوچەیەکی ستراتیژی گرنگ لە جوگرافیای سیاسی جیهان و ناوەندێکی کاریگەری یەکلاکردنەوەی هاوسەنگی لە ململانێی نێوان هێزو دەوڵەتانی زلهێز لە پرۆسەی شکڵگرتنی جەمسەرە جیهانیەکاندا، تەئکیدلێکردەوە.
کۆبونەوەی سێقۆڵیی پۆتین لەگەڵ سەرۆکی ئێران و تورکیا، وەکو دوو دەوڵەتی گرنگی ناوچەکەو دوو هێزی هەرێمی، کە خۆشیان بەرژەوەندی دژ بەیەك و ناکۆکیان هەیە، لەلایەك و کۆبونەوەی بایدن لەگەڵ مەلیك و ئەمیرەکانی سعودیەو ووڵاتانی کەنداو، کە تا ڕادەیەك وەکو هیزێکی ناوچەیی خاوەن بەشێکی گەورەی ووزە، لە نەخشەی وزەی دنیادا جێگایان گرتوە، ئەو بۆچوونەی سەرەوە پشتڕاست دەکاتەوە.
ڕیزبەندیە کۆنەکانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئیتر ئەو تەنها فاکتەرە نیە کە پێکهاتەو بلۆکبەندی سیاسی و پێگەی ئابوری ناوچەکە دیاری دەکات. گۆڕانکاریە جیهانیەکان لەماوەی نزیك بەیەك دەیەی رابردوو بەشێوەیەکی گشتی، قەیرانی کۆرۆناو و بەم دواییانەش جەنگ لە ئۆکرانیا،ڕاستەوخۆ کاریگەری چارەنوسسازی دەبێت لەسەر ڕەوتی روداوەکان و جەمسەرگیری و دابەشبوونە سیاسیەکان و پێکهاتەو ئایندەی دەسەڵاتەکان و پێگەیان لە نەخشەی سیاسی- ئابوری و بگرە سەربازی دنیادا.
لە هەلومەرجێکی لەوجۆرەدا کە جیهانی سەرمایەداری لەسەر لێواری دوبارە سازدانەوەو پێناسەکردنەوەی خۆیدایە، هەژمونی تاقانەی ئەمریکا و نیزامی نوێی جیهان لەناو ناکۆکیە بونیادیەکانی خۆیدا بەرەو لاوازی و پوکانەوە چووە، یەکێتی ئەوروپا خەریکە لەژێرباری براگەورەیی ئەمریکا دەردەچێت، ڕوسیاش دەورانی شکستی دوای روخانی بلۆکی رۆژهەڵاتی، لانی کەم لە بواری سیاسی و سەربازیدا، قەرەبوو کردۆتەوە، لەم هەلومەرجەدا سەربەزکردنەوەی چین و بەپلەی دوەمیش هیندستان وەکو دوو بلۆکی ئابوری بەهێز لەناو نەخشەی ئابوری دنیادا، کە گەشەو پەرەسەندنی ئابوریەکەیان پێویستی بە دابینکردنی سەرچاوەیەکی سەقامگرتووی ووزە هەیە، پێگەیەکی هەستیارتر دەدەن بە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراست و بە تایبەتی کەنداو وەکو گرنگترین ناوچەی ووزە( بە پلەی سەرەکی نەوت و گاز).
هەوڵی ئەمریکا بۆ گەرانەوە بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، کە وادەردەکەوێ یەکێك بێت لە ئامانجەکانی سەردانەکەی (بایدن) بۆ ناوچەکەو بەشداریکردن لە لوتکەی “جەددە” لە سعودیە، لە بەشێکیدا بۆئەوەیە کە هەژموونی خۆی بەسەر ئەم ناوچە ستراتیژەی ووزەدا بەدەست بهێنێتەوە. ئەمریکا ، ئێستا سەرباری بەشداری لۆجستیکی لە شەڕی ئۆکرانیا لەگەڵ ڕوسیادا، کە ئامانجەکەی پێشگرتنە بە دوبارە دەرکەوتنەوەی ڕوسیا وەکو قوتبێکی سیاسی- سەربازی لە ئاستی جیهاندا، هاوکات و بە ڕادەیەکی زیاتر دەیەوێ دەستی چین لە گەیشتنی بە سەرچاوەی ووزە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کەنداودا کورت بکاتەوە کە پێداویستیەکی حەیاتیە بۆ گەشەی سەرسوڕهێنەری ئابوریەکەی.
ڕوسیاش کە جەنگی ئۆکرانیا وەکو نەشتەرگەریەکی سزاری سەیردەکات بۆ ئەوەی وەکو جەمسەرێکی سیاسی- سەربازی لەئاستی دنیادا دەربکەوێتەوە، کۆتایی بە هەژموونی ئەمریکا بهێنێ و پرۆسەی شکڵگرتنی جیهانی فرەجەمسەری خێراتر بکات، ئەویش بەهەمان ڕادە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کەنداوی بۆ گرنگە. کۆبونەوەی تاران ئەو ئامانجەی هەیە کە دوو هێزی ناوچەیی کاریگەر لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کەنداودا لەپاڵ خۆی و بەرەی نەیاری ئەمریکادا کۆبکاتەوە. بەتایبەتی کە ئێستا هەریەکە لە سعودیەو ووڵاتانی کەنداویش پێویستیان بە فەراهەمکردنی ژینگەیەکی ئارامە بۆ پاراستنی بەرژەوەندیە ئابوری و سیاسیەکانیان لە ناوچەکەدا، مەیلی سازکردنەوەی بارگرژیەکانیان لەگەڵ ئێراندا زیادی کردوە. دەکرێ ئەم مەسەلەیە ئومێدەکانی پۆتین بۆ لاسەنگ کردنی دۆخەکە بەزیانی ئەمریکا زیاتر بکات.
لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا ڕوسیا بەشێوەیەکی کاریگەر لە ناوچەکەدا ئامادەیی پەیداکردوە. بەهێزبوونی دەوری ڕوسیا لە ناوچەکەدا هاوکات کۆمەك بە بەرژەوەندیە ئابوریەکانی چین دەکات کە ئێستا ڕوسیا وەکو هاوپەیمانێکی ستراتیژی ئابوری- سیاسی خۆی تەماشای دەکات لە بەرامبەر ئەمریکادا. بێگومان چینیش بۆ وەستانەوە بەڕووی ئەمریکادا کە ئێستا چین وەکو مەترسی سەرەکی لەسەر پێگەی ئابوری خۆی لە ئاستی جیهاندا دەبینێ، پێویستی بەو ڕۆڵە سیاسی و سەربازیەی ڕوسیا لە ناوچەکەو بگرە لەئاستی دنیادا هەیە.
هەڵبەتە لەپاڵ ئەو پێگەیەی ناوچەکە کە ئاماژەمان پێکرد، مەسەلەیەکی دیکە دێتە ئاراوە، ئەویش بایەخی ئەم ناوچەیەیە وەکو بازارێکی فراوان بۆ وەبەرهێنانی سەرمایەی جیهانی و بەرهەمهێنان و ساغکردنەوەی کاڵاو بەهرەمەندبوون لە کاری هەرزان.
بەوجۆرە روداوەکانی رۆژانی رابردووی ناوچەکە دوبارە پێگەیەکی دیکەی پێبەخشیەوە لە ململانێ جیهانیەکان و ئایندەی جەمسەرگیریە ئابوری و ئیمپریالیستیەکان کە نەخشەی سیاسی داهاتووی ناوچەکەش بەرەو ئاڵوگۆڕی جدی دەبات.
