hkkurdistan
ئۆکتۆبەر: هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق تەواو بوو، وەکو پێشبینی کرا، ژمارەیەکی کەم لە خەڵک بەشدارییان تێداکرد. هەروەها پێشبینی ئەوەش کرا کە هێزە بەشدارەکان نەتوانن لەسەر دروستکردنی حکومەت بە زوویی ڕێك بکەون و لەوەش خراپتر هەڕەشە کردن و هێز جوڵاندن بەشێوەی جۆراوجۆر دەستی پێکردوە. ئایا پێشبینی ئەوە دەکەن کە بارودۆخی سیاسی عیراق بەرەو شەڕو پێکدادان بڕوات؟ یاخود حکومەتی ئێستا بەردەوام دەبێت تا ئەوکاتەی ئەم هێزانە بە ڕێکەوتنێك دەگەن لەنێوان خۆیاندا!؟ لەوبارەدا بارودۆخی ژیان و گوزەران و ئەمنیەتی خەڵك چی بەسەردێ؟
عوسمان حاجی مارف: با لەو شوێنەوە دەست پێبکەین کە زۆر بێپەردەو ئاشکراو بێدودڵی زۆرینەی هاووڵاتیانی عێراق و کوردستان بەشدارییان لەم هەڵبژاردنەدا نەکرد. بەڕاستی مستەکۆڵەو گورزێکی گەورەیان کێشا بە ڕوخساری تەواوی ئەو هێزە سیاسیانەی بەناوی هەڵبژاردنەوە دەیانەوێت هەمان پرۆسەی سیاسی لە ئەزمونی دەسەڵاتی حزبە ئیسلامی و تائفی و نەتەوەپەرستی میلیشیاکان، بە ڕێکەوتن، پێکبهێننەوە. ئەمجۆرە لە پەرچەکردار لە توڕەیی و ناڕەزایەتی جەماوەری بۆ بەشداری نەکردن لە هەڵبژاردن، دەستکەوتێکی گەورەیە لە هەنگاوەکانی خەبات و ناڕەزایەتیەکانی جەماوەری عێراق و کوردستان بۆ ڕوخاندنی ئەم دەسەڵاتە. لە هەمانکاتدا شکستێکی گەورەیە بۆ تەواوی ئەو هێزانەی لە چوارچێوەی پرۆسەی سیاسی گاڵتەجاری هەڵبژاردندا دەیانەوێت دەسەڵاتی جەردەیی و تاڵانی بە ئاسانی دابمەزرێننەوە.
بە گشتی دۆخەکە بەو ئاقارەدا ڕەوتی ڕوداوەکان دەباتە پێشەوە کە دوای ئەم هەڵبژاردنە ئایندەیەک بۆ پێکهێنانی حکومەت لە عێراقدا نادیارەو ئاسان نیە، چونکە ئەوە باش دەزانین هەر لە سایەی ئەم دەسەڵاتەدا بوو کە چەندین مانگ خۆپیشاندانەکانی بەغداو شارەکانی خوارو بەدروشمی ڕوخانی دەسەڵات، حکومەتی عادل عبدولمهدی یان هەڵوەشانەوە. هێزە سیاسیەکان ناچار بون حکومەتێكی کاتی پێکبهێنن تا هەڵبژاردنی پێشوەخت. ئەمەش ئاکامی ئەو هەڵبژاردنەیە کە زۆرینەی خەڵکی عێراق (نایەکی) گەورەو ڕیسواکردنی ئەو هێزە سیاسیانەی کردە نیشانەو ڕمی توڕەییان لێوەشاند. ئەو قەیرانەی لە دەسەڵاتی سیاسی عێراقدا کە هەر لەسەرەتای پێکهێنانی یەکەم حکومەتی تەوافقیەوە ڕەگی داکوتاوە، ئەم هەڵبژاردنە زیاتر بەبنبەستی گەیاندن. دەبینین کە بە لایەنێک و دوولایەن و سێ لایەن ناتوانن حکومەتێک پێکبهێنن. هاوسەنگی هێزیان بەجۆرێک دابەزیوە، ناتوانن ئەنجامی هەڵبژاردن بکەنە سەنگی مەحەکی پێکهێنانی حکومەتەکەیان. هەربۆیە پێشبینی چەندەها سیناریۆ دەکرێ، لە پێکدادان و بارگرژی و شەڕی نێوان هێزەکان و دەخالەتی ڕاستەوخۆی ووڵاتان و زیاتر خولقاندنی باری نائەمنی. بەڵام واقعیەتێک کە بەدوای هەژدەساڵ لە باڵادەستی ئەم هێزە میلیشیاییانە، ئەوەیە کە هەریەک لەو هێزانە بە ڕادەی پێگەو نفوزێکی سیاسی و دەوریان، لەدەسەڵاتی سیاسیدا گەندەڵستانێکیان دروستکرد، کە توانیویانە گەورەترین سەرمایە لە چاڵە نەوتەکان و بازرگانی و قاچاخچێتی و جەردەیدا کەڵەکە بکەن. مەبەستم ئەوەیە ئاستی بەردەوامی بەرژەوەندییان لە تاڵانچێتی و کەڵەکەی سەرمایە بە قازانجی هیچ لایەنێکیان نیە و بکەونە حاڵەتی شەڕەوە، بۆیە بەجیا لە ئاکامی هەڵبژاردنەکان، گرنگ نیە کێ دەنگی زۆری هێناوە یان کەمی هێناوە، وەک هێزی میلیشیاو مافیا تا بۆیان دەکرێت ناچارن لەنێوان یەکتردا سەوداو مامەڵەبکەن بۆ ڕێکەوتن لەسەر تاڵانی و قۆرخکردنی سەروەت و سامانی عێراق. هەڵبژاردن هەبێت یا نەبێت، ڕێکەون یا ڕێک نەکەون، بە شێوازێک لەدەسەڵاتی میلیشیا، ئیدارەو حکومەتەکەیان بەڕێوە دەبەن. هەریەک حاکمی ناوچەی دەسەڵاتی خۆی دەبێت، تا ئەو کاتەی ناڕەزایەتی جەماوەری دەریان دەپەڕێنێت. ئەمەش مانای ئەوەنیە ئەم ناجێگیری و گێژاوە سیاسیە ئەتوانێ تاسەر بێت. لەدۆخێکی وا نالەبارو بارگرژیدا، چەندین ئەگەر لە پێشهات قابیلی ڕودانە تا ئاستی شەڕی نێوانیان. لە هەموو ئەگەرەکاندا کرێکاران و خەڵکی هەژارو زەحمەتکێش گەورەترین قوربانی ئەو هەلومەرجە دەبن، لە بێکاری و نەداری و برسیەتی و هەژاریدا.
ئۆکتۆبەر: ئەگەر بارودۆخەکە بەوجۆرە بوو کە ئەم وەزعە درێژەی کێشاو حکومەت دروست نەبوو، خەڵک چی بکات؟ چۆن بتوانێ دەستی بە خزمەتگوزاریەکان بگات و ژیان و گوزەرانی خۆیان بەڕیوەبەرن. ئەگەر وەزعەکە بە ئاقاری شەڕدا ڕۆشت خەڵک چی بکەن؟
عوسمانی حاجی مارف: وەک پێشتر ئاماژەم پێدا، ئەگەری سیناریۆکان چەند لایەنەیە، جا حکومەت پێکبێت یا پێک نەیەت، ئەو هێزانە لەپێناو زیاتر کەڵەکەی سەرمایەدا، پرۆژەکانیان و بەڕێوەبردنی دەسەڵاتیان بەو شێوازەی بۆیان دەگونجێت، بەڕێوەی دەبەن. ئەوەش لەچەند ساڵی ڕابردودا ئەوەی ئەم هێزانە بە خەڵکی عێراقیان کردوە لە جیهاندا کەموێنەیە. خەڵکیان لە بێ کارەبایی و بێ ئاوی و دابین نەکردنی خزمەتگوزاری و تەندروستی و بێبەشکردن لە پێداویستیەکانی ژیاندا ڕاگرتوە لەکاتێکدا حکومەتی تەوافقیشیان پێکهێنابوو.
ناڕەزایەتیەکانی خەڵک لەبەرامبەر ئەو حکومەتەدا خۆی نواند، کە نالەبارترین و نەگونجاوترین ژیانیان بەرەوڕوی خەڵک کردۆتەوە. هەڵبەتە ئەم هەلومەرجەی دوای هەڵبژاردن لەبنبەست و قوڵبونەوەی زیاتری دەسەڵاتی سیاسی، زیاتر ناجێگیری سیاسی و ژیان و گوزەرانی خەڵک نالەبارتر و سەختتر دەکات. بۆیە پێویست ناکات چاوەڕوانی ئەوەبین شەڕ دەبێت یان نابێت، حکومەت دروست دەکەن یا دروستی ناکەن. بە هەر بارێکدا ئەوەیان سەلماندوە کە ئەزمونێکی زۆر تاڵ و بێمانامان لەم هێزە میلیشیا ئیسلامی و تائفی و عروبەو کوردایەتیە وەرگرتووە، کە هەر چاوەڕوانبونێک لە هەڵسوکەوتی سیاسی و سەوداومامەڵە و گەمەی سیاسیان دەبێتە مایەی زیانبەخشی زیاتر بۆ گوزەرانی خەڵک. هەر بۆ خۆیان بە ڕۆژی ڕوناک بەچەندین شێوەو زمان پێمان ڕادەگەیەنن کە حاکمی گەندەڵی و دزی و جەردیی و تاڵانکارین. نە خۆیان و نە فکرو ئایدۆلۆژیا و نە نەخشەی سیاسی و ڕێکەوتن و نە شەڕی نێوانیان نەک زەڕەیەک سودی بۆ خەڵک نیە، بەڵکو مایەی بەڵاو کارەساتێکن ئەوپەڕی نائینسانی بون و کۆنەپەرستی و دڕندەیی خۆیان دەسەلمێنن.
خەڵکی عێراق یەک ڕێگای هەیە، ئەویش کۆتاییهێنانە بەم پرۆسە سیاسیەی هەژدەساڵە عێراقی کردۆتە تاقیگەی شێوازێک لەدەسەڵات، کە کەرەسەکانی هەر لەسەرەتاوە ئێکسپایەرەو دەسوتێن و خەڵک دەسوتێنێت. ئەو نایەی لەبەرامبەر ئەم هەڵبژاردنەدا نمایشی مانگرتن و سنوربەندیەکی بەرزی لەبەرامبەر ئەم پروسەیدا نیشاندا، درێژکراوەی هەمان ناڕەزایەتیەکانی ئۆکتۆبەرە کە دەسەڵاتی ناچارکرد سەرشۆربێت و ناچار بە هەڵبژاردنی پێش وەخت بێت، هەربۆیە پێویستە دوای ئەم نایەش هەنگاوە عەمەلیەکانی ڕوخانی ئەم دەسەڵاتەو کۆتایی ئەو پرۆسە سیاسیەی هاوسەنگی هێزی میلیشیای ئیسلامی و تائفی و عروبەو کوردایەتی کردۆتە بنەمای بەرجەستەکردنی بێ ئیرادەیی خەڵک، دەبێت کۆتایی پێ بهێنرێت. دەسەڵاتی خەڵک و گەڕانەوەی ئیرادەو دەورو دەخالەتی خەڵک، دەبێت بنەمای پێکهێنانی دەسەڵات و بەڕێوەبردنی کۆمەڵگە بێت، هەر ئەم ڕێگەیەش بەر بەشەڕو کارەساتەکان دەگرێت.
ئۆکتیۆبەر: بارودۆخی ژیان و گوزەرانی خەڵکی کوردستان چی بەسەردێ؟ بەتایبەتی کەحکومەتی هەرێم هەموو مەسەلەکانی خستۆتە ئەستۆی حکومەتی ناوەندی و تەنانەت مووچەشی بەستۆتەوە بەو بڕە پارەیەی ناوەند کە دەینێرێ؟ ئایا ئەگەری سەرهەڵدانی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیەکان هەیە، ئەگەر هەیە چی بکرێ تا هێزو دەستەو گروپی بۆرژوایی بەلاڕێیدا نەبەن و لە ئامانجەکانی دوری نەخەنەوە؟
عوسمان حاجی مارف: هەر لەسەرەتای هێرش و داگیرکاری ئەمریکا بۆ سەر عێراق، حزبەکانی کوردایەتی پاشکۆو پێشخزمەتی دڵسۆزی هێزەکانی ئەمریکا بون لە داگیرکردن و وێرانکردنی عێراقدا. ئەو تاڵانکاریەی لە جەنگی کەنداوی یەکەمدا کردیان بەهەمان شێوەو فراوانتر حزبەکانی کوردایەتی خۆیان ڕێکخست بۆ دزی و تاڵانی زیاتر لە سەروەت و سامانی عێراق و کۆکردنەوەی پاشماوەکانی جەنگی کەنداوی دووەمدا، بەناوی ڕوخانی حکومەتی بەعس خۆیان کردە پێشڕەوی پێکهێنانی حکومەتی هێزە میلیشیاکانی ئیسلامی و تائفی نەتەوەپەرستی، چارەنوسی کوردستانیشیان بەستەوە بە سەوداومامەڵەی ئایندەی عێراقێکی فیدراڵەوە، عێراقێک کە چەندین ساڵە بۆتە مەیدانی کێشمەکێشی شەڕو دەخالەتی ووڵاتانی زلهێزی دنیاو ووڵاتانی ناوچەکە، بەتایبەتی دەخالەتی ئێران و تورکیا. واتە حزبەکانی دەسەڵاتدارو حکومەتی هەرێم بەشێکی سەرەکین لەو پرۆسە سیاسیەی عێراقی کردە کەلاوەی دەستی دەسەڵاتی ئەو هێزە میلیشیا کۆنەپەرست و ئیسلامیانەو بەرجەستەکردنی واقعیەتێک لە ناجێگیری و گێژاوی سیاسی و ئایندەیەکی نادیارو گوزەرانێکی پڕ مەینەتی و نائەمن و کارەسات بۆ دانیشتوانی عێراق، هەر ئەم هەلومەرجە بەردەوام کاریگەری نەرێنی و مەترسی و نائەمنی لەسەر هەلومەرجی کوردستان داناوە. کوردستانیش بۆتە پاشکۆی ئایندەی سیاسی عێراقێک کە بەردەوام لە ناو جەنجاڵی ئاڵوگۆرەکاندا حەشار دراوە. بەمانایەکی ڕۆشن حزبەکانی کوردایەتی چارەنوسی خەڵکی کوردستانیان تەواو گرێداوە بەو سەوداومامەڵەیەی لەگەڵ حکومەتی عێراقدا دەیکەن، لەدابەشکردن و قۆرخکردنی سەروەت و سامانی عێراقدا، ئەو عێراقەی ئێستا دەرگیرە لە بەرامبەر ناڕەزایەتی فراوانی ئەو جەماوەرەی دەڵێن دەبێت ئەم دەسەڵاتە بڕوخێت.
لەسەر بنەمای واقعیەتی هەلومەرجی ناڕەزایەتی بەرفراوانی خەڵک، بەرامبەر پرۆسەی چۆنیەتی پێکهێنانی دەسەڵاتی سیاسی، بۆ بەرزکردنەوەی خواست و پێداویستیەکانیان، زەمینەیەکی لەبار هەیە کە بەردەوام لە شانۆی سیاسی عێراق و کوردستاندا ناڕەزایەتیەکان دێنەوە مەیدانی شارەکان و گەرەکەکان، ئەتوانێت ئەو هەنگاوانەی ڕوخانی دەسەڵاتی سیاسی، لە عێراق و کوردستان بەرجەستە بکاتەوەو بیباتە پێشەوە. جەماوەری عێراق و کوردستان ئایندەیەک چاوەڕوانیانە کە هاتنەمەیدانی ئیرادەی شۆڕشگێرانەی خەڵکە بۆ ڕوخاندنی دەسەڵات و دامەزراندنی دەسەڵاتی شورایی، هەر چاوەڕوانیەکی تر لە هەر هێزێکی سیاسی کە لەسەر بنەمای گەمە بە مامەڵەی سیاسی نێوان ئەو هێزە میلیشیا ئیسلامی و تائیفیانەدا نەخشەی خۆی دەباتە ڕێوە، تەنها هێشتنەوەی هەمان پرۆسەی سیاسی کۆنەپەرستانەیە کە ئایندەی عیراق و کوردستانی پێ لەقاڵب دراوە.
