hkkurdistan
نوری بەشیر:
کۆبوونەوەی جنێفی پێنج کە قەرابوو ٢٣ مارس دەست پێبکات لەجنێف، بەڵام بەهۆی ئامادەنەبوونی ستیفان دیمستۆرای نوێنەری نەتەوەتە گرتووەکان بۆ کێشەی سوریا، کەلە ٢١مانگدا سەردانی سعودیەی کردو لەوێوە بۆ روسیاو دوایی بۆ تورکیا بۆ قسەکەردن لەسەر وەزعی سوریا و ئامادەکاری بۆ بردنە پێشەوەی پرۆسەی بەرنامە چوار خاڵیەکەییان بۆ کێشەی ئێستای سوریا دواکەت و ٢٤ ی نیسان دەستی بەکارەکانی کرد. رۆژی یەکەم کۆبوونەوەکە، رەمزی عیزەالدین جێگری نوێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری سوریا، وەفدی دەوڵەتی سوریا بەسەرپەرشتی بەشار جەعفەری و وەفدی ئۆپۆزسیۆن بەسەرپەرشتی نەسر حەریری لەهەیئەتی باڵای ئۆپۆسیۆن لە ٢٤ مانگدا بینی و دەستیان بەکارەکانی دەورەی پێنجەمی جنێف کرد و قەرارە ئەم کۆبوونەوانە تا ١ی نیسانی مانگی داهاتوو ئیدامە بەکارەکانی بدات. ئەوەی جێگای ئاماژەیە ئەوەیە کە ماوەیەکی کەم بەسەر چوارەمین کۆبونەوەی جنێف دا تێدەپەڕێت کە لەشوباتی ئەم ساڵدا بەسترا و ماوەیەکیش پێشتر کۆبوونەوەی ئاستانە بەسەرپەرشتی روسیا سازدارا، ئەم کۆبوونەوەیەش لەدرێژەی کارە تەواو نەکراوەکانی ئەو کۆبوونەوانەدا دەڕواتە پێشەوە. ئەوەی بەرچاوەکە پێش کۆبوونەکەوەکەو هاوکاتی کۆبوونەوەکە بەجیا لەدانیشتنەکانی ئەمریکاو روسیا هەر لایەنە لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر لەهێزە بەشداربووەکانی کۆبوونوەی جنێفی ٥ و وڵاتانی ناوچەکە کۆبوونەوەیان ئەنجاومداوە، بۆ ئەوەی بتوانن بەپێچەوانەی کۆبونەوەکانی پێشووی جنێف و ئەستانە، هەنگاوێک لەو بەرنامانەی کەدایانناوە بۆ ناوچەکە کە سوریا دەروازیەکە بۆ کێشەکانی تریش بچێتە پێشەوە.
ئەگەر کورتەیەک لەسەر کارەکان و بەرنامەو جەلسەکانی ئامادکاران بۆ ئەم کۆبوونەوەیە بخەینە روو دەبینین کەجیا لەکێشەو ئاستەنگیەک بۆ ئەمریکا و هەتا بۆ روسیاش لەئارادایە، ئەوا دەبینین جێگاورێگای خەڵک لەرێکەوتنی ئەم لایەنانەدا شوێنی نیەو تەنیا بەشوێن بەرنامەیەکەوەن کەخۆیان و بەرژەوەندی خۆیان بباتە پێشەوە بەڵام لەژێر تایتڵی چارەسەری وەزعی سوریا و لەناوبردنی تیرۆردا خۆیان یەکدەست دەکەن.
ئەوەی لێرەدا جێی گرنگیە ئەوەیە، لە چ هەولومەرجێکدا کۆبوونەوەی جنێفی ٥ بەسەرپەرشتی نەتەوەتە گرتووەکان دەبەسترێت؟، وە سیاسەتێک هەریەک لە ئەمریکاو روسیا لەژێر ناوی چارەسەری کێشەی سوریا و سیاسەتی دژی تیرۆر کەئێستا دەسەڵاتی بەشار ئەسەدو ئۆپۆزسیۆنی سوریایان لەدەوری هەڵخراندووە بە بەشوێن چیەوەن؟.
کۆبوونەوەی ئێستای جنێف لەکاتێکدا دەبەسترێت، دنیا لەسایەی سەرمایەداری و دەوڵەت و دەسەڵاتە بۆرژوازیە قەومی و ئیسلامیەکاندا، دنیا لەژێر باڵا دەستی زلهێزی ئەمریکاو روسیادا، دەرگیری ئەزمەیەکی سیاسی و ئابووری گەورەیە کەیەخەی سەرتاپا نیزامی سەرمایەداری داگرتوەو خەریکی شکاندنەوەین بەسەر کرێکاران و زۆربەی بێبەشانی کۆمەڵگادا، بەداسەپاندنی شەڕ، کوشتار، گرانی، بێکاریی، برسێتی و ئاوارەیی روخساری زۆربەی کۆمەڵگای لەجیهاندا داگیرکردووە. جێگاو رێگای دەوڵەتان و حزبەکان و هێزە سیاسیەکان و تا دەگاتە قوتبە جیهانیەکان و دنیای یەک قوتبی بەمانای دەسەڵاتی تاکی سەرمایەداری و زلهێزی ئەمریکا بەسەر دنیادا ئاڵوگۆڕی بەسەردا هاتوو، روسیا وەک هێزێکی گەورەی سەرمایەداری لەبەرامبەر ئەمریکاو هاوپەیمانەکانیدا جێگای گرتووەو لەگەڵ هەر ناکۆکی و کێشەیەکی لەگەڵ ئەمریکاو غەربدا وەکو دەسەڵاتی زاڵی سەرمایە بەسەر بازاڕی کاردا، بەڵام هاوبەرژەوەندی و یەکدەستن لەبەرابەر بە کرێکاران و زۆربەری زۆری کۆمەڵگادا. هەر بۆیە کۆبونەوەکانی ئاستانە و جنێف ناتوانن لەدەرەوەی ئەو هەلومەرجە بێت و ناتوانێت چوارچێوەیەک نەبێت بۆ بردنە پێشەوەی سیاسەتی ئەمریکاو روسیاو هاوپەیمانەکانیان.
هەربەو دەلیلانە بەرووکەش کۆبوونەوەی جنێف شوێنی کۆتاییهێنانە بەکێشەکانی سوریا، لەناوەرۆکدا شوێنی رێکەوتن و سازانە بۆ کێشەکانی هەردوو هێزی جیهانی ئەمریکاو روسیا و هاوپەیمانەکانیان بۆ سازداندانەوەی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کەناوچەیەکی ئەزمە گرتووە لەشەڕو کوشتارو ئاوارەیی و کاولکاری، لەهەژاری و بێمافی سەرەتایی کرێکاران و زۆربەی کۆمەڵگا، جێگایەکی ئەزمەگرتووە کەتێدا ئیسلامی سیاسی بەدەسەڵاتدارێتی حکومەتە ئیسلامی و قەومیەکانەوە، هێزی سەر کوتی مەدەنیەتی کۆمەڵگاو مافە سەرەتاییەکانی ئینسانن، کەئەمریکاو غەرب و روسیاش، هیچ ئەلەتەرناتیفێکیان نەک بۆ کۆتاییهێنان بۆ ئەو هەلومەرجە مەرگ بارە لە بەژەوەندی خەڵک پێ نیە، بەڵکو لەدەوری رێگاچارەیەک دەگەڕێن کە وەڵام بە ئەزمەیەک بداتەوە کەلە ٢٠٠٨ وە یەخەی خۆیانی داگرتووە. لەبەرژەوەندی خۆیاندا هەوڵەکانیان چڕ دەکەن و دەبەنە پێشەوە، ئیتر گرنگ نیە موسڵ و یەمەن بۆتە حەڵەبێکی ترو لەچرکەیەکدا سەدان لەژن و منداڵ و پیر دەبنە قوربانی موشەکی خۆیان یان قوربانی سیاسەتی ئیسلامی و بەتایبەتی سیاسەتی ئیسلامی داعش.
چوار کۆبوونەوەی جنێف و دەیان کۆبوونەوەی وڵاتانی عەرەبی و کۆبوونەوەکانی ئاستانە، هەموویان لەدەوری هەمان سیاسەت چەق دەبەستێ کەلەکوێدا بەرژەوەندیەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانە جیهانی و ناوچەییەکان لەلایەک و روسیاو هاپەیمانانی دەباتە پیشەوە. ئەم کۆبوونەوەیەی ئێستای جنێفیش ناتوانێت شتێکی زیاتر لەڕاستای چارەسەری کێشەی سوریادا بەرێتە پێشەوە بەهۆی ئەوەی چەند تەرحیك لەرێگای دیمستۆراوە خرابووە بەردەم جنێفی ٤ بەڵام بەهۆی ئەوەی کە جێگاو رێگایەک کەشکستی ئەمریکای لەسوریا و عێراقدا لەخۆی گرتبوو، تەوازنی هێزی بەقازانجی روسیا لە سوریا وناوچەکەدا گۆڕیبووە، ئاڵوگۆڕێک لەتەوازنی هێزی وڵاتانی ناوچەکەدا بەوجود هاتبوو، نەتوانرا هەموو لایەنەکان یەک دەست بکرێت بۆ ئەو تەرحانەی ئەمریکا یان وڵاتانی ناوچەکەی هاوپەیمانی هەردوولای لەسەر رێکخەن، بۆیە بەناچار لەم کۆبونەوەی پێنجەدا زیاتر ئەمریکا بۆ رۆشتنە پێشەوەی پڕۆژەکەی کە لەجنێفی پێشودا ئەنجام نەدراو نەچووە پێشەوە، بەناچار لەم کۆبوونەوەشدا دووبارەی کاتەوەو ئەمریکا سەردانی هەریەک لەوڵاتەکان بەجیا بکات و رووی داواکاری بکاتە روسیاو، بەتایبەت لەسەر کۆبوونەوەکانی ئاستانە کەبەسەرپەرشتی روسیاو رێکەوتنی سێ لایەنی روسیا، ئێران و تورکیا دەچووە پێشەوە کەخاڵی نبەڕەتی تێیدا کارکردنە لەسەر ئاگربەستی نێوان هێزەکانی دەوڵەتی بەشار ئەسەدو لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆنی پرۆ ئەمریکی و روسیا. هەر بۆیە هەوڵەکانی ئێستای دیمستۆرا خۆشبین نابێنرێت بەسەرکەوتن بگات، تەنها هەوڵدانێکە لە راستای ئامادەکردنی زیاتری لایەنەکان بۆ دەورەی داهاتوو. بۆیە زیاتر داواکارە لە لایەنەکانی کۆبوونەوەی ئاستانە لەهەوڵی چڕکردنەوەی هەوڵەکانیاندا بن بۆ وەستانی عەمەلی ئاگر بەس و لەوێوە رێکەوتی هەموو لایەنەکان لەسەر پڕۆژە ٤ خاڵیەکەی دیموسترا کە لە؛ شێوەی دەسەڵات، ئاڵوگۆڕی دەستور. هەڵبژاردن و لەناوبردنی تیرۆر، بڕواتە پێشەوە کەئەمە کۆبوونەوەی تریش بەدوای خۆیدا دێنێ.
هەلومەرجی ئێستای سوریاو ناوچەکە لەبەردەم ئاڵوگۆردایە، بەتایبەت لەئایندەی نزیکدا هێزەکانی خەلافەتی ئیسلامی ” داعش ” لەناوچەکانی عێراق و سوریادا دەبێ هێزو دەسەڵات و کۆنترۆڵی ناوچەکان کە لەدەستیاندایە دەربێت، کە کێشەکە لێردایە ئەمە هەموو وەڵام کارەکە نیە بۆ ئەمریکاو روسیا، لەبەرئەوەی لەگەڵ هەلومەرجێکی تازەی دوای داعش لەناوچەکەدا بەرەو روو دەبنەوە، کەهەموو هێزە ناوچەییەکانیش خۆیانی بۆ ئامادە دەکەن. بۆ ئەمریکاو روسیا ئەگەر زەمینەی هێمنترو گونجاوتر لەوەی کەئێستا هەیە لەناوچەکەدا ساز نەکەن ئەوە دەرگیری کێشەی زیاتر دەبنەوەو هەلومەرجپێشوو چۆن بەسەر ئەمریکا شکایەوە بەهەمان شێوە روسیاش دەرگیری دەبێت.
رۆشنە بەدوای ئەوەی هێزەکانی بەشار ئەسەد بەهاوکاری تورکیا، ئێران، حزبوڵای لوبنانی و بەسەرپەرشتی روسیا، دەستیان بەسەر هەموو حەڵەبدا گرت، تەوازنی هێز نەک تەنیا لە سوریا بەڵکو لەناوچەکەشدا لەبەرژەوەندی روسیا و هەم دەسەڵاتی بەشار ئەسەد لەسوریا چووە سەرەوە، بۆ ئەمەش هێزەکانی دەسەڵاتی بەشار لەکۆبوونەوەکانی ئەستانەو هەم لەجنێفی ٤ و کۆبوونەوەی ئێستای جنێف دا پێداگری زیاتر لەپرۆسەی رێکەوتن دەکەن لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن، وە دەسەڵاتەکەی ئەسەد هەرەک ئەمریکاو روسیا خۆی دەکات بەهێزی دژی تیرۆرو تاکید کردنەوە لەوەی ئەبێ تیرۆر لەناو ببرێ، بەمەش نزیکایەتی خۆی لەئەمریکا نیشاندەدات. بۆ ئۆپۆزسیۆن لەمەوقعیەتی زەعیفتر خۆی دەبێنێ و بۆ پرۆسەی رێکەوتن شەرتێکی ئەوتۆی نەماوە لەبەرامبەر بەشداری هێزەکانی بەشار ئەسەد بۆ پرۆسەی دەورەی راگواستنی حوکم واتە دەورەی ئینتقالی، بۆ ئەمریکاش مەرجی نەبوونی بەشار ئەسەد لەدەستوری رێکەوتن دەرکێشراوە.
بەڵام هێشتا هەموو ئەمانە نە بۆ دەسەڵاتی بەشارو نەبۆ ئۆپۆزسیۆن و هەتا بۆ ئەمریکاو روسیا کافی نیە، ئەوە بوو ستیفان دیمستۆرا بۆ ئامادەکاری لایەنەکان سەردانی سعودیە، روسیا، تورکیا دەکات و هەم لەکۆبوونەوەی سەرانی وڵاتانی عەرەبی لە ئەردەن بەشداری دەکات، روسیاش لایەنەکانی بەشداری کۆبوونەوەی جنێف دەبینێت، بۆ تاوتوێکردنی زیاتری وەزعی سوریا و رێکەوتنی پشتەوەیی لەگەڵیاندا بۆ کەمکردنەوەی کێشەکان لە جنێفی ٥ دا. کە پێشتریش لەم بارانەوە لە کۆبوونەوەکانی ئاستانەو جنێف قسەوباسیان لەسەر کراوە و هەم لەگەڵ سەرانی وڵاتانی عەرەبی بەتایبەتی سعودیەو قەتەرو ئەردەن، کە راستەوخۆ دەخالەتیان لە وەزعی سوریادا هەیە. قەرارە لەم پەیوەندەدا ٣١ی مارس رێکس تلێرسۆن وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا سەردانی تورکیا بکات و ئۆردۆغان ببینێت لەسەر وەزعی سوریا بەتایبەت کەتورکیا راستەوخۆ دەخالەتی لەسوریا هەیەو هاوکاری داعش و دەستەجاتی ئیسلامی تر دەکات و بەرژەوەندی بەرچاوی لەهەلومەرجی ئاڵۆزی سوریا و عێراقدا هەیە، وە بەئاشکرا دژی هێزە کوردیەکانە کەئێستا هەم ئەمریکاو هەم روسیا حسابیان لەسەر دەکەن.
لەولاشەوە روسیا و پەیوەندیەکانی لەگەڵ جمهوری ئیسلامی ئێران پێشڕەوی گەورەی بەخۆیەوە بینیووە، وە دانیشتنی پۆتین ورۆحانی و ژمارەیەک لەسەرانی هەردوولا پێکەوەو ئاڵوگۆڕی پەیوەندیەکان و بەرژەوەندیەکانیان وە خستنە ئیختیاری فڕۆکەخانەی ئێران بۆ ئۆپەراسیۆنی سەربازی روسیا جێگای روسیا وئێران نیشاندەدات بۆ کارکردن لەسەر چارەسەری کێشەکانی سوریاو دەخالەت لەناوچەکەدا لەبەژەوەندی خۆیان. بۆ ئەمریکاش بەهەمانشت لەلایەک رێکەوتنی لەگەڵ هاوپەیمانە ناوچەییەکانی خۆی و دڵڕازیکردنیان و لەلایەکی ترەوە سازان لەگەڵ روسیا لەسەرئاستی ناوچەکەدا کەسوریا مەیدانی کارەکەیانە، جێگای لاوازی ئەمریکا دەردەخات، کە بۆخی هاتنی ترەمب نیشانەی جێگاو رێگای ئەمریکایە لەجیهاندا بەلاوازی.
جنێفی ٥ و لایەنەکانی بەشداری، جیا لەو هێزە ئیسلامیانەی داعش و چەند لایەنی تری ئیسلامی کە بەشدار نین و بەردەوامن لەسەر شەڕ بۆ نەچوونە پێشەوەی بەرنامەکانی ئەمریکاو روسیا لەسوریا و ناوچەکەدا، هەموو لایەنەکانی تر بەدەوڵەتی بەشار ئەسەدیشەوە لەبەرامبەر هەلومەرجێکی سەختی سوریا و ناوچەکەدا کەئاسۆیەکی رۆشنیان نیە بۆ یەکلایی کردنەوەی کێشەکان کەقورسایی لەسەر هەموویان داناوە، لەگەڵ پرۆسەکەدا دەڕۆن بەپێی جێگاو رێگایەک لە نزیکایەتیان لەسیاسەتی ئەمریکاو روسیا هەیانە. وە هەریەک لەئەمریکاو روسیا، بەجیا لەدانیشتنەکانیان و رێکەوتنێک لەسەر شێوەی بردنە پێشەوەی کوبوونەوەی جنێفی ٥ لەسەر وەستانی شەڕو دژی تیرۆر، هەر یەکەیان خەریکی رێکەوتنن لەئاستی ناوچەکە و هێزگرتنی زیاتر و هەتا دانانی بنکەی سەربازی و هێز ناردن بۆ سوریا و عێراق، بۆ ئەمەش هەر لایەکیان لەگەڵ هێزە کوردیەکانی سوریادا کەهێزگەلێکن زیاترین پێشڕەویان نواندووە لەدژی داعش، ناتوانرێ حسابیان لەسەر نەکەن، بەڵام بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان دەیکەنە خاڵی شەرت وشروت لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە.
کۆبوونەوەی جنێفی ٥ بەهەمان شێوەی کۆبوونەوەکانی تر ئاستەنگی بۆ ئەمریکا هەیە، هەروەک بۆ روسیاش هەیەتی، کەپەیوەندی بەهەلومەرجی جیهانی و ناوچەییەوە هەیە، پەیوەندی بەشکستی سیاسەتی ئەمریکاوە هەیە لە عێراق، سوریا، ئەفغانستان، لیبیاو یەمەندا، ئەمەش پەیوەندی بەئەزمەیەکی سیاسی و ئابوریەوە گەورەوە هەیە کە یەخەی گرتووە، کەناتوانێت بەپێی دڵی خۆی هەلومەرجەکە بچێتە پێشەوە.
هەربۆیە هەلومەرجێک چۆن هەیە لەسوریاو ناوچەکەدا کەهەناسەی لەخەڵکی کرێکارو زۆربەی مەحرومانی کۆمەڵگا بڕیووە، بەڵام نەیتوانیووە بۆرژوازی یەکدەست بکات بۆ بردنە پێشەوەی سیاسەتی خۆی کەسەرمایەداری جیهانی دەیەوێت، وە بەدیلێکی دیارو گونجاویان بۆ ئیستیقراری ناوچەکەو جۆرێک لەدەسەڵات کەوەڵامدەرەوە بێت نیە. هاوکات ماهیەتی هەموو هێزەکان لەئەمریکاو روسیاو بەرەکانی شەڕی بەجیهانی و ناوچەیی و محەلیەوە لەبەرامبەر رقووتووڕەیی زۆربەی هێزی خەڵكی کرێکار و مەحرومانی کۆمەڵگادا راگرتووە، ئەگەرچی ئەم هێزە پەرشوبڵاو نارێکخراوە، بەڵام ناڕازی و تەنیا هێزی ئاڵوگۆڕە لەبەرژەوەندی زۆربەی کۆمەڵگادا. تەنیا ئەو هێزە چینایەتیە کەدەتوانێت لەحاڵەتی هوشیاری ورێکخراوبوونی و بوونی حزبی چینایەتی کرێکاری و کۆمۆنیستیدا ئاڵوگۆڕی بنەڕەتی لەبەرژەوەندی زۆربەی زۆری کۆمەڵگادا بەوجود بێنێت، کە زەمینەکانیشی لەو هەلومەرجەدایەو مەوجودە، بۆیە دەوری کۆمۆنیزمێکی بەهێزی کرێکاری و مەیدانداری دەوێ کە وەڵامدەرەوە بێت، کەدەتوانێت ئەزمەیەکی جیهانی هەیە بەسەری سەرمایەداری و دەوڵەتەکانیدا بشکێنێەتەوە، مەرگەساتەکانی کۆمەڵگا بۆ هەمیشە لەناو بەرێت.
٢٩ نیشانی ٢٠١٧
