hkkurdistan
ئاسۆ کمال
کۆرۆنا کێشەیەکی تەندروستیە و هۆکارەکەی ڤایرۆسێکی سروشتیە، بەڵام کێشەی نەتوانینی چارەسەر و ڕوبەڕوبونەوەکەی سیستمی ئێستای سەرمایەداری لێی بەرپرسە.
توش بونی نیو ملێۆن ئینسان و مردنی ٢٤ هەزار کەس نیشانمان دەدا کە سیستمی بەرگری تەندروستی دنیا بە تەواوەتی وێرانە.
ئایا هۆکاری ئەم مەرگە بە کۆمەڵە چیە و بۆچی ئەم سیستمە ناتوانێ بەری پێ بگرێ؟
بێگومان ئەمە ئەمڕۆ پرسیاری هەموو کەسێکە کە بە خەمی گیان و تەندروستی هەزاران و ملێۆنەها ئینسانەوەیە کە بزانێ کەموکوڕیەکە لە کوێدایە و بۆچی چارەسەر و ڕووبەڕوبوونە لەگەڵ ئەم ڤایرۆسەدا سست و لاوازە و ناتوانێ کۆمەڵگە لەم مەترسیە ڕزگار بکا؟ من ئەم پرسیارەم لە ڕیکخراوی تەندروستی جیهانی کرد WHO، ئایا ئامار و ستاتیتستیکی جیهانی چیان لەسەر ئەم چارەسەرە لە بەردەستدایە کە نیشانی بدا کەموکوڕی دەزگای تەندروستی، پەرستیار، دکتۆر، خەستەخانە، دەرمان و چەند پارە پێویستە خەرج بکرێ بۆ زاڵ بوون بەسەر ئەم پەتا کوشندەیەدا؟
بەڕێز کارۆلینا، لە بەشی COVID-19 Solidarity Response Fund[i] وەڵامی داومەتەوە و دەڵێ” هاوکاری تیمەکانی تەکنیکی بۆ ئێران و ئیتالیا نێردراوە و فەندەکانی WHO بۆ پشتیوانی بواری فریاکەوتنی کتوپڕ، خەتەری سەر خەڵک ، دۆزینەوەی کەیس و پێوەری تەندروستی گشتی، چارەسەری نەخۆش، تاقیکردنەوەی تاقیگەکان، کۆنترۆڵی هەکردن و پەرژانە سەر هەموو کۆمەڵگە و هەموو حکومەتەکان، خەرج کراوە. دەزگای پاراستنی شەخسیمان بۆ ٥٧ ووڵات ناردوە، بۆ ٢٨ وڵاتی تریش دەنێردرێ و پێویستیەکانی تاقیگەش بۆ ١٢٠ وڵات نێردراوە.”.
ئەم وەڵامەی WHO نیشانی دەدا کە ١٢٠ دەوڵەت کەمی پێداویستیە سەرەتاییەکانی تاقیگەیی بەرەو ڕووبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنای هەیە!. ٨٥ دەوڵەتیش پێویستی پاراستنی شەخسی ! ئەمە ئاماژەیەکە بۆ ئەوەی دەزگای تەندروستی جیهانی ئەمڕۆی سەرمایەداری لە زۆربەی زۆری ووڵاتدا کەموکورتی جدی هەیە ئەگەر نەڵێین وێرانەیە!
نمونەی ئیتالیا نیشانی دەدا کە یارمەتیەکانی ئەم ڕیکخراوەی WHO ناتوانێ گیانی هەزارەها کەس خێرا ڕزگاربکا. کەواتە دەبێ چی بکرێ؟
سەرەتا دەبێ خۆمان وەڵامی ئەو پرسیارە بدەینەوە کە بۆچی سیستمی تەندروستی لە دنیای سەرمایەداری ئەمڕۆدا بێ توانا و بێ دەسەڵآتە بەرامبەر بە چارەسەر یان زاڵ بوون بەسەر ئەم پەتای کۆرۆنایەدا؟ وە کێشەی ئەم سیستمە تەندروستیە کە بناغەی ژیان و مانەوەی ئینسانی سەر ئەم گۆی زەویەیە چیە؟
پێویستە سەیری سامانی دنیا و بەشی کەرتی تەندروستی لەم سامانە بکەین تا بزانین ئەم کێشەیەی سیستمی تەندروستیە جیهانیە لە کوێدایە کە بەرامبەر بە پەتای کۆرۆنا ئاوا بێ دەسەڵاتە؟
سامانی ئەمڕۆی دنیا زیاتر لە ٣٦٠ ترلیۆن دۆلارە.
ئەم ٣٦٠ ترلیۆنە نیوەی لە لای ١کەمتر لە ٪ دەوڵەمەندەکانی دنیا کۆبۆتەوە، کە ژمارەی دەوڵەمەندەکانی چین لە ڕیزی یەکەمدان و دوای ئەو ئەمریکایە. واتە ٤٦.٨ ملیۆن لە ملێۆنەرەکانی دنیا ١٥٨.٣ ترلیۆن دۆلاریان هەیە. کۆی ٧ملیار و٧٠٠ملێۆنی دانیشتوانەکەی زەویش ٢٠٠ ترلیۆنیان هەیە. [ii]
بەڵام تەنیا ٩٪بۆ کەرتی تەندروستی سەرفکراوە و ٦٠٪ بەشی دەوڵەتە لەم کەرتەدا و ٤٠٪ کەرتی تایبەت خاوەنی سیستمی تەندروستی جیهانیە. [iii]
ئەگەر ئەوە لە بەرچاوبگرین کە ئەو ڕیژەی ٩٪ ی بودجەیە بۆ ١٥ دەوڵەتی دەوڵەمەندی جیهان کە خاوەنی ٨٤.٣٪ ی سامانی دنیان، لەوانەیە سەرمایەیەکی گەورە بێت بۆ کەرتی تەندروستی. بەڵام ڕیژەی ٥٪ بودجەی دەوڵەتە کە بەشێکی زۆری خۆڕاییە. کەواتە ئەو ٤٪ کەرتی تایبەت لە تەندروستیدا خەرجی دەکا خۆڕایی نیە و وەک سامان و قازانج دەگەڕیتەوە بۆ کۆمپانیاکانی ١٪ی سەرمایەدارانی جیهان. هەربۆیە دەتوانین بڵێین کە بودجەی دەوڵەت بۆ تەندروستی ٥٪ ی سامانی گشتی جیهانە کە ٣٦٠ ترلیۆنە.
بەڵام ١٨٠ دەوڵەتی تری جیهان تەنیا خاوەنی ١٥،٧٪ ئەم سامانەن. کەواتە ئەگەر لەم بەشەی تری جیهانی سەرمایەداریدا ٩٪ بودجەش تەرخانی کەرتی تەندروستی بکرێ هێشتا سەرمایەیەکی زۆر ناچیزە و ئەمەش هۆکاری ئەو کەموکورتیە گەورەیەیە کە لە خزمەتگوزاریە تەندروستیەکانی لەم بەشەی “جیهانی هەژاردا” دەیبینین و WHO دەبێ لەم قەیرانی کۆرۆنایەدا فریایان بکەوێ، ئەگەر نا ئەوا لە زۆربەی ئەو ووڵاتانەدا ئیتالیایەکی چاوەڕوان دەکرێ ئەگەر تەقینەوەی کۆرۆنا ڕویان تێ بکا!
پرسیارەکە ئەوەیە کە؛
بۆچی لە سەرمایەداریدا سیستمی تەندروستی لاوەکیە و هێندەی بودجەی سەربازی بۆ سەرف ناکرێ؟
بێگومان وەک مارکس وەڵاممان دەداتەوە؛ ئەوە پرۆسەی شێتانەی چڕبونەوەی کەڵەکەی سەرمایەیە لە دەستی ١٪ سەرمایەدارانی جیهاندا کە دیاری دەکا چی پێویستە نەک ژیانی ٩٩٪ خەڵکی سەرزەوی. ئەم دابەشبونەی سامان نیشانی دەدا کە؛ تەندروستی ئەگەر جێگای قازانج نەبێ ئەوا سەرمایەی تێدا خەرج نەکراوە. بە پێچەوانەوە پرۆسەی چڕبوونەوەی کەڵەکەبونی سەرمایە لە دەستی ١٪ جیهاندا وایکردوە کە تەندروستی ئینسانیش وەک هەر کاڵایەکی تر مامەڵەی لەگەڵدا بکرێ. بەو بە پێیەش کە تەندروستی بەپێی ڕادەی قازانج کردن تیایدا سەرمایە خراوەتە بازاڕ و توانای کڕینی خەڵکی کرێکار و کەم دەرامەتیش دیاریکراوە، هەربۆیە وەک مەیدانێکی سەرەکی سەرمایە پارە خەرج نەکراوە بۆ دابینکردنی پێویستیەکانی خەستەخانە و دەرمان و ئامڕازەکانی پزیشکی و پێگەیاندنی کارمەندانی ئەم بوارە و بگرە پارەی گەڕان و پشکنینەکان و گەشەپێدانی زانستی تەندروستیان بڕی لەم دوو دەیەی ڕابردوودا.
ئەگەر ئەمریکا و چین و ئەوروپا بەو سەرمایەوە کە ٩٪ بۆ تەندروستی دانراوە ڕیژەی مردن تیایدا گە شتۆتە ٢٥ هەزار، دەبێ وڵاتانی هەژارنشینی ئاسیا و ئەفریقا و ئەمریکای لاتین چ مەرگێکی بە کۆمەڵ چاوەڕێیان بکا؟!
ڕێگا چارە چیە؟
بێگومان گۆڕینی سیستمی تەندروستیە. ئێستا شەڕ دژی سیستمی کاپیتالیستی تەندروستی شەڕی پاراستنی ژیانی ملیارەها ئینسانی کرێکار و کەم دەرامەت و پیر و پەکەوتەیە. ئەمە شەڕی چینایەتی ٩٩٪ کۆەمەڵگەی ئینسانیە دژ بە ١٪ سەرمایەداران.
ناڕەزایەتی زانا و دکتۆرەکانی بەریتانیا فشاری لەسەر حکومەتی پارێزگارانی بەریتانیا دانا کە ئەو سیاسەتانەی کە دەیەوێ خەڵک بکاتە قوربانی نەوەستانی بازاڕی سەرمایە بگۆڕێ. مانگرتنی کرێکارانی ئیتالیا و نەچونە سەرکار، لەو بوارانەی کە پێداویستی سەرەکی ژیان دابین ناکەن لە ژێر دروشمی “ژیانمان بەهای لە قازانەکانی سەرمایەداران زیاترە”. فشاری یەکێتیە کرێکاریەکانی ئەمریکا لەسەر حکومەتی ترامپ بۆ ڕاوەستانی کار، کە دەیەوێ لە زەلکاوی کۆرۆناشدا بڵێ “دەبێ بازاڕی سەرمایەی ئەمریکا هەر یەکەم بێ”. ئەمانە نمونەی ئەو هەنگاوانەن کە ئیرادەی زۆربەی کۆمەڵگە دەهێنێتە مەیدان بۆ ئەوەی ئەم دۆخە بگۆڕین.
دەبێ سیستمی تەندروستی ئێستای پێ بگۆڕدرێ.
دەبێ بە خێرایی هەموو پێداویستیەکانی تەندروستی بۆ ڕوبەڕوبونەوەی ئەم ڤایرۆسە و چارەسەرکردنی لەو ٣٦٠ ترلێۆن دۆلارەی سامانی هەموو کۆمەڵگەی ئینسانیە و نیوەی لە ژێر دەستی ١٪ سەرمایەدارە گەورەکاندایە دابین بکرێ. هەرچی سیاسەتی گرتنەوەیە لە کرێی کرێکار و پەرستیار و پزیشکەکانە، وە هەرچی بڕینی فەندی لێکۆڵینەوە و دابینکردنی تاقیگە و نەخۆشخانە و ئامڕازەکانی تەندروستیە لاببرێ و لەم ٣٦٠ ترلێۆنە ئەو پێداویستیانە دابین بکرێ.
مەسەلەیەک کە ئەمڕۆ سەرمایەداری دەوڵەتی چین وەک بەشێک لە بورژوازی جیهانی و چارەکێکی سەرمایەی جیهانی لە ژێر دەستدایە، بەشان و باڵیدا هەڵدەدا سیاسەتی دیسپلینی دەوڵەتە بۆ کەرەنتینە کردنی خەڵک لە پێناو بەرگرتن بە بڵاونەبونەوەی ئەم پەتایەدا. ئەمە چەواشەکاریەکی تەواوە کە پێمان وابێ سیستمی تەندروستی چین تەنیا بە کەرەنتینە کردنی خەڵک توانیویەتی کە دۆخی ئەم پەتایە بگۆڕێ و بەم پێیە جیاوازی بنەڕەتی لە سیستمی تەندروستی کاپیتالیستی باقی دنیادا هەیە. ژمارەی قوربانیەکانی چین نیشانمان دەدا کە ئەم سیستمی تەندروستی ئەم دەوڵەتە چەند کەمتەر خەم بوو لە سەرەتادا لە وەڵامدانەوە بەو کێشەیە کە بەرەو ڕووی خەڵکی چین و جیهان بوەوە. بەڵام ئێستاش بەهۆی بودجەی تەرخانکراوی چین بۆ پاراستنی تەندروستی خەڵکی ئەم ووڵاتە و کۆنترۆڵی کاتی کەرتی تایبەتی تەندروستی لەلایەن دەوڵەتەوە و گەیاندنی هاوکاری بە ووڵاتانی زیان لێکەوتوو، توانیویەتی گۆڕانکاریەک لە کەمبوونەوەی خێرای قوربانیەکانی چین و جیهاندا بکا. ئەم سیاسەتە بۆ دەوڵەتی سەرمایەداری چین کاتیە و ئەمە دەبێ بکرێت بە سیاسەتی هەمیشەیی ئەم دەوڵەتانە و سیستمێکی جیهانی لە کەرتی تەندروستیدا.
لە کوردستان سەرۆکی حکومەتی هەرێم خەریکی کەمپینی پیتاک کۆکردنەوەیە بۆ چارەسەری دۆخێک کە ئەمە گاڵتە پێکردنە بە خەڵک نەک چارەسەربێ. ئەم حکومەتە گەدەڵە نەک تەنیا دەبێ پارەی نەوتی ئێستا، بە ڵکو پارەی دزراوی ١٥ساڵی ڕابردووی نەوتیش بخاتە ڕوو تاکو خەرجی ڕووبەڕووبونەوەی ئەم پەتایە و دابینکردنی ژیانی کەرەنتینە کراوی خەڵکی پێ دابین بکا. هاوکات هەموو ئەو بڕیارانەی حکومەت کە کەرتی تەندروستی تایبەت کردوە و کردویەتی موڵکی کۆمپانیا و سەرمایەدارەکان دەبێ بکرێتەوە موڵکی حکومەت و هەموو پێداویستیەکی تەندروستی دابین بکا بە خۆڕایی.
ئەم پەتایە فێری کردوین کە بۆ پارێزگاری لە تەندروستی خۆمان دەبێ سیستمی تەندروستی کاپیتالیستی بگۆڕین. پێویستە لە هەموو شوێنێک پێکەوە کرێکاران و خەڵکی زیان لێکەوتوی ئەم پەتایە و هەموو هاوڵاتیان کار بۆ ئەم گۆڕانکاریانە لە سیستمی تەندروستیدا بکەین.
هەروەک فشاری زۆربەی یەکێتیە کرێکاری و حزبە چەپ و سۆشیالیستەکان و ناڕەزایەتیە بەرفراوانەکانی سۆشیال میدیا و کۆکردنەوەی دەنگ و واژۆیە توانیویەتی بڕێک لە بیمەی بێکاری و دابینکردنی موچە و کرێی خانوو و بودجە بۆ ئەم قەیرانە دابین بکا، پێویستە ئەم مافانە هەموو خەڵکی کرێکار و بێکار و کەم دەرامەتی دنیا بگرێتەوە کە توشی ئەم دۆخە بوون و لەو سامانەی کۆمەڵگەی بەشەری کە ئێستا ٣٦٠ ترلیۆنە سەرف بکرێ. ئەم پارە سپیەی کەڵەکەی سەرمایە بۆ ڕۆژی ڕەشی کۆرۆنا سەرف بکرێ.
فەشەل و شکستی ئەم سیستمە تەندروستیەی ئەمڕۆی دنیای سەرمایەداران سەپاندویانە هەڕەشەیەکە بۆ سەر کۆمەڵگەی ئینسانی ئەگەر ئێمە لەم قەیرانەدا ئەو گۆڕانکاریانە بەسەر ئەم سیستمەدا نەسەپێنین بێگومان مەرگی ٢٥ هەزار کەسی ئێستا بەرەو سەر هەڵدەکشێ و لە دوای ئەم ئەزمەی کۆرۆنایەش لەسایەی ئەم سیستمەدا پارێزراو نابین.
هەربۆیە هەر هەنگاوێک ئەمڕۆ بۆ بەخۆڕایی کردن و دابینکردنی تەندروستی خۆمان دەیکەین نیشاندانی نمونەی ئەو کۆمۆنیزمەیە، کە ئێستا ڕۆشنبیرانی وەک ژیژک و کرێکارانی ئیالیا و جیهانی بەخەبەر هاتوو باسی دەکەن. خەباتی ئەمڕۆمان بۆ پاراستنی تەندروستی خۆمان ئەو چرای ئومێدەیە کە دەتوانێ ڕۆژگاری ڕەشی کۆرۆنا بە کۆتایی بسپێرێ.
[i] Dear Aso,
Thank you for your email and your interest in the COVID-19 Solidarity Response Fund and examples of WHO’s work and where funding goes.
WHO has deployed technical support teams since the beginning of March to Iran and Italy to help local and national health authorities design mitigation policies and strategies, prepare and equip health workers, clinics and hospitals. Tailored support based on risk framework, but all elements include:
o Emergency response mechanisms
o Risk comms & public engagement
o Case finding & contact tracing
o Public health measures
o Laboratory testing
o Treating patients & hospital readiness
o Infection prevention & control
o All-of-society & all-of-government approach
WHO has shipped supplies of personal protective equipment to 57 countries, is preparing to ship to a further 28, and has shipped lab supplies to 120 countries
Learn more about the COVID-19 Strategic Preparedness Response Plan.
Get the latest about COVID-19 from www.who.int/covid-19
Kind regards,
Carolina, COVID-19 Solidarity Response Fund
[ii] https://www.visualcapitalist.com/all-of-the-worlds-wealth-in-one-visualization/
