موسڵ شاری مردوو و نهێنیەکان

          نوری بەشیر:     جیهان هات و هاواری ئەمریکاو هاوپەیمانییە غەربی و ناوچەییەکانی باش بیست لەپرۆسەی ئازادی موسڵدا، ئایا موسڵ لەکێ رزگار کراو کێ جێگرەوەیەتی ئێستا، ئایا رزگارکردنی موسڵ بۆ ئەوە بوو کە هێزێکی دڕندەی وەک داعش لەو شارەدا نەهێڵن و خەڵکی موسڵ بۆ ژیانێکی باشتر لەکۆیلایەتی دەوڵەتی خەڵافەتی ئیسلامی بەرن یان بۆئەوە بوو خەڵک توشی ئەو هەلومەرجە ترسناکەی ئێستا بکەنەوە؟ راستیەکان و دیوە شاراوەکانی موسڵ شتێکی تر دەڵێت. ئەگەر بانگەوازی پرۆسەی ئازادی موسڵ و جەنگێک کە لەوێ بەڕێخراو چەکێک لەوێ تاقی کرایەوە و هێزەکانی داعشی لەو شارە وەدەرنا، ئێستا بە ئاوڕدانەوەیەک لەموسڵ و هەلومەرجی ژیانی ئەو شارەو خەڵکەکەی و وەزعی سوریا و عەفرین و لیبیا و یەمەن و… دەمانخاتە بەردەم ئەوەی کە دنیای سەرمایەداری بازرگانی بە ئینسانەوە دەکات و بۆ ئەمەش سیناریۆیان زۆرە بۆ بێهۆش کردنی کۆمەڵگە، بۆیە دەبێ بەشوێن رێگا چارەیەکی تری ئینسانیدا بگەڕێین. مەبەست لەپرۆسەی ئازادی موسڵ چی بوو؟ مەسەلەی پرۆسەی ئازادی موسڵ لە حوزەیرانی ساڵی پاردا کۆتایی هات لەلایەن هێزەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانە جیهانی و ناوچەییەکان و حکومەتی عێراق و هەموو باڵە جۆراوجۆرەکانی حزب و میلیشیا شیعەکان و بەتایبەت حەشدی شەعبی و تا دەگاتە حزبە ناسیونالیستە کوردیەکان لەدەست هێزەکانی داعش، ئەوەندەی هەریەکە لەو هێزو لایانانە بەشوێن بەرنامەو سیاسەتی خۆیان و خۆ ئامادەکردن بۆ دوای پاکرنەوەی ئەو شارەوە بوون لەداعش، بۆ هەلومەرجی جێگا گرتن و شکاندنی بەرامبەرو چاڵ هەڵکەندن بۆ لایەنەکانی تر ئەوەندە بۆ رزگارکردنی خەڵکی موسڵ نەبوو لە وەحشیگەری و بەرنامەو سیاسەتی هێزەکانی داعش کە هەیبوو لەموسڵ و دەوروبەریدا. با سەرنج بدەینە راستی کارنامەو سیاسەت وئامانجی هەریەکە لەو ‌هیزو لایەنانە لەموسڵدا.  ئەمریکا بەدوای شکستی سیاسی و سەربازی لەعێراق و دواتر لەسوریادا، جەنگی موسڵ بۆی فرسەتێک بوو تا لەو رێگایەوە باڵانسی هێز بگێرێتەوە رۆڵی ئێران و روسیا، لە سوریادا بشارێتەوە… بۆ تورکیا و ئێرانیش هەریەکەیان بەشوێن ئەجیندانی خۆیانەوە بوون کەچۆن نفوزو دەسەڵاتیان لە عێراق و ناوچەکەدا بەرنە سەرو لەوێوە دەستێوەردان و رۆڵی خۆیان پەرە پێبدەن. بۆ حکومەتی عەبادیش جەنگی موسڵ ئەو نیعمەتە بوو تا لە ڕێگایەوە سەرکەوتنی ململانێی ناو خانەوادەی ئیسلامی سیاسی شیعی لەبەرامبەر نەیارەکانی و بەتایبەتی مالیکییدا، نیشان بدات، هاوکات وەک هێزی یەکەم بێنە دەرەوە و  دەسەڵاتی سیاسی لە عێراقدا بەرەو مەرکەزەت پەلکێش بکەن… لەو نێوەشدا کورتکردنەوی دەستی ناسیونالیزمی کورد و کەم کردنەوەی تواناییە ئابوری و سەربازی و سەرەڕۆییەکانی دەسەڵاتی بزوتنەوەی کوردایەتی ئامانجێکی تریان بوو… تا بە هێرش بۆ سەر کوردستان و داگیرکردنی کەرکوک و کۆنترۆڵکردنی ناوچە کێشە لەسەرەکان بێت، لەچوارچێوەی ئەم بەرنامەیان دابوو… دیارە هاوکاری ئێران و سازشی باڵی بنەماڵەی تاڵەبانی لەگەڵ ئێران و عەبادی و حەشدی شیعی کە هەدەفی لوت شکاندنی پارتی بوو بۆ ئەوەی تۆڵەی ٣١ی ئاب و بکەنەوە، توانی نەخشەکەی عەبادی خێراتر بکات… تا بە حزبە دەسەڵاتدارەکانی حکومەتی هەرێم دەگەڕێتەوە لە پارتی و یەکێتی لەوەی ناوی پرۆسەی ئازادی موسڵ بوو، بەجیا لەوەی کە پارتی وەک هێزێکی کۆنترا بڕی ٤١٢ ملیۆن دۆلاری وەرگرتبوو بەپێی رێکەوتنی ئەمریکاو حکومەتی عەبادی، بۆ ئەوەی هێزی پێشمەرگە دوای ئازادکردنی موسڵ لەو ناوچانە بگەڕێنەوە، وە یەکێتی لەبەرامبەر هەلومەجی چەند پارچەیی و ململانێی نێوخۆیی و پاشکۆیی بۆ سیاسەتەکای پارتی، هەلومەرجی شەڕی دژی داعش چۆن بۆ پارتی یانسبێک بوو بۆ یەکێتیش بەهەمانشێوە لەناوچەکانی کەرکوک و دەوروبەی، بەڵام ئەم شایی و لۆغانەیان زۆری نەخایاندو حەشدی شەعبی و سوپای عێراق لە ئازادکردنی موسڵدا سەرکەوتووی یەکەم بوون، ئیتر بۆ ئەمریکاو تورکیا و ئێرانی هاوپەیمانانی حکومەتی هەرێم و حزبەکانی  مەسەلەی یەکپارچەیی خاكی عێراق و گرنگی حکومەتی ناوەندی، خۆری ناسیونالیزمی کوردی ئاوا کردو پەنجەمۆرەکانیان کە لە ٢٠٠٣  دایان لە حکومەتی قەومی عەرەبی لەچوارچێوەی فدراڵیزمی قەومی و تایفی عێراقدا ئێستا باجەکەی نەک تەنیا خۆیان دەیدەن بەڵکو خەڵكی کوردستان بەگشتی ئەو باجە دەدەن و بوونە قوربانی سیاسەت و کارنامەی حزبەکانی کوردایەتی. ئێستا کوردستان هەلومەرجێکی سەختی بێ حکومەت و بێ دەسەڵات و بێ یاسا بەسەر دەبات و هەموو حزبەکان بەئۆپۆزسیۆنی کۆن و تازەوە ملیان بەرەو بەغداد شۆڕکردوە بۆ جێگاگرتن لای حکومەتی عەبادی و باقی حزبە میلیشیا شیعەکان . شاراوەکان و هەلومەرجی ئێستای موسڵ: لەم هەموو ئاڵوگۆڕە خێراو جۆراوجۆرەدا، کە بۆرژوازی و میدیاکانیان هەر رۆژەی کارەسات و کۆمەڵکوژیەک دەکەنە نسیبی خەڵک و کردنی زۆر مەسائیل بەمەسەلەی رۆژ و دانانی لەلای سەرەوەی میدایاکاندا، لەگەڵ ئەو هەموو تەپڵ کوتانەی پرۆسەی ئازادی موسڵدا، بەڵام ئێستا موسڵ وەک شارێکی کەلاوەو جێگای مردوەکان بەشاراوەیی و بێدەنگی پەردەی بەسەردا دەدرێت، ئەگەرچی هەلومەرجی خەڵکی عێراق و کوردستان بەگشتی خراپە، بەڵام ئەوەی دوای پاکردنەوەی موسڵ لە چەکدارانی داعش لەو شارەدا دەگوزەرێت و باسی ناکرێت، تراژیدی ئینسانییە، لێرەدا ئیشارەت بەهەندێک لە نهێنیەکان و شاراوەکانی هەلومەرجی  غەیرە ئینسانی ئەو شارە دەدەین. موسڵ و جەنگی مردوەکان : شاری موسڵ و هەندێ لەشارەکانی دەوروبەری چ لەسەرەتای دەسەڵاتی داعشدا کە سیمای مەدەنیەتی کۆمەڵگەیان پێوە نەما وە بەدەیان قەبری بەکۆمەڵ لەخەڵكی موسڵ لە ژن و مناڵ و پیریان ئەنجامداو کۆیلەتی جنسیان سەپاند، ئەوا لە جەنگی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانیدا، ئەو شارە بەتەواوی کاولکراو ئێستا هیچ سیمای کۆمەڵگە و شارێکی پێوە دیار نەماوەو بەشاری کەلاوەو جەنگی مردووەکان ناو دەبرێت، کەبە هەزاران لاشە هێشتا لەژێر داروپەردوی خانوو باڵەخانەی داڕماو و باخچەو ناو ماڵەکاندایە کە بە تۆپبارانی هەوایی و زەمینی هێزەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانی روویداوە، کە خەڵکەکە وەرس بوون لەبۆنی لاشەی مردوو لەدەوروبەریان و رۆژانە لاشەی چەند نەفەر و بەکۆمەڵ دەدۆزرێتەوەو خەڵک سەرەڕای نەبوونی ئاو و کارەبا ترسی جۆرەها نەخۆشیان هەیە بەهۆی لاشەی مردوو و بۆنی زۆری لاشەکانەوە. هەندێ لەو کەسانەی گیانیان دەربازکردوە لەو شارەداو شایەت حاڵن باسی ئەوە دەکەن زۆرێک لە ناو ماڵ و باخی حەوشەکانیاندا لاشەی کەسوکارو مردوەکانیان لەترسی تۆپباران ناشتوەو کراون بەژێر کەمێک خۆڵەوە. کەسێک باسی ئەوە دەکات کە خۆی بەدەستی خۆی ٥٠ تا ٦٠ لاشەی بەکۆمەڵی لەوکاتەدا کردووە بەژێر گڵێکی کەمەوەو ئێستا بۆنی ئەو مردوانە گەڕەکی هەراسان کردوە و شوێنی ژیان نەماوە بۆ خەڵكەکەی. یەکێکی تر لەو کەسانەی لەرێکخراوەکان کار بۆ دۆزینەوەو دەرهێنانی لاشەی مردوەکان دەکات، دەڵێت تەنها تا ناوەڕاستی مانگی جەنیوەری ٢٥٨٥ لاشەیان دەرهێناوە، بەڵام سەدان لاشەی مردوی تر لەبەرئەوەی لەقوڵایی ژێر دارو پەردوی خانووە روخاوەکاندان یان لەترسی زۆری چەک و تەقەمەنیەک کە هی داعش بوون و ماونەتەوەو زۆرێکی بۆ تەقاندنەوە دانراون ناتوانن لاشەکان دەربهێنن. حکومەتی عێراقیش گوێ بە بۆن و کاریگەرییە زیانبارەکانی ئەو لاشانە نادات، کەبووەتە خەتەرێکی گەورە لەسەر خەڵکی. دەسەڵات هێندەی بەدوای داسەپاندنی دەسەڵات و کاری ئەمنیەوەیەن، چارەکی ئەوە بەشوێن وەڵامدانەوەو چاکردنی سەختی ژیانی خەڵكی شاری موسڵەوە نین.. زۆرێک لەماڵەکان بۆ پاکردنەوەی ماڵ و گەڕەکەکانیان لەمردوەکان بەناچار مردوەکان ناسراو بن یان نا دەسوتێن لەترسی بۆن و بڵاوبوونەوەی نەخۆشی و پیسبوونی ئاو و هەوای ناوچەکەیان. هەروەها دەنگۆی ئەوە هەیە بەکۆی گشتی دەیان هەزار لە ژن و منداڵ و پیر دیار نین… بەپێی هەواڵی جیاواز لەپرۆسەی ئازادی موسڵدا لەماوەی ٩ مانگدا تەئکید لە کوژرانی ١١ هەزار کەس دەکرێتەوە، بەڵام هەواڵەکان شتی جیاوازو زیاتر تاکید دەکەنەوە، ئەوە جیا لەوەی لە ریزی ملیۆنی ئاوارە بەهەمان شێوە زۆرێک لەکەمپی جۆراوجۆری پڕ کردووە کەچاوەڕێی خێرو خێرات و دەستی رێکخراوە  خێرخوازیەکانی جیهان دەکەن. موسڵ شارێکی وێرانە: سەرەڕای ئەوەی موسڵ بۆتە شاری مردووەکان و جەنگ بۆ دۆزینەوەی مردووەکان لەو شارەدا بەردەوامە. ترسی نەخۆشی بەربڵاو دەکرێت بەهۆی لاشەیەکی زۆری ژێر زەوی، قسە لەوە دەکرێت کە بۆ ئەوەی شار پاک بکرێتەوە لە چەک و تەقەمەنی ترسناکی ژێر خاک و خۆڵی باڵەخانەو ماڵ و شوێنە حکومیەکان ئەوە چەندین ساڵی دەوێت بۆ پاکرنەوەی، ئەمەش ترسێکی زۆری هەیە. بەپێی قسەوباسی رێکخراوی کۆکردنەوەی چەک و تەقەمەنی، بە هەزاران تەن لەو چەک و تەقەمەنیانە کە لەسەردەمی داعشەوە کە زۆرێکی بۆ کاری خۆکوژی و تەقاندنەوە ئامادەکراوە لە مەخزنەکاندا ماونەتەوە. بەپێی راپۆرتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ لابردن و پاکردنەوەی ئەو شارە لە تەقەمەنی پێویستی بە زیاتر لە ١٠ ساڵ هەیە کە پسپۆڕێکی هەڵگرتنەوەی ئەڵغام سەر بە UN لە ١٤/٢/٢٠١٨ دا دەڵیت ئەو تەقەمەنیانەی کە هێشتا لەموسڵدا هەن و نەتەقاونەتەوە شارەکەیان داگیر کردووە کە بۆ ماوەیەکی زۆر دەمێننەوەو یەک ملیۆن کەس لەو شارەدا دەکەونە بەر خەتەری ئەو چەکانە. بێرد لودهامر مدیری کاروباری ئەڵغامە لە UN دەڵێت سێ بەشی ئەو تەقەمەنیانە لەژێر داروپەردوی روخاودان. لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لە جنێف ئیشارەی بەوەدا کە پاکردنەوەی رۆژئاوای موسڵ زیاتر لە دەیەیەک دەخایەنێت. هەروەها دەوترێت ئەو شارە پێویستی بە ٤٠ هەزار خانوو هەیە کە دروست بکرێتەوە. بەپێی راپۆرتی رێکخراوی منداڵان – یونسێف ئەو هەلومەرجە وایکردووە کە ٧٥٠ هەزار منداڵ بێ بەهرە بن لە خزمەتگوزاری تەندروستی. ئەم رێکخراوە لە ٦ فێبریوەری ٢٠١٨ دا لە بەیانێکی رۆژنامەگەریدا رایگەیاند ئەو ژمارەیە لەمنداڵان لەموسڵ و دەوروبەریدا بێبەشن لە خزمەتگوزاری و پێداویستی تەندروستی و ترسی زۆر لەنەخۆشی هەیە بەهۆی پیسبوونی ژینگەو ئاو و ئاوەڕۆوە. نوێنەری یونسێف لەعێراق بیتەر هوکینز دەڵێت، ناوەندە تەندروستییەکان لە ٢٠١٤ وە تاکو کۆتایی شەڕی موسڵ لەبەردەم هێرشدا بوون و نزیکەی ٦٠ بنکەی تەندروستی کاولبوون؛ ئەمەش خەڵکی ئەو ناوچەیەو بەتایبەتی منداڵان و ژنان و بە تایبەتی ژنی حامیلەی لەبەردەم خەتەردا داناوە و ئێستا ئەو شارە لەبەردەم کەمی خزمەتگوزاری تەندروستی و داو و دەرماندایە، وە باس لەوە دەکات ئەوەی لەنەخۆشخانەکانی موسڵ بینویەتی زۆر جێگای نیگەرانییە. پێشێلکاری مافی مرۆڤ بەردەوامە لەموسڵدا: هەروەک چۆن پێشێلکاریەکان بەرامبەر بەخەڵكی مەدەنی لەموسڵدا لەلایەن داعشەوە بەوپەڕی نائینسانیانە لەکوشتارو دەستبڕین و کۆیلەی جنسی و فرۆشتنی ژنان و بەکارهێنانی منداڵان بۆ کوشتار وخۆتەقاندنەوە ئەنجامدەدرا، ئێستاش بەجۆرێکی تر ئەو کارنامەیە لەلایەن حەشدی شەعبی و سوپای عێراقەوە دەڕواتە پێشەوە، بەپێی راپۆرتەکانی یەكێک لە رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ Human Rights Watch  پێشێلکاریەکانی حەشدی شەعبی و سوپای عێراق بەشێوەیەکی بەرچاو درێژەی هەیە. لە موسڵدا بەکردەوە هیچ دەسەڵاتێکی حکومی!! نییە، ئەوەی هەیە دەسەڵاتی ڕەشی حەشدی شەعبییە. خەڵک بەدەست دەیان دەردو کوێرەوەرییەوە دەناڵێنن… بێکاری و نەبوونی خزمەتگوزاری ئاو و کارەباو رێگاوبان و دەست نەبردنی خێرا بۆ پاکردنەوەی ئەو شارە و لابردنی مردوەکان، ژیانی خەڵکی لە کارەساتدا راگرتووە، حوکمی زیندان و کوشتن بەبێ یاساو راگواستنی خەڵکانێک کەکەسوکاریان داعش یان هاوکاری داعش بوون، بێداد دەکات. ناڕەزایەتی و خۆپیشاندان لەموسڵدا: ناڕەزایەتیەکی زۆری دانیشتوان و کەسانێک کەتازە دەگەڕێنەوە لەئێستادا لەشاری موسڵدان هەیە بەدژی نەبوونی خزمەتگوزاری و بێکاری و ترسی فەزای نەخۆشی و بۆنی مردوو کاروکردوەی نائینسانیانەی حەشدی شەعبی… بەجیا لەوانەش خۆپیشاندانی کرێکارانێک کەبەعەقد کاردەکەن لە دائیرەی تەندروستی موسڵ لە ٤/٢/٢٠١٨ دا بۆ دانی موچەکانیان لەو ماوانەی پێشوداو داوادەکەن بخرێنە سەر میلاکی وەزارەتی تەندروستی، وە ناڕەزایەتی بە نەدانی  موچەی کارمەندێکی زۆر بەبیانوی جۆراوجۆری نەبوونی لیست و مەسەلەی ئەمنی. بەڵام دەسەڵات لەبری وەڵامدانەوە بەخواستەکانیان خەریکی پیاچوونەوەی ناوەکان و خەڵكەکەیە تا بزانێت کێ سەر بەداعش بووە. دزی و گەندەڵکاری لە کار بۆ پاکردنەوەی موسڵ: ئەگەرچی دیار نییە کە بڕێکی گونجاو و پێویست تەرخان کرابێت بۆ پاکردنەوەو بیناکردنەوەی ئەو شارە، بەڵام هەروەک هەلومەرجی عێراقی ژێر دەستی میلیشیا شیعەکان و کوردستانی ژێر دەسەڵاتی حزبەکانی کوردایەتی، کە بەجیا لەگەندەڵکاری و دزی و کاری مافیایی، لەموسڵیش هەمان شت حزبە میلیشیاکان خۆیان ئامادە دەکەن لەرێگای سەرمایەدارو کۆمپانیاکانی سەر بەخۆیانەوە بۆ ئەوەی ئەو پڕۆژانەی موسڵ وەرگرن و بەئارەزوی خۆیان گەندەڵکاری و دزی تێدا بکەن هەروەک ئەوەی تا ئێستا لە عێراق و کوردستاندا بەڕێوە چووە. بەڵێنێکی نێو دەوڵەتی کەپێش هێرشی سەر موسڵ دابوویان، لە کۆنگری یارمەتی بۆ چاکسازی عێراق کە لەم مانگەدا لە کوێت بەسترا و ماوەی ٣ رۆژی خایاند پاشەکشەی زۆری پێوە دیاربوو کە پێشتر بڕیاری ٨٨ ملیار دۆلاریان دابوو، بەڵام توانرا تەنها ٣٠ ملیار کۆبکرێتەوە کە دەکاتە لەسەدا ٣٧ی ئەو بڕە، ئەمەش نەک بەشی موسڵ ناکات و نایدەنە موسڵ، بەڵکو خەڵکی عێراق ئەبێت بۆ بیناکردنەوەی عێراق هەر لەچاوەڕوانیدا بن. ئەمانەی لێرەدا باسکران درێژەی تراژیدیایەکی ئینسانییە لەشاری موسڵداو گۆشەیەکی بچوکە لەو مەرگەساتەی کەخەڵکەکەی لە ٢٠١٤ وە بەدەستیەوە دەناڵێنێت وە ئایندەیەکی رۆشنێش نابینرێ. رێگا چارەی خەڵکی عێراق و کوردستان بەموسڵیشەوە وشیاری و رێکخراوبوونی سۆشیالیستیانەی خەڵکە و خۆ جیاکردنەوەیە لەسیاسەت و بەرنامەی ئەحزانی قەومی ئیسلامی. مارسی ٢٠١٨