hkkurdistan
سامان کەریم:
جەنگێک کە لە سوریادا لە ئارادیە جەنگێکی جیهانی یە. ئەوەی ئەمرۆ لە جەنگی سوریا و بەرەجیاوازەکانی شەڕ لە عێراق و لیبیاو یەمەندا دەگوزەرێت، لە لایەن دوو زلهێزی سەرەکی جەنگەوە، بەشیوەی ڕاستەوخۆو ناراستەوخۆ، ئەوەندە شەرم هێنەرە تا ئاستی ئەوەی کە شیوازی تیرۆریزمی دەوڵەتی لەم جەنگەدا، کردۆتە مۆدێلی زاڵ. هەردوو لا لە کوشتنی خەڵکی بێتاوان، منداڵان و پیرساڵان، کاولکردنی خەستەخانەو قوتابخانە، وێرانکردنی ژێر خانی ئابوری، درێخیان نەکردوە. ئەمریکا، نەک تیرۆریزمی دەوڵەتی خۆی بەڵکو ناچارە تیرۆریزمی ئیسلامی دەستگیرۆیی و هاوکاری بکات، لەوەش زیاتر لە کاتی تەنگانەدا ڕزگاریان بکات لە ژێر ناوی “کۆمەکی مرۆیی” کردنەوەی ” کۆریدۆری ئامن”دا.
ئەمرۆ دەهۆڵکوتی ماس میدیای جیهانی ڕۆژئاواو ئەمریکا بۆ تیرۆریزمی دەوڵەتی و ئیسلامی بۆتە ئاراستەی سیاسی و ڕاگەیاندنی باو. دووڕووی سیاسی ، هەڵگێڕانەوەی ڕاستیەکان و پێکەوەنانی درۆو نیفاق نیشاندانیان وەک واقع کاری سەرەکی و بەردەوامی میدیاکانیانە. روسیا وچین لە بەرانبەردا، پڕوپاگەندەکانیان ڕووی لە فرمێسک هەڵڕشتنە بۆ نەتەوەیەکگرتوەکان و بڕیارەکانی شورای ئاسایش، کارکردن بە یاسا نیونەتەوەیەکان، پاراستنی سنوری ووڵاتان و ئیدانەکردنی دەخاڵەتی پێش وەختەو دەخاڵەتی ” نامەشروع” لە ووڵاتاندا بە بێ پرسکردنی حکومەتەکانیان بەکورتی” گێڕانەوەی شەرعیەت و هەیبەت بۆ نەتەوە یەکگرتوەکان و بڕیارەکانی” ، مەسەلەی سەرەکی ئەم لایەنە ئەوەیە کە شەری سیستەمێکی چەند قوتبی دەکەن لە ئاستی جیهانیدا . جەنگ و ململانێو کێبەرکێیەکی توندو تیژو خوێناوی لەسەر زەوی ووڵاتانی دیکە، لە سایەی پرۆسێسێکی ڕاگەیاندن و میدیایی سەرسامهێنەری درۆزنانەو ڕیاکارانەو شاردنەوەی ڕاستیەکان و سەرنج لادانی خەڵک لەسەر کیشە واقعیەکان، لە نیوان ووڵاتانی زلهێزی سەرمایەداری دونیادا دەگوزەرێت، جەنگێک بە ئامانجی یەکلایکردنەوەی ” سیستەمێکی نوێی جیهانی”. ئەوەی ئەمریکا دەیەوێت مانەوەی خۆیەتی وەک ڕابەری بێ مونافسی سەرمایەداری جیهانی و هاوپەیمانی رۆژئاواو مانەوەی دامو دەزگاکانی، بەرەی بەرانبەریش چین و روسیا … سیستەمێکی جیهانی نوێی چەند قوتبی.
لە واقعدا بەرەکانی ئەم جەنگە دوو بەرەن، دوو بەرەی سەرمایەداری زلهێزی سەربازی ئەمریکاو ڕوسیا و هاوپەیمانەکانیان. بەلام هەم دوو بەرەیەو هەم لەهەمانکاتدا چەندین هێزی دیکە لە نیوانیاندا دێتە پێش چاو، کە هەریەکەیان بە دوای دابینکردنی بەرژەوەندی خۆیەوەیەتی. بەلام ئەو دوو‌هێزەی کە لەم قۆناغە مێژوویەدا ئەم ململانێ و کێبەرکێ یە یەکلادەکاتەوە دوو بەرەی ئەمریکاو روسیاو هاوپەیمانەکانیان.
هێزەکانی دیکەی نیوان ئەم دوو قوتبە، لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەراستدا، لە ووڵاتانی زلهێزی ناوچەیی وەک –ئیسڕائیل، تورکیا، سعودیەو ئیران” دا خۆی دەبینێتەوە، لەگەڵ هێزگەلێکی تیرۆریستی وەک داعش و نەسرەو و ئەوانی دیکە وچەندین میلیشایی گەورەی شیعی وەک حزب اللە و حوسیەکان و حەشدی شەعبی….لە ڕاستیدا ئەم ڕیز بەندییەی دوایی چ ووڵاتانی ناوچەکە وە چ هێزە تیرۆریستیەکان، پێگەیەکی تاڕادەیەک مۆلەق و ناجیگیریان هەیەو بەپێی هێز هاوسەنگی ئەو دوو بەرە سەرەکیەی سەرمایە پێگەیان دەگورێت لەم قۆناغە ئینتقالی یەدا، و زۆرجار دەرگیر دەبین لە ئالوگۆری سیاسی گەورەو تەنانەت بادانەوەی گەورەی سیاسی، واتە گۆڕینی ئیستراتیژ لە پێناو گەیستن بە هەمان ئامانج. لەمبارەوە نمونەی بادانەوەی یان نزیک بونەوەی تورکیا لە قوتبی ڕوسی لەم چەند مانگەی دوایی دا لەم چوارچیوەیەدا لێک دەدڕیتەوە. هێزە تیرۆریستیەکانی وەک داعش و نەسرەو”فەتح ئەلشام” ئەحراری شام و ڕیکخراوی ئەنساری شەریعە وڕێکخراوی ئۆزبکستانی ئیسلامی ئیگۆرییەکان….هەموو ئەوانە بەپێێ پێگەی خۆیان و ولە ڕوانگەی گەیشتن بە ئامانجی سیاسی خۆیان لە پێکهێنانی دەوڵەتێکی ” ئیسلامی سوننی”دا هەم سود لە ململانیو قەڵشتی نێوان دوو بەرەی جەنگەکە دەکەن وەهەم بەگشتی لە سایەی سیاسەتی گشتی ئەمریکاو ڕۆژئاوادا شەری خۆیان پەرە پیدەدەنو لە بارەی مێژویشەوە ئیسلامی سیاسی لە بەرەی ئەمریکاو ڕۆژئاوادا بوە. هەروەک لە باسێکی پێشوودا سەبارەت بە تیرۆریزم ئاماژەم پێداوە و نوسیومە:” بەگشتی و بەجیا لەوەی کە ئەم بزوتنەوەیە لەهەردوو بارەکەیدا دەبینرێت واتە هەم لەباری ڕوبەڕوبونەوە لەگەڵ ئەمریکادا و هەم لە باری هاوشانی و هاوکاری و نزیکایەتی لەگەڵیدا، بەڵام هەروەک ئاماژەمان پێکرد لە باری ئامانجی سیاسی یەوە لەگەڵ ئەمریکادا جووتە. واتە لەباری ئەوەی کە دەوڵەتێک پێک بێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەرستدا ئەویش دەولەتی ئیسلامی سوننی بێت. ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی وهەروەها ئیسلامی سیاسی لە ئیخوانەوە بگرە تا داعش و ئەوانی دیکە لەسەر ئەم ئامانجە سیاسیەیان مکوڕن. “( پەتای تیرۆریزم و چونیەتی ڕوبەڕوبونەوەی!) میلیشایی شیعەکان بەگشتی لە چوارچیوەی سیاسەت و ئیستراتیژی ئێراندان و بەم پێ یە لەم ئێستادا لە بەرەی روسیادان لە بەرانبەر ئەمریکادا.
بۆ تێگەیشتن لەم بارە ئاڵۆزەی ئەم هەلومەرجە پیویستە لە قۆناغی مێژووی ئەمرۆ تێبگەین “قۆناغی ئینتقالی” کە بەشێوەیەکی فراونتر لە باسی ” پەتای تیرۆریزم و چۆنیەتی ڕوبەڕوبونەوەی!”دا باسمکردوە. لیرەدا زۆر بەکورتی ئەم بڕگەیە لەو نوسراوەیە دەهـێنمەوە:” لەنێوان سیستەمی تاکڕەوانەی داڕووخاوی ئەمریکاو بنیات نانی سیسستەمێکی جیهانی چەند قوتبیدا قۆناغێک هەیە کە قۆناغێکی ڕاگوزەرە، قۆناغی ئێستا. ئەم قۆناغە واتە سیستەمی پێشوو ئاوا نەبوەو ڕازی نیە بەوەی لە ئێستادا ئاوابێت و بچێتە ناو تاریکایی مێژوەوە، لە هەمانکاتدا جیهانی چەند قوتبی وەکو جیهانێک کە جێگای ڕێکەوتنی گشت زلهێزەکان بێت تا ئێستا فەراهەم نەبوە. بەم پێ یە لەم قۆناغەدا هیچ دیاردەو دەستورو یاساو بڕیارێکی جیهانی کە لەسایەی نەتەوەیەکگرتوەکان و مەجلیسی ئاسایشەوە بڕیاری لەسەر دراوە… بە پێی لۆجیکی ئەم ڕێکخراوە جیهانیانە ناچێتە پیشەوە. ئەم ڕیکخراوە جیهانیانە خۆیان لە ژێر پرسیاردان و ئالوگۆڕی گەورەیان بەسەردادێت. بەمانایەکی دیکە بورژوایی گەورەی دونیا نەگەیشتۆتە ئاستێک لە ڕیکەوتن ودابەشکردنی بەشەکانیان لە ئاستی جیهانیدا. جا بەجەنگی ڕاستەوخۆ بیت یان بە دانوسان و جەنگە ناراستەوخۆکانی ئێستا.”
ئەم جەنگە جەنگێکی جیهانییە بەهەموو مانایەک. تەنها ئەو هێزانەی کە دەرگیرن لە مەیدانەکانی شەڕی حەلەب “ئەلیبۆ” لە سوریادا بە ڕۆشنی ئەوە دەردەخات کە جگە لە سوریاو روسیاو ئەمریکا ووڵاتانی تورکیاو قەتەرو ئێرانو فەرەنساو بەریتانیا و عیراق و لوبنان و دانمارک و کەنداو ئوسترالیا ونیوزلاند و ئەردەن و لە موسڵیش بەهەمان شێوەیە …. چەندین ووڵاتانی دیکە بە شیوەیەکی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بەشدارن. ئەمە نیشانەی جەنگێکی جیهانی گەورەیە بە وەکالەت لەسەر زەوی ووڵاتی سوریاو ووڵاتانی دیکەی وەک عیراق و لیبیاو یەمەن. جەنگێک کە هەردوو بەرەی جەنگەکە ڕوسیاو ئەمریکا لە سەر زەوی خۆیان ناجەنگن، وە هەردوولایان بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ هێزی سەربازی پیادەی خۆیان بەکارناهێنن، وە هەردوو لایان لە ژێر ناوی دژی تیرۆردا پاساو بۆ کارەکانیان دەهێننەوە. بەلام لەم نێوەدا گەورەترین تیرۆریزمی دەوڵەتی بەکاردەهێنرێت، بە تایبەت لە لایەن ئەمریکاو هاوپەیمانەکانیەوە.
سەنتەرو مەیدانی سەرەکی ئەم جەنگە جیهانیە لە ئێستادا ووڵاتی سوریایە، بەڵام بەرەکانی شەرەکە فراوانترەو سەرجەم وولاتانی ناوچەکە و گەڵیك جێگای دیکە لە جیهاندا دەگرێتەوە. بەرەکانی جەنگ کە هەرئێستا شەر تیایدا گەرمە : عێراق و لیبیا و یەمەن و بە ئاستی جیاوازو کەمتر بەحرەین و میسرو فەلەستین و ئیسڕائیلە… بڕیارە جەنگی سوریا چارەنوسی کۆی ئەم شەڕانەی ناوچەکە دیاری بکات و بەمانایەکی دیکە ” سیستەمی نوێی جیهانی لە سوریاوە دەست پێدەکات” سەرکەوتنی هەر بەرەیەک لە سوریادا، کاریگەری گەورەی دەبێت لەسەر یەکلایکردنەوەی سیستەمی نوێی جیهانی بە قازانجی ئەو قوتبە سەرکەوتوە.
باسەکە ئەوەیە ئەمریکا لێرە لە سوریا ڕوبەرووی ڕوسیا بۆتەوە، لە سوریا بۆ یەکەمجار بە ئەمریکا وترا نەخێر و تا ئێستا ٥ ڤیتۆ بە ڕووی دا دراوە لە لایەن ڕوسیاوە سەبارەت بە سیاسەتەکانی لە سوریادا. لێرەوە لە سوریاوە روسیا هەوڵی دا وەک زلهێزێک بگەڕێتەوە نێو سیستەمی جیهانی ئەمرۆو ڕێگری دروست بکات بەرانبەر بە سیاسەتەکانی ئەمریکاو رۆژئاوا. ڕوسیا بەهۆی هێز نیشاندانی لە سوریاوە و بەتایبەت بە دابەزینی ڕاستەوخۆی بە هێزی فرۆکە جەنگیەکانی لە پایزی ٢٠١٥وە توانی پەل بهاوێت و کاریگەری هەبێت لەسەر هەلومەرجی عیراق و یەمەن و لیبیا و ئێستا لە هەموو ئەم ووڵاتانە هێزگەلێک هەن کە پشت بە ڕوسیا دەبەستن ئەمە بەجیا لەوەی کە تا ڕادەیەکی زۆر وولاتی میسری لە ژێر پەلی نفوزی ئەمریکا دەرکێشاوەو ئەمریکا ترسی ئەوەی هەیە کە تورکیا وەک دەوڵەتێک لە سایەی ئۆتۆریتەی سیاسی رؤژئاواو ناتۆدا نەمێنێت” لە ئیستادا ئەمە دور دێتە پیش چاو”… خاڵی بەهێزی ڕوسیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراستو جیهانی عەرەبدا سوریایە. ئەمریکا دەیەوێت لێرە بیشکێنێت، وەلە ئێستادا تەنها لێرەوە دەشکێ. بە هەمان شێوە روسیا دەیەوێت لێرە لە سوریا لە خاڵی بەهێزی خۆیەوە شان بە ئەمریکا دابدات. بەم پێیە سەنتەری ململانێ و جەنگەکە ئەمرۆ لە سوریایە. نەک لە بەرئەوەی گوایا سوریا ووڵاتێکی هێجگار جیۆپۆلتیک و گرینگە، بەڵکو تەنها لەبەرئەوەی کە ڕوسیا لیرەیەو لێرەوە بەهێز دەبێت یان دەشکێت. بەڵام وەک هەر جەنگێکی تر، ئەمە مانای ئەوەنیە کە بەرەکانی دیکەی شەرەکە کاریگەریان نەبێت بۆسەر جەنگەکە و سوریا. هەر هانگاوێکی سەرکەوتوی هەر لایەکیان لە بەرەکانی جەنگدا، حەتمەن کاریگەری دەبیت لە سەر هەلومەرجی سوریاو گشت جەنگەکە. جەنگی عیراق و بەتایبەت شەڕی موسڵ کاریگەری بەرچاوی دەبێت لەسەر سوریاو بەرەکانی دیکەی جەنگەکە. یەکێک لە هۆکارە سەرەکیەکانی دواکەوتنی شەڕی موسڵ تا ئێستا ئەم پەیوەندییە کە ئەمریکاو هاوپەیمانانی دەیانەوێت بە قازانجی خۆیان لە سوریا یەکلایی بکەنەوە. دەنگۆی ڕێکەوتنی سعودیە و ئەمریکا بۆ کردنەوەی ڕیگایەکی ئامن بۆ داعشەکان لە موسڵەوە بە ئاراستەی سوریا هەر چەند وەک پروپاگەندەیەکی جەنگی پیویستە سەرنج بدرێت بەلام لەهەمانکاتدا بێ هۆ نیە، گریمانەیەکە پیویستە لە بەرچاو بگیرێت وە حسابی بۆ بکرێت.
سەنتەری جەنگەکە سوریایە، بەڵام ئەو مەسائیلانەی کە بڕیارە بەهۆی ئەم جەنگەوە یەکلای بکرێنەوە، کێشەو مەسائیلەکانی ئەمڕۆی جیهانی سەرمایەدارین. چارەنوسی ئەم جەنگە یان شکستی تەواوی ئامانجی ئەمریکا دەبێت بۆ بەدیهێنانی سیستەمی نوێی جیهانی بەڕابەری خۆی، بەم پیێە جیهانی ئەمڕۆی سەرمایەداری دەگاتە سیستەمێکی چەند قوتبی یان هەنگاوێکی گەورەیە لەم ڕاستایەدا. باسەکە ئەوەیە ئایا ئەمریکا پاش دۆراندنی لەم ناوچەیە مل دەدات بە دابەش بونەوەی نەخشەی ناوچەکە لەسەر پایەی جیهانێکی چەند قوتبی؟! یان دەرگیر دەبیت لەگەڵ چین و کێشەی کوریای باکور گەورە دەکات و ئیسلامیەکانی ئاسیای ناوەراست زیندو وە گەورە دەکاتەوە و بەکورتی شوێنی جەنگەکە دەگورێت. لە هەمانکاتدا ئایا ڕوسیا چین ئەگەر سەرکەون لە سوریادا ئایا بەوەندە ڕازی دەبن ومل دەدەن بە بەشی گەورەتری ئەمریکا؟! وەلامی هەردوو پرسیارەکە مەنفی یە. ئاراستەی ڕوداوەکان لەماوەی چەند ساڵی ڕابوردوو دا نەک تەنها لە سوریادا بەلکو لە ئاستی جیهانیدا، ئەوە نیشان دەدەن کە ئەمریکا ناتوانێت، وەک تاکە هێزی باڵا دەستی دونیا بەردەوام بیت. هەروەک ئاماژەم پیکرد ناوەڕۆکی کێشەکە لە دوا لێکدانەوەدا دەگات بەوەی کە ئایا ڕێکەوتنێک دەبیت لەسەر دوبارە دارشتنەوەی ناوچەکانی دەسەلاتو نفوز؟! ئەگەر ببێت ئەوە دەکرێت هەر ئێستا ئەوکارە بکرێت بەلام سەرمایەداری تا دوا هەناسە لە پێناو بەرژەوەندی خۆیدا دەجەنگێ و لەم نێوەشدا هەزارەها هتلەرو بۆش و بلیرو ئۆباماو پوتینی هەیە. بەهەرحاڵ هەم ڕوداوەکانی مێژووی چەند ساڵێ ڕابوردوو، وە هەم فەشەلی سیاسەتەکانی لە عیراق و ئەفغانستان و پاشان لە پڕۆسەی ” بەهاری عەرەبیدا” و هەروەها پێگەی لاوازی ئابوری بە بەراورد لەگەڵ سەرەتای سەدەدا، ئەوە نیشان دەدەن کە شکستی ئەمریکا لەم ناوچەیەدا ملی ڕێگای گرتوەوە سەر بەرەو خوارە. ئایا ئەم هەلومەرجەو ئەم کێبەرکێ تیرۆریستی یە گەورەیە بە وەکالەت دەگاتە جەنگێكی جیهانی ڕاستەوخۆ؟! قانونمەندی بزوتنەوەی سەرمایە لە مێژودا نەفی جەنگی جیهانی سێهەم ناکاتەوە، وە نەفی بەکارهینانی بۆمبی ئەتۆمی ناکاتەوە، هێرۆشیما لە یادی هەموو ئینسان دۆستێکدایە.
یان ئەوەتا ئەمریکا شکست بە ڕوسیا و هاوپەیمانەکانی دەهێنێت و وبەم پێ یە نەک ڕابەری بۆ سەرمایەداری رۆژئاوا تازە دەکاتەوە، بەڵکو لە ئاستی جیهانیشدا ڕابەری سەرمایەداری جیهانی ئەمرۆ مسۆگەر دەکات. کە لەڕوانگەی منەوە ئەم گریمانە فەشلی هێناوەو ماوەی بەسەرچوە. هەوڵەکانی ئەمریکا لە روانگەی منەوە، دواین پەلەقاژەیە بۆ مانەوەی خۆی. پەلە قاژەو هەوڵیک کە بە کوشتنی سەدان هەزار کەسی و بگرە زیاتر ، کاولکردنی تەواوی ژیر بینای ئابوری و تەنانەت شوێنی ژیانی خەلک تەواو دەبیت. چۆن دوای داڕوخانی یەکێتی سۆڤیەت لەسەرەتای نەوەتەکانی سەدەی پێشودا پەلاماری عیراقی دا بە قەولی مەنسوری حیکمەت ” سەرهەڵدانی خوێناوی نەزمی نوێی جیهان” دەستی پێکرد”، ئاوابونی ” تاک قوتبی ئەمریکا ونەزمەکەی” نەک تەنها زۆر خوێناوی ترە و بەرەکانی جەنگەکەی زۆر فراونترەو کاولکاری و وێرانکردنی ژێر خانی ئابوری ووڵاتان گەڵیک گەورەترە، بەڵکو لە هەمانکاتدا سەدان هێزی گەورەو بچوکی تیرۆریستی لە دونیادا بۆ بەرهەم هێناوین و بیرو ئاراستەی کۆنەپەرستی و دواکەتووی لە ئاستی جیهاندا کردۆتە مۆدێلی باو و زاڵ. “سەرمایەداری خۆێنمژی کۆمەلگای بەشەرییە”.
جەنگی ئەمریکا دژ بە عێراق دەستی پێکرد لە ساڵی ١٩٩١دا، لە ژێر ناوی ” گێڕانەوەی حاکمیەت بۆ کوەیت” و” جیهانی موتەمەدن” و ” دیموکراسی” و “لێدانی دیکتاتۆرەکان”. بەهەرحاڵ بەزمو سەفای مافی مرۆڤ و دیموکراسی، ئەوکات لەزەت بەخش و سەرنج ڕاکێش و مۆدێلێکی باو سەراسەری و جیهانی بوو… مۆدێلیک کە لەسەر مەرگی ” کۆمۆنیزمی سۆڤیەت” تەپڵی بۆ دەکوتراو ژونالیزمی نۆکەرو کۆمپانیاکانیان”میدیای ئازاد” خەریکی گەرمکردنی فریوکاری و گەوجکردنی رەئی گشتی بوون. بڵێسەی سیستەمی نویی جیهانی یان مانەوەی ” باڵادەستی” ئەمریکا بۆ جیهانی سەرمایەداری ئەوکات، لە عێراقەوە چەخماخەیەکی خوێناوی لێداو دەستیپێکرد. هەر ئەوکات وئیستاشی لەگەڵدا بیت ئامانجی سەرەکی ئەمریکا مانەوەی بوو وەک ڕابەری رؤژئاوای سەرمایەداری و یابان و ئوستراڵیاو لێک نەترازانی ئەم هاوپەیمانیە بە ڕابەڕی خۆی و مانەوەی دامو دەزگاکانی لە ناوتۆە بگرە تا دەگاتە بانک و سندوقی پولی جیهانی ئەوانی دیکە. مەیدانی شەڕەکە عیراق بوو، بەڵام بڕیار بوو مەسائیل و کێشە گەورەکانی نیو خودی رۆژئاوا یەکلایی بکاتەوە وە لە ڕوانگەی منەوە ئەوکات و ئێستاشی لەگەڵدا بێت ئەو ئامانجەی ئەمریکای پێکاوە. تا ئێستا ئەوروپا بەبێ ئەمریکا ناتوانێت هەنگاو بنێت و پارێزگاری لەخۆی بکات. وە تا ئێستا توانیویەتی قڵشتی نیوان ڕوسیا و ئەوروپا فراون بکاتەوە، بەم پێیە ڕێگا لە نزیک بونەوەیان بگرێت.
لە سایەی هەمان ئامانجی سیاسی و جیهانی دا ئەمریکا گەڵێک ئیسترتیژاژی جیاوازی گرتەبەرو بە شیوەیەکی پراتیکی پیادەی کرد.. لە جەنگی دژی تیرۆرەوە بگرە بەتایبەت دوای ١١ی سێبتەمبەر بە میکانیزمی ” جەنگی پێش وەختەوە” تا دەگاتە بە کارهێنانی هێزی نەرم ” سۆفت پاوەر” کە لە پرۆسیسی ” بەهاری عەرەبی”دا بە کارهێنراو هەروەها لە ڕیگای بەکارهینانی ڕاستەوخۆی تیرۆرریزمەوە وەک لە سوریاو لیبیا دەیبینین. عێراق لە ووڵاتێکی تاڕادەیەک ئاسایش و بە ئاستێکی گونجاو موتەمەدن، بۆتە یەکێک لە ترسناکترین و خەتەرترین ووڵاتانی دونیاو کۆنەپەرستی و تەراتێنی تێرۆرو ملیشیا ئیسلامی ونەتەوەییەکان مۆنگ دەخوات تیایدا. ووڵاتێک کە دیاردەی تائیفی سیاسی و دابەش بوونی کۆمەلایەتی لەسەرپایەی تائیفە زۆر تیایدا لاواز بوو، ئەمڕۆ تائیفەگەری بۆ دیاردەیەکی فراوانی سیاسی و کۆمەلایەتی خەتەرناک، ووڵاتێک لە خوێن و ترس، پڕ لە بێکاری و هەژاری و برسێتی. سوریا کە یەکێک بوو لە ووڵانانی موتەمەدنی عەرەبی و وتیایدا نەک تەنها تائیفەگەری دینی بەڵکو تەنەنات ئیسلام بە گشتی هێجگار لاواز بوو تیایدا، چەند ساڵە وە ئێستاشی لە گەڵدا بێت هەوڵێکی فراوان و گەورەی جیهانی و ناوچەیی هەیە بۆ لێکترازانی” خەلكی” سوریا بەپێی تائیفەو دینی جیاواز. سوننە و شیعە کەس گوێبیستی نەبوو ئیستا عەلەوی وسوننە و دورزو مەسیحی بۆتە سەر دیری گۆڤارو رۆژنامە وماس میدیای گەورە سەرمایەی دونیا… لیبیایەک کە ڕادەی هەژاری تیادا تاڕادەی سفر بوو ئیستا خەڵکەکەی لە برسا کۆچ دەکەن. هەموو ئەم کاولكاری و نا ئەمنی و برسێتی و کاولکاری و ئاوارەیی ودەربەدەری وکوشتارە، لە ڕوانگەی ئەمریکاوە پێداویستی دابینکردنی سیستەمە نوێکەی بوون. بەڵام مایەپوچ ماوەتەوە، لایەنی کەم تا ئێستا نەیتوانیوە ئامانجەکەی بپیكێت. وە نایپێکێت.
پێویستە ئەم جەنگە بوەستێت!
ئەم سیاسەتە بەشێوەیەکی کورتر بۆ کۆبونەوەی پیشووی کۆمیتەی ناوەندی حزبی کۆمۆنیستی کڕیکاری عیراق نوسی. کە لە ناوەراستی مانگی ڕابوردوو “ئەیلول”دا بەسترا. ئەوکات لە پەیوەند بە هەلومەرجی سیاسی عیراقەوە لە ژێر ناوی باسی ” چەند سەرنجێک لەسە هەلومەرجی سیاسی و گشتی عێراق و کاری کۆمۆنیستی”. بەڵام ئەمڕۆ لە چوارچێوەیەکی تازەدا دارێژراوەتەوەو بە شیوەیەکی فراونتر. ئەم جەنگە جەنگێکی جیهانی گەورەیە ، ڕۆژانە سەدان و بگرە هەزاران ئینسان دەکوژرێن یان بریندار یان ئاوارەو دەربەدەر دەبن. ئەمە بەجیا لە بڵاوبونەوەی ژەهری کۆنەپەرستی و فەرهەنگی تائیفی و جیهادی خۆکوژی و مۆدێلی جۆراوجۆری بیرو فەرهەنگی دارزیوی وەها کە لە قولایی تاریکستانی مێژودا پەیدا نابن . پێش هەر مەسەلەیەک وە هەر کێشەیەکی دیکەی گەورە و لەوانە ڕوبەڕوبونەوەی تیرۆر یان وەستانەوە دژ بەداعش نابێت بەهیچ شێوەیەک لە هەلومەرجی ئێستادا، مەسەلەی سەرەکی ئەمڕۆ و سیاسەتی ئەم قۆناغە مێژوویەمان لە بەرچاو وون یان تەنانەت لێل بکات. سیاسەت و ئامانجی وەستانی ” ئەم جەنگە جیهانی یە”. سیاسەتی مارکسستی لەم هەلومەرجەدا بە وەستانەوە دژی داعش و تیرۆریستەکان مەیسەر نابێت.
سیاسەتێک ئەمرؤ دەتوانێت وەڵام بە خواستی ملیارەها خەلک بداتەوە لە ئاستی جیهانیدا کە بەر بەم نەزیفی خوێن و کاولکاریی و نائەمنیەتە بگرێت. سیاسەتی مارکسستی لەم قۆناغەدا ئەوەیە کە: ” پێویستە ئەم جەنگە بوەستێت”. بۆ هێزێکی کۆمۆنیست و مارکسیست شۆرشی کرێکاری لەم قۆناغە مێژوویە دیاریکراوەدا لەم کەناڵەوە دەگوزەرێت. تاکتیکی کۆمۆنیستی لەم قۆناغەدا لەم ڕێگایەوە جێبەجێدەبیت.
پێویستە جەنگ بوەستێت” تەنها بەمانای وەستانی” تەقە” نیە. بەڵکو بەمانای نەمانی تەواوی کەشتی یە جەنگی و سەربازییەکانی ئەمریکاو ڕوسیا و ووڵاتانی دیکەیە لە ناوچەکە و دەریای سپی ناوەراست و تەواوی پێگەو بنکە سەربازییەکانیان. جیهانی ئەمرۆ نە پێویستی بە بارچاوەشی ئەمریکایە وە نە بە حەیتەی ڕوسیا. هەروەها بەمانای وەستانی ناردنی ” جیهادییەکان” و وەستانی فێرکردن و پەروەردەکردنیانە، وەستانی کۆمەکی مالی و مرۆیی و، هەواڵگری و سەربازییە بەم هیزانە، بڕینی کەناڵەکانی ڕاگەیاندیانە لە کەناڵە ئاسمانیەکانەوە بگرە تا دەگاتە فەیسبوک و تویتەرو لە هێزە تیرۆرسیتەکان و فەتواچیەکانیان. قەدەغەکردنی موتلەقی رەوانەکردنی چەکە بۆ ڕێکخراوو هیزو گروپە تیرۆر یست و میلیشیا جیاوازەکانیان. جەنگ دەبیت بە فەوری بوەستێت. هەموو دونیا تەنانەت ئەوانەش کە زۆر گوێندانە بیستنی هەوالەکان یان ئەوانەی کە ئاگری شەڕەکانیان زۆر لێدورە لە نیوزلاندەوە بگرە تا دەگاتە ئالاسکا… لە جیهانێکی ئامن و ئارامدا گوزەران ناکەن. وەستانی جەنگ بەرژەوەندی هەموو ئەوانەش دابین دەکات چ جا بگات بە ملیارەها ئینسان کە لە ڕۆژهەلاتی ناوەراست و جیهانی عەرەب و ئەوروپاو روسیاو ئەمریکا دەژین. واتە ئەوانەی لە ناوجەرگەی جەنگ و دەوروبەرەکەیدا گوزەران دەکەن، یان وولاتەکانیان دەرگیرە لەم جەنگەدا.
سەرەتا دەبێت ئەم جەنگە بوەستێت. بەلام وەستانی واقعی جەنگی نێوان ئەمریکاو هاوپەیمانانی لە بەرانبەر روسیاو هاوپەیمانانیدا…واتە وەستانی واقعی جەنگی بە وەکالەت. کە ئیتر بەرەی نەسرەو داعش و جەیش ئەلئیسلام و هەموو جند اللە و مەقدەسەکان و ڕیكخراوی تورکمەنستانی یە ئیگۆریەکان و حکومەتی سوریاو پیویستە تەقە ڕابگرن وەک هەنگاوی یەکەم. کە دەلێم پیوسیتە تەقە ڕابگرن، مەسەلەکە ئەوەیە وە پێم وابێت دوای شەرو قەیرانی شاری ئەلیبۆ بۆ هەموو کەس ڕۆشنە کە ئەو هێزانە بە ئەمری سعودیەو ئەمریکاو قەتەر و تورکیا سیاسەتی تیرۆریستی خۆیان پیادەکەن. بەهەمان شیوە سوریاو حزب اللە و میلیشیاکانی دیکە بە ئەمری روسیاو ئێران. مەسەلەی سەرەکی سەرەتا وەستانی جەنگە لە سەنتەری کێشەی ناوچەکەدا سوریاو بە دیاریکراوی لە ” حەلەب” ئەلیبۆدا. لە حەلەبەوە چارەنوسی بەرەکانی دیکەی جەنگ و مەیدانە جیاوازەکانی شەڕ یەکلا دەبێتەوە، لە یەمەن و لیبیاو عیراق… وە تەنانەت هەلبژادنەوەی سەرۆکی تازە بۆ لوبنان کە دووساڵ زیاترە ستۆکە. شەڕی موسڵ مەیدانیکە بەلام هێجگار هێمن تر دێتە پیش چاو بە بەراورد لەگەڵ ” ئەلیبۆ”دا. تەنانەت دواکەوتنی شەڕی موسڵ تا ئێستا بە ئاستێکی زۆر دەگەڕێتەوە بۆ یەکلای نەبونەوەی حەلەب. بەمانایەک پێکەوە بەستنەوەی گرتنەوەی موسڵ بە خواردنی بەرژەوەندی نەک تەنها لە عیراقدا بەڵکو پێش ئەوە لە سوریادا وە دابینکردنی ئەم ئامانجە، ئامانجێک کە پێم وانیە لە دوا لێکدانەوەدا سەر بگرێت بە تایبەت بۆ ئەمریکاو سعودیە. شەڕی موسڵ گرینگە، بەڵام لە پیشەوە ڕۆشنە کە بە قازانجی کام بەرەی ئەم جەنگە جیهانیە تەواو دەبێت. بۆیە کیشە و قەیڕان و شەڕی موسڵ پێش ئەوەی شەرەکە دەست پێبکات ئەنجامەکەی ڕۆشن بوەو کاریگەرییەکی یەکلایکەرەوەی نابێت بۆسەر جەنگەکە لە ناوچەکەو تەنانەت بۆیەکلایکردنەوەی مەسەلەی دەسەلات لە عێراقدا.
پرسیار دەکریت و دەوترێت ئەی شەڕی دژی داعش و هێزە تیرۆریستیەکانی دیکە چۆنە و چی بەسەر دێت؟ ئەوە نیە موسڵ بە دەست داعشەوەیە، ئەی نابێت رزگار بکریت؟! ئەی نابێت سوریا و حەلەب لە جەبهەی نوسرەو” جەیش ئەلفەتح” تیرۆریستەکانی دیکە پاک بکرێتەوە؟! ئەی ئەگەر ئەمریکا دژی تیرۆریزم کار ناکات و درۆ دەکات ئەی روسیا ئەوە نیە لە تیرۆریستەکان دەدات؟! ئەی نابێت حسابی خۆمان لەگەل هێزێکی تیرۆریست و دڕندەی وەک داعش یەکلا بکەینەوە؟! وە پرسیار گەلێکی دیکەی لەم بابەتە.
“شەڕ دژی تیرۆر” ی نێوان ووڵاتانی زلهێز یەکێکە لە درۆ گەورەکانی میژووی ئەم سەردەمە. بەشداریکردن لە هەرشەڕێکدا بە قازانجی لایەکی شەرەکە لە دوا لیکدانەوەدا بە قازانجی قوتبێکی جیهانی تەواو دەبێت. لە هەلومەرجی ئێستادا ناتوانێت دژی ” داعش” بجەنگیت لە بەرەکانی شەڕدا بەلام سەر بەلایەک لە لایەنەکانی ئەم جەنگە فراوانە نەبیت. ” یەدەپە” لە سوریا زۆر هەوڵی دا کە وانیشان بدات کە هێزێکی سەربەخۆیە، ئێستا ڕۆشنە لە پاڵ کێدا دەجەنگێت. لە بناغەوە مەسەلەکە ئەوەیە، کە جەنگ و شەری ئێستا جەنگ نیە دژ بە تیرۆرو تیرۆریزمی ئیسلامی داعش و نەسرەو ئەوانی دیکە. دەرکەوتن وبەهێز بوونی هەموو ئەو هێزە تیرۆریستی و ملیشیاکانی دیکەی وەک حەشدو حۆسیەکان و …لە بناغەوە بە هۆی ئەم جەنگە گەورەیەوە بوە لە ناوچەکەدا. بە نەمانی داعش لە موسڵ و بەرەی نەسرە لە ئەلیبۆدا جەنگە کۆتای پێ نایەت ئەگەرچی هەریەکەیان ئاماژەیە بۆ سەرکەوتنی لایەکی جەنگەکە.
پێویستە ئەم جەنگە بوەستێت. هەر هێزو کەس و لایەنێک بە واقعی خەباتکارە دژ بە تیرۆریزمی ئیسلامی سیاسی و دەیەوێت باری گرانی ئەم بزوتنەوە سیاسی یەو تیرۆرەکەی بەسەر شانی خەڵکی ناوچەکەو جیهانەوە نەهێلێت پیویستە لایەن و هێزێک بێت دژ بە جەنگ و خەباتی خۆی فراوانتر و ڕیکخراوتر بکات لە پێناو وەستانی جەنگدا، بۆئەوەی پێگەو هێزو نفوزی تیرۆریزم و هێزە تیرۆریستەکانی وەک داعش و نەسرە، ناکام بێ کاریگەر بکرێنەوەو دواتر لە پرۆسەیەکەی دواتری دوای جەنگدا بە کاری سیاسی و فکری و سەربازی بەتەواوی رۆل و پێگەی ئەم هێزانە نابوت بکرێت.
بەهیچ شیوەیەک نابێت تیڕوانین و بیرۆکەی دژی” تیرۆر” یان دژ بە “ئیسلامی سیاسی” سایە بکشێتە سەر بیرکردنەوەو هەنگاوە عەمەلی و سیاسەکاندا. بزوتنەوەی کۆمۆنیستی لە بناغەوە بزوتنەوەی دژ بە ئیسلامی سیاسی و هیچ بزوتنەوەیەکی دیکە نیە، بەڵکو بزوتنەوەیەکە دژ بە سەرمایەو سەرمایەداری. ئیمە ناتوانین بە فعلی دژی تیرۆر بین و لە هەمانکاتدا ئەلیبۆو موسڵ و …. بسپێرین بە نادیار، بسپێرین کە هەموو هیزێک دەتوانیت دژ بە تیرۆر بێت یان ناتوانین ڕێگایان پێ بگرین. پیویستە جەنگ بوەستێت، بۆ ئەوەی فعلەن ڕیگایان پێ بگرین کە نەتوانن دەخاڵەت بکەنو ئاگری جەنگەکە فراوان بکەنەوە. فراوان بونەوەی جەنگەکەو مەیدانی شەڕەکان تا زۆر تربن و دەخاڵەتی ووڵاتانی زلهێزو کۆنەپەرستانی سەرمایەداری ناوچەکەی تیدا بێت بەهەمان ئاست ئێمە لە بنەبرکردنی تیرۆرو هێزە تیرۆریستەکان دور دەکەوینەوە. موسڵ بە هیچ شیوەیەک بەجەنگی ئەو هیزانە پاک ناکرێتەوە لە تیرۆریزم، بەشیکی زۆری تیرۆریستەکانی ئەم شارە خەڵکی موسڵن و کۆنە بەعسین و چەکەکانیان دادەنێن و لەوێ دەمێننەوەو دەبن بە داعشی مەدەنی. لە شوێنی خۆیان دەمێننەوە وەبەتایبەت کە بەندو بەست و ڕیکەوتنی نهێنی لەم نێوەدا ڕۆڵی خۆی دەگێرێت، وە بەتایبەت کاتێک کە ئەمریکاو سعودیە چاویان بڕیوەتە بەرژەوەندییەکانیان لە سوریا. بۆیە دەستەواژەی” دژی تیرۆر” “distraction –الهاء- یەکی سیاسی گەورەیە کە هەموو میدیای ” ئازادی” جیهان تیایدا کارایە. واتە تەنها بۆ بەلاڕیدا بردنی خەلک و رەئی گشتی دونیایە. ئەگەر نا لەم قۆناغەدا تا ئەو هێزانە لێی بدەن تیرۆریزم گەورەتر ئەبێت. ئەفغانستان سەرەتاکەی بوو، ئەگەر چی ئەوکات چوارچیوەی گشتی سیاسەت و پێگەی هێزەکان زۆر جیاوازی هەبوو، روسیاو چین بێ هیز بوون و ئیدعایەکی گەورەی وەکو ئێستایان نەبوو، ئەمریکاو هەر بۆ خۆی بوو. بەڵام بە لیدانی تالیبان و قاعیدە لەوێ، لەلایەن ئەمریکاوە، ئەو ئەنجامەی هەیە کە ئێستا دەیبینین. ئەوکات سیاسەتی بزوتنەوەی ئێمە سیاسەتێکی ناکارا بوو.
هەر بزوتنەوەو جوڵانەوەیەکی دیکە لە پێناو مافە سیاسی و مەدەنیەکاندا، ئەگەر توانای سەرهەڵدان و گەشەسەندنی هەبیت لەم هەلومەرجەدا پێویستە لەم ڕاستایەدا بەگەر بخرێت. تەنانەت چارەسەری برسیتی و هەژاری لەم قۆناغە دیاریکراوەدا مێژوویەدا بەستراوەتەوە بە وەستانی جەنگەوە.
” پیویستە ئەم جەنگە بوەستێت” میکانیزم و هەنگاوە پراتیکیەکانی جێبەجیکردنی ئەم ئامانجە، کارێکی گەورەو ماجستیانەی پیویستە لە ئاستی ناوخۆی ووڵاتانی زلهێز وئەو وولاتانەی کە دەرگیرن لە گەڵ جەنگداو وە هەروەها لە ئاستی جیهانیدا. لیرەدا ئەم خاڵە گشتیانە دەخەمەڕوو.
یەکەم: بەگەرخستنی بزوتنەوەی دژی جەنگ لە ئاستی جیهانیدا: ئەمکارە لە هەلومەرجی ئێستادا. کارێکی سەخت و بەردەوام وڕێکخراوی پێویستە. خەڵک وە رەئی گشتی جیهانی بەگشتی زۆر چۆتە دواوەو لەدوای ٢٠٠٣ ەوە کاری لەسەر دەکرێت بۆ ئەوەی بزوتنەوەی دژی جەنگی ئەمریکا بۆ سەر عیراق دوبارەنەبیتەوەو. ڕؤژئاوا لەم کارەیدا سەرکەوتوبوە. میدیای ئازادی نۆکەر ڕۆڵی کاریگەرو بەرچاوی هەبوە لە جێخستنی ئەم دیاردەی پاشەکشەی ڕەئی گستی و خەڵكی ئەوروپا بە قازانجی بورژوایی ووڵاتانی خۆیان و تێڕاونینی ئەوروپا- سەنتەر. هەڵقەی سەرەکی ئەمکارە کۆمۆنیستەکانن. بەفەوری پێویستە دەست بەمکارە بکرێت. کەسایەتیە ئازادیخوازو چەپ و ڕابەرانی کرێکاری و هەوڵدان بۆ دەرکەوتن و گەیاندنی ئەم سیاسەتە بەهەر شیوەیەکی گونجاو و سود وەرگرتن لە فەیس بوک و تویتەر… دەکەونە چوارچیوەی ئەو کارانەوە کە پێویستن. بەڵام ئەم بزوتنەوەیە دژی جەنگەو بەم پێ یە جێگای هەموو کەس و هێزو لایەن و ڕێکخراو سەندیکاو …یەکی تیدا دەبێتەوە کە دژی ئەم جەنگە جیهانی یە، بە هەر بۆچون و تێڕوانینێکەوە کە هەیانە. ئەمکارە لە هەر ووڵاتیکەوە دەکرێت دەست پێ بکرێت: ئەمریکا، بەریتانیا، فەرەنسا، ئەلمانیا، سوریا، عێراق، هەر ووڵاتێکی دیکە. لە هەر ووڵاتێکدا دەکرێت وەک سەرەتایەک ” کۆمیتەکانی دژی جەنگ” پێک بهێنرێت لە چەند کەسایەتی و حزب ولایەنێک.
دووەم: لەناوخۆی ئەو ووڵاتانەی کە دەرگیرن لەگەڵ جەنگ: لە سوریا و عیراق و وولاتانی دیکە. وەستانەوە بەرانبەر بە جەنگ لەم ووڵاتانەدا هەم لەلایەن روسیا و ئەمریکاو سوریاو عیراقەوە وەهەم لەلایەن میلشیا جۆراوجۆرەکانەوە میدیای ئازادی نۆکەر وای نیشان دەدات کە بزوتنەوەی لەم چەشنە لەگەڵ تیرۆریستەکانە. بۆیە لەمبارەوە پیویستی بەکاری زیاترە. کاری زیاترو چرتر لە پەیوەند بە ڕیسواکردنی ناوەرۆکی ئەم جەنگە، ئاشکراکردن و ڕیسواکردنی سیاسەتەکانی تەواوی لایەنەکانی ئەم جەنگە. هێنانە مەیدانی بزوتنەوەی فراوان بەرانبەر بە جەنگ. ڕۆشنکردنەوەی فراوانی ئەوەئ کە دژ بە جەنگ بوون وە وەستانی جەنگ لە باری واقعیەوە بەمانای دژی تیرۆرو هێزە تیرۆریستەکانە، خەباتکارانی سەرەکی دژی تیرۆر، خەباتکارانی سەرەکی دژی جەنگن. ئەم بزوتنەوەیە لە سەرەتاوە دەبیت بە ڕۆشنی مەوقعیەتی خۆی بناسێت و لەگەڵ هەر هەنگاوێکدا بۆ پێشەوە هەوڵ بدات خۆی چەکدار و رێکخراو بکات. پشتگیری هەر بزوتنەوەو ناڕەزایەتیەکی جەماوەری وکڕیکاری لە پێناو مافە سیاسی و ئابوریەکاندا ئەگەر هاتە بەرەوە. هەر ئیستا لە کوردوستان جولانەوەیەک بۆ موچە لە ئارادایە، لەمبارەوە پیویستە پشتگیریی بکریتو هەوڵ بدرێت بۆ بە دەستهێنانی خواستەکانیان” دابینکردنی موچە”. بەڵام کاری کۆمۆنیستەکان لەوە زیاترە.
سێهەم: دەرکێشانی بەیانێکی هاوبەشی کۆمۆنیستی نێوان هیزە کۆمۆنیستی یەکان: لەمبارەو مەبەست لە نوسینی بەیانیکی هاوبەش نیە بەتەنها. بەڵکو کاری هاوبەش لە ئاستی دەرەوەو هەر جێگایەک کە گونجاوە. هەوڵدان بۆ کۆکردنەوەی هێزە کۆمۆنیستەکان لەسەر پایەی سیاسەتی دژی ئەم جەنگەو دروشمی” پیویستە ئەم جەنگە بوەستێت”. هەنگاوی دووەمی ئەمکارە ڕوکردنە هەموو لایەنو هێزیكی دیکەی سیاسی چەپ، و دەست پێکردنی کەمپینێکی سیاسی فراوان لە نێو رێکخراوە کرێکاری و ئەحزابی چەپدا. بەشیکی ئەمکارە پڕوپاگەندەیە بۆ برەودان و بڵاوکردنەوەی ئەم سیاسەتە وبەشێکی دیکەی بۆ کۆکردنەوەی هێزە.
١٥ئوکتۆبەر٢٠١٦
Saman.karim5@gmail.com
