hkkurdistan
نوری بەشیر:
شۆڕشی کرێکاریی ساڵی ١٩١٧ی روسیا وەک گەورەترین دیاردەو ئاڵوگۆڕی شۆڕشگێڕانەی سەرەتای سەدەی بیستەم، کە مۆری خۆی و کاریگەریەکانی لەرووی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئایدۆلۆژیەوە نەک تەنیا لە کۆمەڵگەی روسیا، بەڵکو لەسەر کۆمەڵگەی جیهانی بەجۆرێک دانا کە تا ئێستاش ئاسەوارەکانی دیارن، ئەم شۆڕشە چینایەتیە بۆ دۆست و دۆژمنەکانیشی تا ئێستا شوێنی لێکدانەوەی جۆراوجۆر و باسو خواستە و بە هەزارن لێکدانەوەی بۆ کراوەو بەردەوام دەکرێت.
پاش سەد ساڵ دەرسەکانی ئەم شۆشە کرێکارییە، وەک سەرکەوتنی سیاسی شۆڕشەکەو گرتنه ده‌ستی دەسەڵات له‌لایه‌ن چینی کرێکاره‌وه تا ده‌گاته پاشەکشەو شکستی ئه‌م شۆڕشه، بۆ چینی کرێکارو مەحرومانی کۆمەڵگە و کۆمۆنیستەکان فێرکاریی زۆرە. ئێمەش ئەمڕۆ لێرەوە قسە لەسەر ئەم شۆڕشە کرێکاریە دەکەین و دەرسەکانی هەڵدەسەنگێنین. واتە بۆ کۆمۆنیستەکان و چینی کرێکار و مارکسیستەکان، گرنگی و دەرسەکان لە شۆرشی کرێکاری ئۆکتۆبەرو هەروەها لە کۆمۆنەی پاریس، ئەوەیە دەرسەکانی ئەم سەرکەوتنانە بەسەر دەسەڵاتی چەوسێنەرانەی کەمایەتی کۆمەڵگە کەبۆرژوازی و سه‌رمایه‌داران بوو و وە هێنرانە خوارەوە، هەتا دامەزراندنی دەسەڵاتی چینایەتی کرێکاران وەک دەسەڵاتی زۆربەی چینی کرێکارو مەحرومانی کۆمەڵگە کەهەنگاوی نا، بەشی یەکەمی سەرکەوتنەکە و دەرسەکەیەتی، هەنگاوی دووەم ئەوەیە چۆن پارێزگاری لەدەسەڵاتی چینایەتی کرێکاران دەکرێت و ئەو سەرخانە سیاسیە لەرێگای ئاڵوگۆڕی ریشەیی کۆمەڵگەوە ئەویش ئاڵوگۆڕی ژێرخانی ئابوری کۆمەڵگەیە بۆ کۆمەڵگەیەکی سۆسیالیستی، واتە هەڵوشانەوەی پەیوەندیە ئابوریەکانی سەرمایەداریە بۆ پەیوەندیەکانی بەرهەمهێنانی سۆسیالیستی چینی کرێکار، پارێزگاری پێوە دەکرێت، کە ئەمە ناوەرۆکی تیۆری مارکسە لەئاڵوگۆڕی ریشەیی و چینایەتی و مسۆگەرکردنی ئاڵوگۆڕی سەرخانی کۆمەڵگە بەیەکجاری و درێژه دانه به کۆمه‌ڵگایه‌کی ئازادو خۆشگوزه‌ران.
خالێکی تری گرنگی دەرسەکانی ئەم ئەم تەجروبەیەی شۆڕشی کرێکاری هەر لەسەرکەوتنەکەیدا نەبوو، بەڵکو بۆ چینی کرێکارو کۆمۆنیستەکان، شکستەکەشی دەرسێکی فێرکاری دەخاتە بەردەم، کە ئەمە بۆخۆی بەرچاو رۆشنیی زیاتر دەداتە چینی کرێکارو مارکسیەکانی ئەمڕۆ لەچاو بەلشەفیەکانی ئەو کاتەدا، بەتایبەت کە کۆمەڵگەی سەرمایەداری ئەمڕۆی سەدەی بیست ویەک، کە بەشێکی زۆری کەمایەتی دەسەڵاتیان بەدەستەوەیە، کە هەموو سەروەت و سامانی کۆمەڵگەیان لەژێر دەستدایە بۆ بەژەوەندیە تایبەتیەکانی خۆیان بەکاری دەهێنن و لەژیانی شاهانەدا دەژین، بەڵام زۆربەی زۆری کۆمەڵگە لەهەژاریدا غەرقن و نەک لەپێداویستیە رەفاهیەکان بەهرەمەند نین، بەڵکو لەپێداویستیە سەرەتاییە رۆژانەییە ئینسانیەکان بێبەشن. بەتایبەت لەدوای ئەزمەیەک لەساڵی ٢٠٠٨ دا یەخەی سەرمایەداری گرتووە و کۆمەڵگەی نوقمی هەژاری و جەنگ و نابەرابەری کردۆتەوە، ئەوە وایکردوە ناڕەزایەتیەکی زۆر و گەورە لەدنیادا بەڕووی دەوڵەتانی سەرمایەداری و سەرانی بۆرژوازی و ژیانی شاهانەیاندا، بەشێوەی جۆراوجۆر خۆی نیشان بدات، لەبەرامبەردا سەپاندنی فەزای هەژاری زیاتر، داسەپاندنی جەنگ و ترس و ئاوارەیی و بەهێزکردنی بزوتنەوەی کۆنەپەرستی لەکۆمەڵگەدا پایەی ئەساسی هەوڵیانە بۆ مانەوەی دەسەڵاتی چینایەتی سەرمایەداران، بۆیە زەرورەتی شۆرشی کرێکاری و سۆشیالسیتی کردۆتە مەسەلەیەکی ئانی و حەیاتی و لە زۆرێک لە ناڕەزایەتیەکانی ئەم ساڵانەی دواییدا تاکید لەسۆشیالیزم دەکرێتەوەو زۆرێک لەسەرانی حزبەکان لەهەڵبژاردنەکاندا کەناڕەزایەتیەکیان بەدەسەڵات و دەوڵەتەکان هەبێت و ئۆپۆزیسیۆن بن، بە سۆشیالیزم ناو دەبرێن ئەگەر زۆریش دوربن لە مارکس و چینی کرێکار، ئەمە مانای خۆشگوزەرانی کۆمەڵگە لەگرەوی کۆمەڵگەیەکی سۆشیالسیتیدایە و زەرورەتی حەیاتیە بۆ کۆمەڵگەی بەشەری ئەمڕۆ.
لەم دوو دەیەی رابردوودا کەم نەبوون ناڕەزایەتەکان و تاکیداتەکان لەسەر ئەوەی کەدنیا جارێکی تر پێویستی بەمارکس و شوڕشی ئۆکتۆبەرە، ئەو دژایەتیەی سەرمایەداری و دەزگاکانیان لەدەیەکانی هەشتاوەو بەتایبەت دوای پاشەکشەی تەواوی بلۆکی رۆژهەڵات و ناوزەدکردنی زیاتری لەلایەن سەرمایەداری و دەوڵەتەکانیانەوە، بە مەرگی مارکس و و داروخانی سۆسیالیزم، هەروەها هەوڵی داگرتنی هەیکەلەکانی لینین بۆخۆی شتێک نەبوو زیاتر ترس لەمارکس و شۆرشی ئۆکتۆبەرو لینین. ئەمانە ئەوەیان سەلماندەوە کە دنیا جارێکی تر پێویستی بەرێگا چارەیەک هەیە کە لەتیۆریەکانی مارکسدا هەیەو لینین و بەلشەفیکەکان لەشۆڕشی ئۆکتۆبەری روسیادا عەمەلییان کردەوە.
شۆڕشی ئۆکتۆبەری روسیا دەسەڵاتی کرێکاری هێنایە سەرکار، هەموو هێزە سەربازی و دامودەزگا داپلۆسێنەرو سەرو خەڵکیەکانی بۆرژوازی و پاشماوەکانی دەره‌بەگایەتی هەڵتەکاندو لەجێگای ئەواندا شوراکانی کرێکاران و جوتیاران و سەربازان هاتە سەرکار، لەناو کێشەکانی کۆمەڵگەیەکی چینایەتیدا دەستی بۆ زۆر لەئاڵوگۆڕە سیاسی و کۆمەڵایەکان برد و تاسیرات و ئاڵوگۆڕی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئایدۆلۆژی گەورەی بەوجود هێنا، کەجێگای خۆیەتی ئیشارەیەکی کورت بۆ هەندێکیان بکەین، وەک دەڵێین ئیشارەیەکی کورت، لەبەرئەوەی ئەگەر لەسەر هەریەکەیان قسە بکەین، بە سەدان بەرنامەو راپۆرت و بابەت و کتێب تەواو نابن، با ئیشارەت بەچەند نموونەیەک بکەین، کە هەندێکیان تاکو ئێستا کاریگەریەکانیان بەسەر دنیای شارستانی ئەوروپاوە ماوەتەوەو هەندێک لەو کارانەی کە دەوڵەتی کرێکاری لەروسیا لەسەدەیەک لەمەوبەرەوە دەستی بۆ برد، تاکو ئێستاش لە وڵاتانی ئاسیا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کۆمەڵگە پێیانەوە ئەناڵێنێت و بەخەو ناوزەد دەکرێن:
لە هه‌نگاوەکانی سەرەتایی دەسەڵاتی سیاسی کرێکارانەوە بەدوای شۆڕشی کرێکاری ئۆکتۆبەردا لینین و بەلشەفیکەکان، دەستیان برد بۆ کۆمەڵێک ئاڵوگۆڕی ریشەیی و بڕیاری گرنگ وەک دەسەڵات و حکومەتی کرێکاری، کە لەئاستی جیهاندا بێ وێنەو لەمێژووی مرۆڤایەتیدا کاریگەری دانا لەوانە: ” بیمە کۆمەڵاتیەکان و یەکسانی نێوان ژنان و پیاوان، ئازادییە بێقەیدو شەرتە سیاسیەکان، ئازادی بۆ دیاریکردنی ٨ سەکات کار، مافی بڕیاری چارەی خۆنوسین بۆ میللەتان، مەسەلەی هاوپشتی جیهانی چینی کرێکار و وەستانی یەک لایەنەی جەنگێکی ئیمپریالیستی کەدەستی پێکردبوو بۆ دابەشکردنی جیهان و لینین و بەلشەفیکەکان بەشەڕی چینی کرێکاری روسیاو جیهانیان نەدەزانی و بەڕووی بۆرژوازی و سەرمایەداری خۆ وڵاتیدا وەستانەوە” و گەلێک ده‌ستکه‌وتی تر …
تاسیراتی بیمە کۆمەڵایەتیەکانی وەک بیمەی بێکاری و هەشت سەعات کارو خوێندنی خۆڕایی و مافەکانی ژنان، کە لەشۆڕشی کرێکاری روسیا دەستی پێکردو دوایی بەخەباتی چینی کرێکاریی ئەوروپا دووپاتکرایەوەو پارێزگاری لێکرا، تا ئێستا بەکۆمەڵگەی ئەوروپاوە تاسیری هەیەو جێگای دیارە. هەر ئەو کارو یاسا ئینسانیانەی کە ئەو شۆڕشە لەوانە یەکسانی ژنان و پیاوان و بیمەی بێکاری کە ١٠٠ ساڵ لەمەوبەر ئەو شۆڕشە کرێکاریە دەستی بۆ برد، تاکو ئێستا لەژێر سایەی دەسەڵاتە قەومی و ئیسلامیەکان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیادا بەخەو خەیاڵ دەیدەن بەگوێی خەڵکانی ئەو وڵاتانەدا.
لەگەڵ ئەو هەموو ئاڵوگۆڕو جەدەلە سیاسی و کۆمەڵایەتیە گەورەیەدا کەشۆڕشی کرێکاریی روسیا بەوجودی هێنا، لەناو ئەو کێشمەکێشە کۆمەڵاتیانەی ناو کۆمەڵگەی روسیاو هه‌بوونی هێزو بزوتنەوەی کۆمەڵایەتی تردا، ئەم دەسەڵاتەی چینی کرێکار بەڕابەری بەلشەفیکەکان و خودی لینین، بەلشەفیزم نەیتوانی لەناو بۆچوونە جیاوازە چینایەتیەکاندا کە ریشەی کۆمەڵاتی و سیاسی هەبوو بێ تاسیر و بێ کاریگەریی بێت، ئەم شۆڕشە لەگەڵ ئەو هەموو کارە گەورانەی کەکردی نەیتوانی ئاڵوگۆڕی ریشەیی بەرەو سۆسیالیزم بکات و ژێرخانی ئابوریەکی سۆسیالیستی لەسەر ئەساسی هەڵوەشانەوەی کاری بەکرێ و بیروبۆچونە بۆرژوازیەکان و ناسیونالیستی روسیادا کەڕەگی کۆمەڵایەتی هەبوو هەڵوشێنێتەوە، کە ئەوە خاڵی جەوهەری بوو بۆ گێڕانەوەی دەسەڵاتی بۆرژوازی کە لەژێر تاسیراتی ئەو شۆڕشە کرێکاریەدا، بەتایبەت لەناوەڕاستی دەیەی بیستەوە وەک دەسەڵاتی سەرمایەداری دەوڵەتی لەو وڵاتەدا خۆی سەپاند، یان پێناسەی بە سۆسیالیزم کرا، کە ئەرز تا ئاسمانی بەین بوو لەگەڵ سۆسیالیزمی چینی کرێکارو سۆسیالیزمی مارکسدا. یه‌کێک له وردترین لێکدانەوەی مارکسیستی تا ئێستا لەهۆیه‌کانی شکستی شۆڕشی ئۆکتۆبەر لەلایەن مەنسوو حیکمەت باسی لەسەرکراوە بەناوی ” هێڵە سەرەکیەکانی رەخنەی سۆشیالیستی لەئەزموونی شۆڕشی کرێکاری لە روسیا” .
جێگای خۆیەتی ئیشارە بەوە بکەین لەسەر ئەوەی ئەمه تەجروبەیەکی گەورەی شۆڕشی چینایەتی کرێکاران بوو، وە بە واقعی لینین و بەلشەفیکەکان توانیان تیۆری ماکس و راستیەکانی بەکردەوە دەربهێنن، وە ئەوەی ئیمکانی هەیە کە چینی کرێکاری وشیارو رێکخراو بەڕابەری حزبی چینایەتی مارکسی و کۆمۆنیستی دەتوانێت دەسەڵات لەدەستی بۆرژوازی و سەرمایەداران دەربهێنێت، وە دەسەڵات و حکومەتی کرێکاری لەجێگای دامەزرێنێت و سەروەت و سامانێکی زۆری کۆمەڵگە لەباتی بۆ کەمایەتیەکی لەسەدا یەک بێت، ئەوا نەک زۆربەی کۆمەڵگە بەڵکو هەموو کۆمەڵگە بەیەکسانی لێی بەهەرەمەند بێت، ئه‌وه‌ی نه‌ک ته‌نیا چینی کرێکار له‌کۆمه‌ڵگەدا رزگار ده‌کات به‌ڵکو هه‌موو کۆمه‌ڵگە رزگار ده‌کات. بەڕوخانی دامودەزگای سەرمایەداری کەسەرچاوەی چەوسانەوەی کۆمەڵگەیەو چەوسانەوەی ژنان لەکۆمەڵگەدا بەشێوەی جۆراوجۆر لەدنیادا خۆی نیشاندەدا، برسێتی و جەنگ و کوشتار خۆی ئەسەپێنێت، بازرگانی بەمناڵان و بەژنانەوە دەکرێت، مەرگی بەکۆمەڵی خێزان و لاوان لەدەریاکاندا و راکردن لەترسی جەنگ وبرسێتی لە وڵاتەکانیان یەخەی کۆمەڵگەی بەشەری گرتووە، ئەوا دەتوانرێت لەرێگای دەسەڵاتی کرێکاران و سۆسیالیزمەوە رێگای پێ بگیرێت و کۆتایی پێبهێنرێت و شۆڕشی ئۆکتۆبەر ئەم دەرسەی زیندووە.
دەرسەکانی ئەم سەرکەوتنەی شۆڕشی کرێکاری روسیا چەندە تەجروبەیەکی زیندوون و لەبەردەستماندایە، شکستەکەشی بەهەمانشێوە زیندوون و ئامۆژگاریە. بەدوای سەرکەوتنی شۆڕش و گرتنی دەسەڵاتی کرێکاری، جارێکی تر هاتنەوەی دەسەڵاتی بۆرژوازی و سەرکەوتنەوەی بۆرژوازی بەشێوەی ناسیونالسیتی و لیبراڵەکەی بەهەمان ئەندازە تەجروبەن بۆ چینی کرێکارو سۆشیالیستەکان لەجیهاندا، وه هاوکاریه‌کانی بۆرژوازی جیهانی بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی سه‌رمایه‌داری ترسێکه‌و ده‌بێ حسابی بۆ بکرێت. هه‌ر بۆیه کە چینی کرێکارو جەماوەری مەحرومی کۆمەڵگە ڕادەپەڕێت و دەوڵەت و دەسەڵاتی حکومەتی چەوسێنەرانەی سەرمایەداری دەبێ بەیەکجاری بڕوخێنێت و جێگای بەدەسەڵاتی کرێکاران و مەحرومانی کۆمەڵگە بگرێتەوەو لەرێگای شوراکانی کرێکاران و خەڵکەوە بەڕێوە ببرێت وەک سەرخانی سیاسی کۆمەڵگە ئەمە هەنگاوی یەکەمە لەرێگای ئاڵوگۆڕی کۆمەڵگە بەشێوەی شۆڕشگێڕانە کە ئەمە هەنگاویێکی گرنگە، بەهەمانشێوە پارێزگاری لەم دەسەڵاتە کە لەگەڵیدا دەستبردنە بۆ ئاڵوگۆڕی سۆسیالیستیانەی ژێرخانی ئابوری کۆمەڵگە بۆ پەیوەندیە بەرهەمهێنانە گشتیەکان، کە لەوێدا ئامڕازەکانی بەرهەمهێنان لەرێگای خاوەندارێتی گشتی کۆمەڵگەوە بەڕێوە ببرێت و کاری کرێگرتە هەڵوەشێتەوە، کەئەمە خاڵی ئەساسی نەتوانینی ئاڵوگۆڕ بوو لەروسیادا کە توانی رێگا بۆ ناسیونالیزمی روسی و بەسەنعەتی کردنی کۆمەڵگە لەدرێژەی دەسەڵاتی پێشووەوە زیندوو بکاتەوە وەک بزوتنەوەیەکی کۆمەڵایەتی لەکۆمەڵگەدا کەریشەی هەبوو، وە لەناو بەلشەفیکەکاندا جێگای بەباڵی به‌لشه‌فیک و لینین وه‌ک سۆشیالیزمی مارکس و کرێکاران لێژ بکات، کە بەداخەوە هەلومەرجی ناوخۆیی و درێژەی شەڕی ئیمپریالسیتانەی ئەوکاتەو نەخۆشی و دوایی مەرگی لینین و تێڕوانینی شۆڕشی ئەنتەرناسیونالیستی لەناو بەلشەفیەکاندا، ئەو بزوتنەوە کۆمەڵایەتیە بۆرژوازیەی لەکۆمەڵگە هەبوو لەناو بەلشەفیکەکانیشدا بەهێزتر کردو دەرگای بەڕووی ستالین وەک نوێنەرایەتی بۆرژوا ناسیونالیستی روسی کردەوە کەدەسەڵات بگرێت و لەجیاتی سۆسیالیزمی کرێکاری، سەرمایەداری دەوڵەتی دامەزرێنێت، وە جارێکی کە رابەرانی کرێکای و سۆشیالیستەکان و هەروەک لە کۆمۆنەی پاریسیشدا رویدا، شکست پێ بهێنن.
٢٩/١٠/٢٠١٧
تێبینی: ئەم بابەتە لەبۆپێشەوەی ژمارە ١٥ی بەرواری ١/١١/٢٠١٧ بڵاوبۆتەوە….www.bopeshawa.net
