سزای لە سێدارەدان دزێوترین شێوازی کوشتنی دەسەنقەستە! …

وەر گێڕانی لە فارسیەوە : کاوە عومەر …
چاوپێکەوتن لەگەڵ وەرزنامەی ڕۆژهەڵاتان(خاوەران)، کە بڵاوکراوەی ڕیکخراوی بەرگری لە زیندانیانی سیاسی ئێران
پێشەکی خاوەران:
بابەتێک کەلە خوارەوە هاتوە وەڵامی مەنسور حیکمەتە بە پرسیارەکانی ئیمە لەبارەی هەلومەرجی هەڵوەشاندنەوەی سزای لە سێدارەدان کە لەبنەڕەتدا بۆ کتێبێکی تەواونەکراو(هەڵوەشاندنەوەی لەسێدارەدان بۆچی) لەبەرچاوگیرابو.کە بەهۆی ئامادەنەبونی کتێبی ناوبراوئیستا لە خاوەراندا بڵاوی دەکەینەوە.لەگەڵ سوپاسمان بۆ مەنسور حیکمەت کە سەرەڕای سەرقاڵیە زۆرەکانی خۆی هات بەدەم داواکەمانەوە.

خاوەران:حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری لە بەڵگەنامەکانیدا بە ڕاشکاوانە لەبارەی پێویستی هەڵوەشاندنەوەی لەسێدارەدان قسەدەکات دەکات،بەڵام ئیوە لە چ گۆشەنیگاو لەچ تێڕوانین ولەگەڵ چ لێکدانەوەیەک هەڵوەشاندنەوەی لەسێدارەدان بە پێویست دەزانن؟
مەنسور حیکمەت:سزای لەسێدارەدان ناوێکی دەوڵەتیە بۆ وشەی کوشتن.کەسەکان یەکتر دەکوژن،بەڵام دەوڵەتەکان بڕیاربۆ “لەسێدارەدان”ی کەسەکان دەرئەکەن.
خواستی هەڵوەشاندنەوەی لەسێدارەدان و قەدەغەکردنی کوشتن هەردوکیان لە یەک سەرچاوەوە ئیلهام وەردەگرن،بەرهەڵستی لەگەڵ کوشتنی دەسەنقەست وئاگاهانە وبە نەخشەی لەپێشدا داڕێژراوی کەسێک لەلایەن کەسێکی تروە.ئەوەی کە لایەنێکی ئەم کوشتنە دەوڵەت وە یان لایەنێکی باڵادەستی سیاسیە بچوکترین گۆڕانکاری لەم ڕاستیەدا دروستناکات کە کئێمە لەگەڵ کوشتنێکی دەسەنقەستدا ڕوبەڕوین.سزای لەسێدارەدان بێ شەرمانەترین وپیسترین شێوازی کوشتنی بەدەستقەستە.چونکە دامەزراوەیەکی سیاسی لەبەردەم جەماوەردا بڕیار ئەدات، پیش وەخت ڕاگەیەنراو،لەبەردەم ڕایگشتی،لەوپەڕی خۆبەخاوەن ماف زانینین ولەوپەڕی خوینساردی،بڕیار لە سەر کوشتنی کەسێک ئەدرێت وە ڕۆژو کاتی ڕودانەکەشی ڕادەگەیەنن.
خاوەران:لەگەڵ هەڵوەشانەوەی سزای لە سێدارەدان،تاوانباران وبکوژان ئەبێت چۆن سزاکەیان ببینن؟
مەنسور حیکمەت:پرسیارێکی سەرنج ڕاکێشە.بە هەڵوەشاندنەوەی سزای لە سێدارەدان بەر بە بکوژێکی بەکۆمەڵ،واتە دەوڵەت،کە هیچ کاتێک بەهۆی کوشتنی کەسێکەوە سزانەدرواوە دەگیرێت.پرسیارەکەی ئیوە ئەو بۆچونە دێنێتە گۆڕێ کەگوایە سزای لەسێدارەدان بۆ سزایدانی بکوژانیان داهێناوە.وەیان ئەوەی کە ئەوەی کە ئەمە سزایەکە کە یاسادانەران پاش قوڵبونەوەو پشکنین بەگونجاویان داناوە بۆ تاوانی کوشتن.بەڵام سزای لە سێدارەدان هیچ پەیوەندیەکی بەکوشتنەوە نیە لە کۆمەڵگەدا.میژوی خۆی هەیە.ماف ودەسەڵاتی دەوڵەتی ئەمڕۆ لەبەرامبەر هاوڵاتیان،درێژکراوەی ماف ودەسەڵاتی دەوڵاتانی دوێنێیە.کاتێک ئاغا محمەد خانی قاجارتەواوی خەڵکی شارێک کوێر دەکات وەدەکوژێت،سەرقاڵی سزادانی کەسێک لەبەر ئەنجامدانی تاوان نیە.کاتێک ئەسپ دزێک لە ئەمریکا ئەدەن لەدار وەیان سەبازانی هەڵهاتو لەسێدارە ئەدەن،سەرقاڵی سزادانی کەسێک بەمانای دادوەری وشەکە نین.بەڵک وبە سادەو ساکار ئەیانەوێت خەڵک بێدەنگ بکەن،ئەیانەویت خەڵک ناچاربکەن کەمل بە یاساو ڕیساکانیان بدەن.ئەوان دەیانەوێت بترسێن،ئەیانەوێت حکومەت بکەن،هەر لەم دونیای ئەمڕۆیەدا لەسێدارەدان سزای کوشتن نیە،سزای سێکسی ڕێ پێنەدراوە،سزای پاوان کردن،سزای باوەڕ بون بەئامانجی سۆسیالیزم،سزای دامەزراندنی حیزبی ئۆپۆزۆسیۆن،سزای نوکتەکردن لەسەر خوداو پەیامبەرو ئیمام،سزای هاوڕەگەزبازی وهیتریشە.کوشتنی خەڵک،کوشتاری خەڵک هەر لەسەرەتای سەرهەڵدانی دەسەڵاتداریەتیەوە لە کۆمەڵگەدا،پایەیەکی ملکەچ پیکردنی خەڵک بوەو ئیستاش هەر هەیە.مێژوی سزای لەسێدارەدان نەک لە باسە حقوقی ودادوەریەکان سەبارەت بە تاوان وسزا،بەڵکولەمێژوی دەسەڵاتی چینایەتی ودەوڵەتدایە.ئەمڕۆ دەوڵەتەکانیش هاوڵاتیەکانیان دەکوژن.ئەبێت بەربەمە بگیرێت.
ئەپرسن ئەگەر سزای لە سیدارەدان نەبێت ئەبێت چۆن مامەڵە لەگەڵ بکوژاندا بکریت.کوشتنی بکوژ دوبارەکردنەوەی کوشتنە ئێمە دەڵێین ئەم کارە بەهیچ جۆرێک نابێت بکرێت.ئەوەی کە چ کارێکی تردەبێت بکرێت پەیوەندی بە فەلسەفەی دادوەری کۆمەڵگەوە هەیە.لەهەمان سیستەمی ئیستادا ئەتوانرێت بکوژ زیندانی بکرێت.لە کۆمەڵگەیەکی هەرەباش(ایدآل) بۆی هەیە بتوانرێت کارێک بکرێت کە خەڵک لە دوبارەبونەوەی تاوان بپاریزرێت وتاوانبار والێ بکەیت تێبگات لەترسناکی وقیزۆونی تاوانەکەی خۆی بەبێ پەنابردن بۆ زەوتکردنی ئازادیەکانی.لە کۆمەڵگەیەکی هەرەباشدا(ایدآل) ئەشێ کارێک بکەیت کە کوشتنی ئەنقەست ڕونەدات.

خاوران:حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری لەگەڵ پاسدارانێک(سەربازی سوپای ئیران .و:) وئەشکەنجەدەرانێک کەلەڕوبەڕوبونەوەکاندا بەدێل ئەگیرێن،لە حاڵەتێکدا دڵنیابون لەوەی کە دەستیان بەخوێنی خەڵک سورە چۆن مامەڵەیان لەگەڵ دەکەن؟
مەنسور حیکمەت:لە یاساکانی ئێمەدا لەسێدارەدان وزیندانی هەتاهەتایی نیە.وەک چاوەڕوان دەکرێت ئەو جۆرە ئینسانانە ئەبێت بڕیاری زیندانی کردنیان بەسەردا بسەپێنرێت و کاریان لەسەر بکرێت لەوانەیە بتوانن ڕۆژێک بگەڕێنەوە باوەشی کۆمەڵگە وە کارێک بکەن هەتا خەڵک لێیان خۆش بێت.
خاوەران:بەلەسێدارەنەدانی بکوژ دادپەروەری سەبارەت بە خیزانی کوژراوەکە چۆن جێبەجی دەکرێت؟
مەنسور حیکمەت:ئەوەی کە خێزانی کوژراو خاوەنی خوێنە.و عەدالەت، داخوازێکە کە خیزانی کوژارەوەکە لە کۆمەڵگەی ئەوێت،تێگەشتنێکی خێڵەکی ودواکەوتوانەو جێگەی قوبوڵ نیە.خەم وناخۆشی خێزانی کوژراو نکوڵی لێ ناکریت،بەڵام ئەگەر لە سێدارەدان بۆ ئارامکردنەوەی خەم وپەژارەی کەسانێک ڕیپێ دراوبێت،چۆنە کوشتن بەهۆی هەستە هاوشێوەکانەوە ڕیگە پێدراو نیە؟ئایا کەسێک کە بەدەستی کەسێکی تر سوکایەتی وشکێنراوە،ماڵ وێران بوە،ئالودە بوە،تیکشکاوە،ئاوارە بوە ئەتوانێت بۆ ئارام بونەوەی هەستی ناخۆشی خۆی دەس بۆ کوشتنی ئەو بەرێت؟
ئایا دەوڵەت ئینسان کوژێکی ڕێپێدراوە، کە کەسەکان بۆ وەرگرتنەوەی تۆڵەکانیان پەنای بۆ ئەبەن؟ئایا دادپەروەری چەمکێکی (مفهوم)جێگرەوەیەلەبەرامبەر توڵەسەندنەوەی خێڵەکیدا؟سەبارەت بەمەفهومی دادپەروەری ئەبێ لە دەرفەتێکی تردا بەدرێژی قسەوسباسی لەسەر بکەم.ئەم دەستەواژەیە بەو ئەندازەیە ئۆبژکتیڤ و سەرو چێنایەتی نیە کە هەنێک تیگەشتون.
خاوەران:ئایا بەهەڵوەشانەوەی سزای لە سێدارەدان ،ڕیژەیەک تاوان لە کۆمەڵگەدا ناچێتە سەروە؟
مەنسور حیکمەت:نەخێر.بەپێچەوانەوە،هەربەشێوەیەی کەوتم هەر لەسەرەتاوە پێش بەلیستێکی باڵابەرزی کوشتاری دەوڵەتی دەگیریت.وەزارەتی دادی دەەوڵەتی ئەمریکا گەورەترین بکوژی پیشەی ئەو وڵاتەیە،هەڵوەشانەوەی سزای لە سیدارەدان تیدا وەک ئەوە وایە کە زنجیرەیەک بکوژی ١٥٠ کەسیت دەستگربکرێت!دوهەم هەر کۆمەڵگەیەک پیی وابێت کە کوشتنی ئینسان لەگەڵ یاسادا ئەگونجێت،هیچ کاتێک ناتوانێت ڕێگا لە دوبارە نەبونەوەی هەرئەو کارە بگرێت لەناو هاوڵاتیاندا.هەڵوەشاندنەوەی سزای لە سێدارەدان وڕاگەیاندنی بەهای گیانی ئینسان،هەنگاوی یەکەمە لە خەبات دژی کەلتوری ئینسان کوشتن لەکۆمەڵگەدا.ئامارەکان بەڕۆشنی نیشانیان داوە کەلە هۆڵنداو ئیسکەندینفیا وبەریتانیادا کە سزای لە سێدارەدان هەڵوەشاوەتەوە.ڕیژەی کوشتن (بەلەبرچاوگرتنی دانیشتوان) بەشێوەیەکی بەرچاو کەمترە لە ئەمریکا.
خاوەران:بەبۆچونی ئێوە سزای تاوانباران ئەبێت بەچ ئامانجێک ئەنجام بدرێت؟
مەنسور حیکمەت:نازانم وشەی سزا باشە لەگەڵ سیستەمی دادوەریدا یان نا.بەبۆچونی من،باسی پشتگیری لەنێوبردنی زەمینە کۆمەڵایەتی و ئابوری وکلتوریەکانی تاوان بەتەنیشت،یەکەم،کۆمەڵگە ئەبێت خۆی بپارێزیت لە تاوان بەکەمترین ئەگەری کاری توندوتیژی وبەکەمترین پەنابردن بۆ زەوتکردنیکی مۆڵەتی ژیانی ئاسای تاوانباران،خۆی لە دوبارە کردنەوەی تاوان لەلایەن ئەوانەوە بپارێزێت.دوهەم:هاوکاری بکەن بۆئەوەی ئەوکەسانە بگۆڕێن.بەبۆچونی من سزای تۆڵەسندنەوانەو پەندوەرگرانە ئەبێت هەڵوەشێتەوە.ئەبێت بگەینە جیگایەک کە کۆمەڵگە بەشێوەیەک لە توندوتیژی دورکەوێتەوە کە لەگەڵ بابەتەکانی توندوتیژیدا وەک کارەساتی سروشتی مامەڵەبکات،بەهانای قوربانیەکانەوە بچیت،هەوڵبدات پێش بەدوبارەبونەوەی دواتری بگرێت وەیان زیانەکانی بگەیەنێتە کەمترین ئاستی،بەبێ ئەوەی کەسێک وەک تاوانبار بخاتە ناوگڕکانی ئاگرە وەیان فڕێی دەیتە دەریاوە.
خاوەران:ئەگەر هەڵوەشاندنەوەی سزای لەسێدارەدان،کەسێک بەهۆی دانانی بەها بۆ جەهەری ئینسان ومافی ژیانیەتی، لەو کاتەدا داواکاری ئازادی ئەو زیندانیە سیاسیانەی کە لە ئەنجامی چالاکیەکانیان مرۆڤێکی زۆری بێ تاوان گیانیان لەدەستداوە،ئەبێت چۆن مامەڵەی لەگەڵ بکرێت؟بۆنمونە لەگەڵ خەباتکارێک کە نجامی دانانی بۆب لەناو پاسێک وەیان شوێنێکی تر،بۆتە هۆکاری کوشتی کەسێک یان چەند کەسێک ئەبێت چی بکرێت؟ئایا ئەبێت داوای ئازادی ئەو بکرێت؟
مەنسور حیکمەت:من کەسێک کە بۆمبی لە ناو پاس وفڕۆکەی خەڵکی سیڤیل دانابێت ناو نانێم خەباتکار.بەداخەوە لە سەردەمێکی دیاریکراودا بەم شێوەیە کارکراوە لە هەندێک لە بزوتنەوە حەقخوازانەکاندا،وە دواتر لەلایەن هەندێک لە بزوتنەوە کۆنەپەرستەکانەوە وەکو هونەری ئینسان کوژی لەژیر ناوی سیاسەتدا برەوی پێدراوە.چارەسەرێکی سەرتاپاگیرم نیە لەبەرامبەر ئەمانەدا.پەیوەندی بەدەوڵەتیکەوە هەیە کە ئەوان لە کاتی شەڕدان.پەیوندی بە پێوەری دادوەری ئەو وڵاتەوەو ڕەوایی حقوقیەوە هەیە تێیدا.
پەوەنیدی بە بارودۆخی ڕودانی ئەو ڕوداوەوە هەیە.بەبۆچونی من دۆسیەی ئەو خۆکوژانەی کە هیرشیان کردوەتە سەر ئامانجی ناسەربازی دۆسیەیەکی سیاسی نیە.بۆی هەیە بیانوی جیاوازی سیاسی زۆر بۆ ڕودانی ئەم ڕوداوانە بهێنرێتەوە وهەتا تاوانەکە سوک بکات وەیان بێتاوان دابنرێت،بەڵام خودی دۆسیەکە دۆسیەیەکی سیاسی نیە.لەکۆتایدا شتێک بیر بهێنینەوە.ئەگەر بڕیاربێت کەسانێک دەستگیر ودادگای بکەن کە بەبۆمب هێرشیان کردوەتە سەر خەڵکی بێ چەک ،حەوت هەشت سەرۆک کۆمارو سەرۆک وەزیرانی ڕۆژئاوای وسەدان بیرۆکرات وجەنەراڵ وفەرماندەی ئەمریکی وئەوروپی لە ڕیزی یەکەمی تاوانباران دا هەبن.من جیاوازیەک لە نێوان تیموتی مەک وای کەلە ئوکلاهوما تاوانێکی گەورەی ئەنجامدا وکەسانێک کە بۆمبارانی حەشارگەو خانو قوتابخانەی خەڵکیان دەکرد وە ئەوانەیان هەموو کوشت نابینم.
خاوەران:ئەگەر وەڵامەکەت نیگەتیفە لەو دۆخەدا ئەبێت چ دەسەڵاتێک ئەوانە دادگای بکات؟
مەنسور حیکمەت:هیزێک کەلە ڕوی یاساییەوە ڕەوایەتی هەبێت.حکومەتە سەرکوتگەرەکان بەپێی پینساە ڕەوایەتیان نیە.بەڕای من بۆ دادگایی کردنی جەنەراڵ شوارسکۆفەکان وبن لادنەکان و دەتوانرێت هەر لەم دونیای بۆرژوازیەدا دادگای جێگا پەسەند پەیدابکەیت وەیان دایمەزرێنیت.
خاوەران:ئەگەر وەلامەکەت ئەرێنیە لەو دۆخەداسەبارەت بەزیندانی سیاسی پیناسەی ئیوە چیە؟
مەنسور حیکمەت:بەڕای من لیرەدا دوو دەستەواژە هەن کە ئەوانیش زیندانی سیاسی و دیلی جەنگی هەن کە هەردوکیان پەیوەندیان بەم باسەوە هەیە.زیندانی سیاسی کەسێکە کە بەتاوانی چالاکی سیاسی لەدژی دەوڵەتەکەی کردوە زیندانی کراوە.زیندانی سیاسی لەسەر بنەمای پیناسەکەی ئەبێت ئازادبکرێت.هەر نابێت دادگایی کردنێکش لەگۆڕیدا هەبێت.کەسێک کە چالاکی سیاسی لە دژی حکومەتتێک ئەنجام داوە لەبنەڕەتدا هەرنابێت دەستگیر بکرێت.دیل-جەنگیش تاوانێکی نەکردوە وە نابێت لە مافە مەدەنیەکانی خۆی ولەناویشیاندا لەئازادیەکانی خۆی بێ بەشبکرێت.وە ئەمە تەنها کێشەی نیوان دەوڵەتان نیە،بەبۆچونی من ئەندامی ئەو ڕێکخراوە پارتیزانانەش کە جەنگیان لە دژی دەوڵەتەکانیان ڕاگەیاندوە و لە کاتی چالاکی سەربازیدا دەستگیر دەکرێن ئەبێت لە هەمان مافی دیلەکانی شەڕی نیوان دەوڵەتەکان بەهرەمەندبن.یاساکانی ئیستا ئەبێت بەقوڵی لەبەرژەوەندی ئەو بەدیل گیراوانە ئاڵوگۆڕی بەسەردابێت.بەبۆچونی من زیندانی کردنی کەسەکان وڕیگری لە ژیانی ئاساییان ئەبێت قەدەغەبکرێت.بەڵام ئەتوانرێت یاسایەک هەبێت کە هەتا ئەوکاتەی شەڕ کۆتایی دێت وەیان دڵنیابون لەوەی کەسەکە ئارەزوی دوبارە بەشداری کردنەوەی نیە بۆ بەشداری لە شەڕدا، ڕیگری دوبارە پەیوەست بونەوەی بەسوپاوە لێبکات.لە کۆتایدا چەمکێکمان هەیە بەناوی تاوانی جەنگ،ئەم چەمکە ئەبێت بەشێوەیکی جدی دوبارە پیداچونەوەی بۆ بکرێت وەلە تەواوی ئەو بابەتانەی کە پەیوەندیان هیزی کەسانی بێ چەک و کەلوپەل و هۆیەکانی خۆشگوزەرانیان دەخاتە بەر هێرش لێ دەربکێشریتە دەرەوە.لەم ساڵانەی دوایدا فراوانترین تاوانەکانی جەنگمان بینی کەلەلایەن سوپاکانی وڵاتانی ڕۆژئاوا و ناوچەیی لە وڵاتانی جۆراو جۆری وەک عێراق ویوغۆسلافیا، بیین.ئەمڕۆ تاوانبارانێکی جەنگی زۆر دەبینین کە وەک ڕابەران وقارەمانانی نەتەوەو کوڕانی نیشتیمان پەرست لە نەتەوەو وڵاتە جیا جیاکان بەشەقامەکاندا ڕاستەو ڕاست بەناو خەڵکدا تێدەپەڕن کە ئەبێت دادگایی ئەوانە ببینین.
خاوەران:هۆکاری پێداگری وسوربونی موسوڵمانانی بنیاتگەرا (و:بنەڕەتخواز)بۆ کوشتن و سڕینەوەی فیزیکی نەیارەکانیان وبەتایبەتیش ئەوانەی کە جیاواز بیردەکەنەوە لە چیدا ئەبینیت؟
مەنسور حیکمەت:ئەوەی کە ئایا کەسەکە لەسەرەتا حەزیلە ئینسان کوژشتن بوە ودواتر ئەبێتە موسڵمانی(بنڕەتخواز.وەرگێڕ) بنیادگەرا ،یان بەپێچەوانەوە یەکەمجار ئەبێتە موسڵمانی بنیاتگەراو دواتر بەیاسای شەرع ئەبێتە ئینسان کوژ،شتێکە کەمن وەسیلەی لیکۆڵینەوەو وردبینیم لە وەدا نیە.بەڵام دڵنیام کە وەڵامی یەکلاکەرەوە هەر لەو یەک ڕستەی ئیوەدا شاراوەتەوە.

١٨\٤\٢٠١٩