وەستانێك لەسەر پرسی “بە تایبەتیکردنی کەرتی گشتی” لە کوردستان

موحسین کەریم

چەمکی کەرتی گشتی چەمکێکی سەرلێتێکدەرە، چونکە وەکو مۆدێلێکی ئابوری پێشکەوتوو بەکاردێت کە گوایە لەسەر بنەمای خاوەندارێتی تایبەتی بۆرژوازی دانەمەزراوە‌و چالاکیە ئابوریەکانی بەمەبەستی دابینکردنی خزمەتگوزاریە گشتیەکانە بۆ هاوڵاتیان. وا نیشان دەدرێت کە لەبەرژەوەندی کۆمەڵگایەو پێودانگەکانی سودو قازانج و چەوسانەوە لەم شێوازەی بەرهەمهێنان‌و ئابوریدا لەکارکەوتوون یان بەرادەیەکی زۆر پووچەڵبونەتەوە، بەپێچەوانەی کەرتی تایبەتی، کە جۆرێکە لە پەیوەندی‌و شێوازی بەرهەمهێنان کەبەپێی بنەماکانی ئابوری سەرمایەداری بەرێوەدەچێت‌و میکانیزمی سودو قازانج ئاراستەی دەکات. ئەمەش میراتی ئەو جۆرە بۆچوون و لێکدانەوەیەیە کە لەدوای بەدەسەڵات گەیشتنی سەرمایەداری دەوڵەتی لەسەر بنەمای شکستی شۆرشی کرێکاری لە روسیا رەواجی پەیداکرد.

راستیەك کە لەپشتی ئەو دوو چەمکەوە خۆی حەشار دەدات ئەوەیە کە “کەرتی گشتی” و “کەرتی تایبەتی” هەردووکیان لەسەر هەمان زەمینەی ئابوری‌و کۆمەڵایەتی‌و لەچوارچێوەی هەمان پەیوەندی بەرهەمهێنانی کۆمەڵایەتیدا هەن‌و چالاکی ئابوری خۆیان دەکەن، ئەویش پەیوەندی بەرهەمهێنانی سەرمایەداریە. جیاوازیەکەیان ئەوەیە کە خاوەندارێتی هۆیەکانی بەرهەمهێنان لەوەی یەکەمدا دەگەڕێتەوە بۆ دەوڵەت و لەوی دیکەیاندا دەگەڕێتەوە بۆ تاکی سەرمایەدار. بەبێ بوون‌و زاڵبوونی پەیوەندیەکانی بەرهەمهێنانی سەرمایەداری‌و چەوسانەوەی چینی کرێکارو پاراستنی ئەم سیستەمە بۆرژوازییەی بەرهەمهێنانی ئابوری لەلایەن دەوڵەتەوە، تاکی سەرمایەدار نەك هەر توانای بەکارخستنی سەرمایەکەی‌و کەڵەکردنی‌و بەدەستهێنانی سودو قازانجی نابێت، بەڵکو خودی خۆشی بوونی نابێت!

بەم پێیە چ ئەوەی پێی دەوترێت کەرتی گشتی و چ ئەوەی پێی دەوترێت کەرتی تایبەتی هەردوکیان سەر بەهەمان سیستەمی ئابوری کۆمەڵایەتین کە سیستەمی ئابوری بۆرژوازی یان سەرمایەداریە. کەواتە ئایا دەکرێ کرێکارانی هوشیارو کۆمۆنیست بەرگری لە “کەرتی گشتی یان بەواتایەتی دروستتر کەرتی دەوڵەتی” لەبەرامبەر کەرتی”تایبەتی یان ئەهلی”دا بکەن!؟ ئایا دروستە لەسەر بنەمای شێوازی خاوەندارێتی بەشەجیاوازەکانی بۆرژوازی‌و سەرمایە هەڵوێستی پشتگیری یان دژایەتی هەرکام لەو شێوازانە بگرنە پێش!؟ بێگومان نەخێر. کرێکاری سۆشیالیست دژی شێوازەکانی خۆدەرخستنی سەرمایە نیە دژی خودی سەرمایەیە.

پرسیارێکی دیکە دێتە پێشەوە ئەویش ئەوەیە کە لەبەرئەوەی سەرمایەی دەوڵەتی بەپێی ئەزمونی مێژوویی ناچاربووە رادەیەک لە بەرپرسیارێتی بەرامبەر بە ژیان و گوزەرانی هاوڵاتیان و خزمەتگوزاریە گشتیەکان لەخۆ نیشان بدات بە بەراورد بە شێوازەکانی دیکەی سەرمایەداری کە دەوڵەت دەورێکی ئەوتوۆی نیە لەئابوریدا، ئایا هەر لەبەر ئەم هۆکارە خاوەندارێتی دەوڵەت بۆ هۆیەکانی بەرهەمهێنان باشتر نیە لە خاوەندارێتی تاکی سەرمایەدار بۆ ئەو هۆیانەی بەرهەمهێنان؟ ئایا باشتر نیە دەوڵەت کۆنترۆڵی ئابوری بکات‌و رێگا لەچاوچنۆکی سەرمایەداری تاك و خاوەن کۆمپانیاکان بگرێت‌ کە بەئارەزووی خۆیان یاری بە نرخەکان بکەن‌و پێداویستیەکانی ژیانی خەڵك لەلایەن یاسا کوێرەکانی بازارەوە بڕیاری لەسەر بدرێ!؟وەڵامی ئەو پرسیارە بەسادەیی ئەوەیە کە ئەو لایەنەی بڕیار لەسەر ئەوە دەدات کام شێوازی بەرهەمهێنانی بۆرژوازی لە دەورانێکی مێژوویی کۆمەڵایەتی‌و پەیوەندی‌و ململانێی چینایەتی‌و هاوسەنگی هێزی نێوان کرێکارو بۆرژوازای، لەهەر کۆمەڵگایەدا باڵادەست بێت‌و کام جۆر لە پێکەوەگرێدانی ئەو شێوازانە گونجاوە بۆ کۆمەڵگا، خودی چینی بۆرژوازی‌و میکانیزمە ئابوریەکانی سەرمایەداریە نەك بڕیارێك بێت چینی کرێکار لەجیاتی بۆرژازی بیدات‌و جێبەجێی بکات، یان خواستێکی رۆمانسیانەی کۆمۆنیستەکان بێت. لەلایەکی دیکەشەوە ئەوەی بۆ چینی کرێکار گرنگە لەرووی دابینکردنی خزمەتگوزاریە گشتی و بیمەکانەوە، تا ئەو رۆژەی بۆرژوازی دەسەڵاتی سیاسی و ئابوری کۆمەڵگای بەدەستەوەبێت، ئەوەیە کە بۆرژوازی ناچاربکات بەرامبەر بە دابینکردنیان بەرپرسیارێتی قبوڵ بکات‌و جێبەجێی بکات، جا خاوەندارێتی سەرمایەو دامەزراوە ئابوریەکانی بۆرژوازی هی دەوڵەت بێت یان هی تاکی سەرمایەدار یان تێکەڵەیەك بێت لە هەردوکیان. ئەوەش تەنها بەهێزی رێکخراوو شۆرشگێڕانەی چینی کرێکار دەکرێت نەك بە راوێژکردن و پشتیوانیکردن لە باڵێکی بۆرژوازی‌ لەبەرامبەر باڵێك‌و شێوازێکی دیکەیدا!

رەنگە ئەو پرسیارە بکرێت کە ئەوە نیە مارکس و ئەنجلس لە “مانیفێستی پارتی کۆمۆنیست” دا باس لەوە دەکەن کە بانک، کەرەستەکان‌و هۆیەکانی هاتوچۆو گواستنەوە، کارخانەو کەرەستەکانی بەرهەمهێنان هەموویان لەدەستی دەوڵەتدا کۆبکرێنەوە، ئایا ئەوە جۆرێك لە سەرمایەداری دەوڵەتی نیە!؟ ئەی ئایا لینین هەمان کاری نەکرد و دوای سەرکەوتنی شۆڕشی کرێکاری لە روسیا سەرجەم دەزگاو دامەرزاوە ئابوریەکانی چینی بۆرژوازی و سەرچاوەکانی ئابوری لەلایەن دەوڵەتەوە خۆماڵی نەکرد. ئایا خاوەندارێتی تایبەتی بۆ هۆیەکانی بەرهەم هێنان بە خاوەندارێتی دەوڵەت بۆیان جێگای نەگیرایەوە!؟ خۆ لینین بەراشکاوی باسی سەرمایەداری دەوڵەتی دەکات وەکو هەنگاوێکی کاریگەرو پێویست لە هەنگاوە ئابوریەکان بۆ گواستنەوە بەرەو سۆشیالیزم!؟

لەم بارەیاندا مەسەلەکە بە تەواوی جیاوازە. لێرەدا باس لەوەیە کە دەوڵەت لەدەستی کێدایە!؟ چ مارکس و ئەنجلس و چ لینین بەرۆشنی ئەوەیان بەیان کردوە کە ئەوان باسی هەنگاوەکانی دەوڵەتی کرێکاری یان چینی کرێکاری بەدەسەڵات گەیشتوو دەکەن بۆ خۆماڵیکردنی دامەزراوەو و سەرچاوە ئابوریەکانی چینی بۆرژوازی لەلایەن دەوڵەتی کرێکاریەوە. ئەو هەنگاوەش وەکو قۆناغی یەکەمی سۆشیالیزم یان وەکو قۆناغی گواستنەوە بەرەو سۆشیالیزم ناودەبەن.

مارکس و ئەنجلس لە مانیفێستی پارتی کۆمۆنیستدا دەڵێن: پرۆلیتاریا، دەسەلاتی سیاسی خۆی بۆ دەرکێشانی هەنگاوبەهەنگاوی هەموو سەرمایە لە چنگی بۆرژوازی بەکاردێنێ، بۆ یەکجێکردنەوەی کەرەستەی بەرهەمهێنان لەدەستی دەوڵەت، یانی پرۆلیتاریای رێکخراو وەکو چینی دەسەڵاتدار بۆ گەشەپێدانی هەرچەندخێرای گشتی هێزە بەرهەمهێنەرەکان.

هەروەها لینین لە بەرهەمە کۆکراوەکانیدا بەرگی ٣٢ بەزمانی ئینگلیزی لە بابەتێكدا بەناوی (الضریبة العینیة) بەوجۆرە باسی ئابوریی سۆڤیەت لە نیسانی ١٩٢١ دا دەکات:

سەرمایەداری دەوڵەتی کە یەکێکە لە لایەنە سەرەکیەکانی سیاسەتی نوێی ئابوری (New Economic Policy)، لەژێر دەسەڵاتی سۆڤیەتیدا، شێوازێکی سەرمایەداریە کە بەشێوەیەکی ئارەزومەندانە و کۆنترۆڵکراو لەلایەن چینی کرێکارەوە رێگای پێدراوە. سەرمایەداری دەوڵەتی ئێمە لەگەڵ شێوازی سەرمایەداری دەوڵەتی لەو ووڵاتانەدا کە بۆروژازی دەسەڵاتی بەدەستەوەیە بەشێوەیەکی بنەڕەتی لەوروەوە جیاوازە کە لای ئێمە دەوڵەت لەلایەن بۆرژوازیەوە نوێنەرایەتی ناکرێت بەڵکو لەلایەن پرۆلیتاریاوە نوێنەرایەتی دەکرێت، ئەو چینەی کە متمانەی تەواوەتی جوتیارانی بەدەستهێناوە.
هەروەها دەڵێ: پێموایە هیچ کەسێك کاتێك دەیەوێ وەڵام بەو پرسیارە بداتەوە کە سیستەمی ئابوری روسیا چ جۆرە سیستەمێکە، خاسیەتە راگوزەرەکەی نکوڵی ناکات. پێشموانیە هیچ کۆمۆنیستیك نکوڵی لەوە بکات کە چەمکی کۆماری سۆشیالیستی سۆڤیەتی مانای پێداگریی دەسەڵاتی سۆڤیەتی دەگەیەنێ بۆ بەدیهێنانی ئەو گواستنەوەیە بۆ سۆشیالیزم، نەك ئەوەی کە ئەم سیستەمە ئابوریەی ئیستا وەکو سیستەمێکی سۆشیالیستی تەماشا بکات.

کەواتە هەڵوێستی دروست ئەوەیە کە لەجیاتی کەوتنە ناو لایەنگری لەیەکێك لە شێوازەکانی ئابوری بۆرژوازی (سەرمایەداریی دەوڵەتی بۆرژوازی یان سەرمایەداری کلاسیکی یان ئەوەی پێی دەوترێ ئەهلی یان کەرتی تایبەتی) لە پرسی خزمەتگوزاریەکان‌دا کە ئێستا حکومەتی هەرێم دەیەوێ خۆی لێبدزێتەوە لەرێگای تەسلیمکردنی دامەزراوەکانی وەکو خەستەخانەو خوێندنگاو زانکۆ وپەیمانگاکان‌و کارەباو ئاوو رێگاوبان‌و … تاد. بە سەرمایەداری تاك، ئێمە پێداگری لەسەر ئەوە بکەین کە:
١- پێویستە حکومەتی هەرێم خوێندنی خۆڕایی و ئیجباری تا ئاستی دواناوەندی هەروەها دابینکردنی فرسەتی خوێندن لە زانکۆو پەیمانگاکان بۆ ئەو خوێندکارانەی دەیانەوێ خوێندنی باڵا تەواوبکەن دەستەبەر بکات. نابێت هیچ جۆرە خەرجیەك بکەوێتە سەر خوێنداکاران.

٢-  پیویستە خزمەتگوزاری پزیشکی و تەندروستی بۆ هەموو هاوڵاتیان لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە بەخۆڕایی و بەشێوەی گونجاو پێشکەوتوو دابین بکرێ. نابێت هاوڵاتیانی کەمدەرامەتی کوردستان هیچ جۆرە خەرجیەکی خزمەتگوزاری پزیشکی‌و تەندروستی و دەرمانییان بکەوێتە ئەستۆ.

٣- حکومەتی هەرێم بەرپرسە لە دابینکردنی خزمەتگوزاریە شارستانیەکانی وەکو ئاوو کارەبا و رێگاوبان بە خۆڕایی و بێ بەرامبەر بۆ هاوڵاتیانی کەمدەرامەت. 

٤-  حکومەتی هەرێم بەرپرسە لە دەستەبەرکردنی بیمە کۆمەڵایەتیەکان‌ بۆ هاوڵاتیانی کوردستان.

گرنگ نیە خاوەندارێتی ئەو خزمەتگوزاریانە دەوڵەت بێت یان سەرمایەداری تاك (ئەهلی).