hkkurdistan
لە گۆشەیەکی ترەوە
پرسوڕای هەفتانە
٢٨-٥-٢٠١٨
موزەفەر عەبدوڵا
ئێستا نزیک بە دوو هەفتە بەسەر گاڵتەجاری هەڵبژادنی پەرلەمانی عیراق تێپەڕ بووە. بەپێی هەواڵەکان لیستی سائیرون، کە موقتەدا سەدر سەرۆکایەتی دەکات و تاقمێکی شیعەگەرای میلیشایی یە، زۆرایەتی دەنگەکانی هێناوەو بوە بە لیستی براوە بۆ پێکهێنانی حکومەتی داهاتوو. وەک ئاشکراشە لیستی سائیرون جگە لە تاقمی سەدر کۆمەڵێک دەستەو لایەنی تری لایەنگر لە مەدەنیەت و سکویلاریزمی تێدایە. لەوانە حزبی شیوعی عیراقیش کە تاکە لایەنێکی سیاسی یە بانگشەی چەپو سکویلاریزمو ئازادیخوازی دەکاتو، لەمبارەیەشەوە مێژوویەکی دێرینی هەیەو نوکولی لێناکرێت.
شایانی ئاماژەیە کارنامەی موقتەداو تاقمەکەشی وەک تاقمێکی میلیشاییو شیعەگەرا لای ڕای گشتی، بە تایبەتی بەرەی ئازادیخوازیو یەکسانیخوازی، ئاشکرایە کە یەکێکە لە دەستەو تاقمە لۆمپەنەکانی گۆڕەپانی شەڕو کوشتارو سەرکوتو کۆنەپەرستی ئیسلامی لە عێراقدا.
هەرچەند ئەم بەشداری یەی حزبی شیوعی کەوتە بەر ڕەخنەو ناکۆکی زۆرێک لە ئەندامانی لەسەرەوەو خوارەوەو، لایەنگرانیو، بەرەی چەپو ئازادیخوازی یەوە، بەڵام هیچ گومان لەوەدانی یە ئەگەر پێیان وابێت کە هاوپەیمانیان لەگەڵ ڕژێمی بەعس و هەڵەیەکی سیاسی گەورە بووە، ئەوە ڕۆژێکش دێت ئەم هاوپەیمانییەشیان لا هەڵەیەکی سیاسی گەورەیە دەبێت.
بەهەر حاڵ ئەوە چەند ڕۆژێکە سەرانی لیستی سائیرون، لە پێشیانەوە سەدر بە سنگ دەرپەڕاندنەوە، کەوتوەتە هاشو هوشو بەڵێندانی بە درۆ.هەر لە بەڵێن لە گۆڕانکاری و چاکسازی بە قازانجی خەڵکی یەوە تا دەگاتە بەڵێنی ئاشکراکردنو دەسگیرو دادگایی کردنی گەندەڵکارانو تاوانبارانو سەپاندنی یاسا لە سایەی حکومەتێکی تەکنۆکرات. هەتا وەدەرنانی ئەمریکاو ڕژێمەکانی ناوچەکەو ڕیگا گرتن لە دەخاڵەتی هیچ دەوڵەتێک بۆ کاروباری عیراقو پاراستنی سەروەری سیاسی عیراق.
بێگومان ئەمەش وەک هەموو سەرانی دەستەو تاقمەکانی تری پێش خۆی، تا جێگیرکردنی پایەکانی دەسەڵاتی، پێویستی بەم وەعدو بەڵێنی درۆزنانەو ڕیاکاری یە هەیە.
بەڵام خاڵی سەرنجڕاکێش لە پاڵ هەموو ئەم بەڵێنانە بۆ چاکسازی و گۆڕانکاری و باش کردنی وەزعی خەڵکو سەروەری یاساوە دەبینین سەدر سنگە دەرپەڕیوەکەی کردۆتەوە بۆ پێکهینانی حکومەت لە هەمو لایەنەکانی بەشدار لە هەڵبژاردنو بڕیاری داوە دڵی هیچ لایەنێک نەشکێنێت. ئیتر هەر ئەمە هەمو بەڵینەکانی بۆ گۆڕانکاری و سەروەری یاساو مافی یەکانی هاووڵاتیو چاکسازی بە قازانجی خەڵک بەدرۆ دەخاتەوە.
جا هەمو ئەم قسەوباسو پەیمانو بەڵینانە دوای پێکهینانی حکومەت بۆتە جێگای پرسوڕاو هەواڵی سەرەکی دەزگاکانی ڕاگەیاندنو ڕای گشتی و بەشێکی خەڵكیان لە ئومێدو چاوەڕوانیدا ڕاگرتووە .
بۆیە پرسیاری سەرەکیو گرینگ لێرەدا ئەوەیە بۆ نابێت خەڵک هیچ چاوەڕوانی یەکیان لەو حکوتە هەبێت کە لە داهاتودا بڕیارە پێک بێت، بە تایبەتی ئەو کەسانەی کە بەشداری دەنگدانیان بە ئومێدو چاوەڕوانی باش بوونی وەزعیان کردوە؟!
زۆر بەڵگە هەیە بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە کە بۆ نابێت خەڵک هیچ ئومێدو چاوەڕوانی یەکیان لەو حکومەتە هەبێت کە لە ئاکامی ئەم هەڵبژاردنەوە پێک دێت. وە بە دڵنییایی یەوە ئەو حکومەتەش هەر هەمان ناوەڕۆکی حکومەتە ئیسلامی و تایەفی و قەومی یەکانی ڕابردووی دەبێتو هەر بە ڕێکەوتنی- توافق – نێوان ئەو دەستەو تاقمانە پێک دێت.
بەڵگەکانیش هەر پەیوەستە بە خودی ئەم هەڵبژاردنەو لایەنەکانی بەشدارو ئەو هەلومەرجە تایبەتی یە کە ئەم هەڵبژاردنەی تیا بەڕێوە چووە. لەمبارەیەوە پێویست بە لێکدانەوەو شیکردنەوەو هەڵسەنگاندنی زۆر بۆ بارودۆخی سیاسی ناوخۆیی و ناوچەیی و جیهانی و ئاڵوگۆڕ لە هاوکێشە سیاسی یەکان ناکات.
ئەو بەڵگانەش ئەمانەن:
بەڵگەی یەکەم: ئەوەیە کە لە گۆشە نیگای مارکسیستیو بەرژەوەندی سیاسی چینایەتی کرێکارانو جەماوەری ستەمدیدەوە، هەڵبژاردنی پەرلەمانیو سیستەمی پەرلەمانی بە گشتی، کە تەعبیرە لە شێوازی دەسەڵاتی چینی بۆرژوازیو سیستەمە سەرمایەداریەکەی، هەتا پاکترین و دیموکراترینیان لە سکویلارترین دەوڵەتیش، ناتوانێت نەک هەر ئازادی و یەکسانی ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و دادپەروەری تەواو دەستەبەر بکات، بەڵکو ناتوانێت جیاوازی یە چینایەتی و سیاسی یەکانو گیروگرفتەکان تا ڕادەیەکی کەمیش کەم کاتەوە. ئەمەش بەهۆی ئەوەی کە خودی هەڵبژاردنی پەرمانیو حکومەتی هەڵبژێردراو و دادوەری یەکەی، کە سێ پایەکەی ڕاوەستانو پاراستنی سیستەمی سەرمایەداریە، هەرگیزاوهەرگیز ئازادی و یەکسانی و دادپەروەری تەواو لە سایەیدا دەستەبەر نابێت.
بەڵگەی دووەم: ئەوەیە کە دەسەڵاتو دەوڵەتیک ڕێساو یاساکانی بە فەرمی لەسەر بنەمای ئایینو تایەفەو نەتەوەو قەومو خێڵو .. هتد دامەزرا بێت، وەک عێراقو زۆر ووڵاتی تری هاوشێوەی،هەرگیز ناتوانرێت دەزگای پەرلەمانو حکومەتو دادوەری دیموکراسی لەسایەیاندا دامەزرێت. هەر بەم هۆیەشەوە هەرگیز ناتوانرێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی پاکو خاوینو ئازادانە، بە پێوەرە بۆرژوا لیبراڵ و سۆشیال دیموکراسی یەکەی، بەڕێوە بچێت. یانی کاتێک حزبێک یان کۆمەڵە حزبێکی دینی و تایەفی و قەومی و خێڵەکی، میلیشایی یان میلیتاری، دەسەڵاتدار بن ناکرێت و ناتوانرێت هەڵبژاردنی ئازادانە لە سایەیاندا بەڕێوە بچێت. خۆ ئەگەر بەڕێوەش بچێت ئەوە شتێکی ڕواڵەتیو ڕوکەشیانەو ناوەرۆک بەتاڵە. تەنها بۆ شاردنەوەی ناوەڕۆکی دەسەڵاتە سەرکوتگەریو کۆنەپەرستیەکەی خۆیانە. نموونەی ئەمانە هەموو ئەو هەڵبژاردنانەیە کە لە زۆربەی ئەو ووڵاتانەی ڕۆژهەڵاتی ناوەراستو زۆربەی ئەفریقا بەڕێوە دەچێت.
بەڵگەی سێهەم : ئەوەیە کە هەمو ئەو هەڵبژاردنانەی لە ساڵی ١٩٩١وە لە کوردستان و لە ٢٠٠٣ لە عێراقدا بەڕێوە چووە ئەگەر چی، بەناوی هەڵبژاردنی پەرلەمانو بۆ پێکهێنانی حکومەتی هەڵبژێردراوو دەزگای دادوەری یە، بەڵام نەک هەر ناچنە خانەی هەڵبژاردنی ئازادانەو دیموکراسی یەوە، بەڵکو جگە لە شانۆگەری یەکی کۆمیدی زیاتر هیچی تر نی یە. چونکە لە سایەی هەلومەرجێکدا بەڕێوە دەچێت ئیتر نەک هەر دەسەڵاتو دەوڵەتێکی هاوچەرخو سیکولارو دیموکراسی بونی نی یە، بەڵکو ئەوەی هەیە کۆمەڵێک دەستەو تاقمی چەتەو ڕێگرو چەقوکیشو مافیایی چەکدارن. ئەمانە چونکە لە سایەی شەڕو داگیرکاریو وێرانکاریو کوشتوبر هاتونەتە سەر دەسەڵات بۆیە بچوکترین بوار نی یە تا هەڵبژاردنی ئازادی تیا بەڕێوە بچێت. بێگومانە هەموو سەرانی ئەم دەستەو تاقمانەو نوسەرو ڕۆشنبیرەکانیان باش ئەم بەڵگەو ڕاستیانە دەزانن. بەڵام ئەوان بۆ شەرعیەت دان بە دەسەڵاتەکەیان لە ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی و تەفرەدانی ڕای گشتی پێویستیان بەم بەناو هەڵبژاردنانە هەیە.
جا کە بەشێکی کەم یان زۆر لە خەڵکی بێبەشو ستەمدیدە بەشداری دەکەنو دەنگدەدەن ئەوە یان بەهۆی گوشارە ئابوری و سیاسی یەکانی دەسەڵاتدارانەوەیە یاخود بەهۆی خۆشخەیاڵی و ئومێدو چاوەڕوانی بێهودەیە بۆ بچوکترین گۆڕانکاری و باش بونی ژیانو گوزەرانیانە.
بێگومان ئێمەش ڕووی ڕاو قسەمان لەو کەسانەیە. لە کرێکارانو خەڵکی ستەمدیدە کە نابێت بەشداری لەم شانۆگەری یە گاڵتەجاڕی یە بکەن. وە ناشبێت هیچ ئومێدو چاوەڕوانی یەکیشیان هەبێت لەو حکومەتەی کە پێک دێت تا کەمترین چاکسازی بە قازانیان بکات.
بەڵگەی چوارەم: ئەوەیە ئەم هەڵبژاردنەی کە لە چەند هەفتە لەمەوبەر بەڕێوە چوو، وسێهەم هەڵبژاردن بوو لە دوای شەڕو داگیرکاری ئەمریکا بۆ عێراق، کەمترین ڕێژەی دەنگدەران بەشداربونەو دەنگیان داوە. بە پێی قسەی دەزگا سەرپەرشتییەکانی خۆیان ڕێژەی کەمتر لە سەدا چلو سێ بەشدار بونە. بەڵام وەک پێشتریش ئاماژەمان پێداوە بە پێی هەندێک سەرچاوە کەمتر لە سەدا بیستو سێ، دەنگی داوە. دیارە ئەم ڕێژەیەش ناکاتە ڕێژەی ستانداری نێو دەوڵەتی کە لە سەدا بیست و پێنجە. ئەم بەڵگەیەش ڕادەیی ڕیسوایی و گاڵتەجاری زیاتری ئەم هەڵبژاردنە دەردەخات.
تەناتەت ئەگەر لەسەدا سەد ڕێژە فەرمی یەکەی لێژنەی سەرپەرشتیاری عێراق ڕاست بێت ئەوە هەر مایەی گاڵتەجاری یە. چونکە بەپێی خودی ئەو لێژنەیەو زۆربەی لایەنەکانی بەشدار، تەزویر بە شێوازی جۆراجۆر کراوە. لەمبارەیەشەوە بەڵگەی زۆر هەیەو بڵاوکرانەوە. بە تایبەتی بەڵگەکان لەسەر هاک کردنی کۆمپیوتەرەکان.
هەمو ئەمانەو زۆر بەڵگەی هەن، وەک وەڵامێک بۆ ئەم پرسیارە کە بۆ نابێت خەڵک هیچ ئومێدو چاوەڕوانی یەکیان لەو حکومەتە هەبێت بۆ کەمترین ئاڵوگۆڕو چاکسازیو باش بونی ژیانو گوزەرانیان لە داهاتودا.
خەڵکی بە گشتی و ئەو کەسانەی کە دەنگیان داوە، دەبێت ئەوە باش بزانن کە ئەوەی دەگۆڕێت تەنها هەندێک لە دەموچاوەکانەو بەس. یاخود هاتنە پێشەوەو چوونە دواوەی دەستەو تاقمە ئیسلامیو تایەفیو قەومی و خێڵەکیەکانە کە هەموویان یەک شێوەو ناوەڕۆکو، یەک ئامانجو مەبەستی، کۆنەپەرستی و سەرکوتگەری و دژی ئینسانییان هەیە. ئەوەی بۆیان مەبەست نی یە ئینسانیو خواستو مافەکانی ئینسانە.
خەڵکی ستەملێکراو بێبەشکراو لە لایەن دەسەڵاتی ئەم دەستەوتاقمانەوە لە جیاتی بەشداری کردن لە سیناریۆ گاڵتەجاری یەکانی ئەمانەو ئومیدب ەستن و چاوەرێ بوون بۆ حکوتەکەیان دەبێت ئومیدو بڕوایان بە خەباتو ناڕەزایەتی بە کۆمەڵو ڕێکخراوی خۆیان هەبێت تا ماف و ئازادی یەکانیان بەسەر حکومەتەیەکەیان بسەپێننو هاوکات بەردەوام بن و درێژە بە خەباتو ناڕەزایەتی یەکانیان بدەن تا کۆتایی بە دەسەڵاتی ئەم دەستەو تاقمانە دێنن. لە جێگایدا دەوڵەتو حکومەتی خۆیان کە شێوازی دەسەڵاتدارێتی شورایی و ناوەرۆک سۆسیالیستی یە دادەمەزرێنن. ئیتر لە سایەیدا دەستەبەرکردنی ئازادی و یەکسانی هەمەلایەنەی ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتی بێگومانە مەیسەر دەبێت.
تیبینی:
ئەم نوسینە لە بۆپیشەوەی ژمارە۲۹ دا بڵاو بۆتەوە
