hkkurdistan
ئاناتۆمی بۆرژوا ناسیونالیزم لەبەرگی چاکسازیدا
(1)
دەروازەیەک بۆ چونە ناو باسەکەوە:
له به‌رامبه‌ر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌مڕۆی حزبه بۆرژوا ناسیونالیسته‌كانی كوردستاندا، ئه‌وه هه‌ر چینی كرێكارو كۆمۆنیسته‌كان نین كه ناڕازی و ڕه‌خنه‌گری ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ن، به‌ڵكو واقعیه‌ته چینایه‌تیه‌كانی كۆمه‌ڵگای كوردستان و له‌ئارادابوونی بزوتنه‌وه و ڕه‌وتی جۆراوجۆر كه‌هه‌ریه‌كه له‌به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌م یان ئه‌و به‌شی كۆمه‌ڵگاوه له‌ده‌سه‌ڵاتی ئه‌مڕۆ ده‌ڕوانێ، ڕیزێكی به‌رین له ڕه‌خنه‌گران و ناڕازیانی هێناوه‌ته مه‌یدانه‌وه. ڕۆشنبیرانێکی خۆشخه‌یاڵ به‌دیموكراسی و لیبڕاڵیزەکردن و بەمۆدێرنەكردنی ناسیونالیزم و دەسەڵاتەکەی، تا ده‌سته‌و تاقمی ئیسلامی و ئه‌حزابی ده‌وروبه‌ری ده‌سه‌ڵات له‌چه‌شنی زه‌حمه‌تكێشان و حزبی شیوعی كوردستان، تا بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان و میدیای ئه‌هلی و چالاكوانی كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی.. ئه‌مانه نمونه‌ی ڕیزێكی به‌رفراوان له ڕه‌خنه‌گران و ناڕازیان ده‌خه‌نه پێشچاو. بەڵام به‌جیا له جیاوازی ئایدیۆلۆژی و پێگه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئامانجی سیاسی هه‌ریه‌ك له‌مانه، هه‌موویان له‌و خاڵه‌دا هاوبه‌شن، كه ره‌خنه و ناڕەزایەتیە‌كانیان له‌سه‌ر بنه‌مای “چاكسازی هه‌ڵومه‌رجی مه‌وجود” یانی “ئه‌زموونی دیموكراسی كوردستان” ڕاوه‌ستاون و هیچ كامیان قاچی ره‌خنه و ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی ناباته ده‌ره‌وه‌ی ئەو بازنه و چوارچێوه سیاسییەی كە حزبە بۆرژوا ناسیونالیستە سەرەکیەکانی نێو دەسەڵات كێشاویانە. به‌م مانایه‌ش ره‌خنه‌ی ڕادیكالی چینایه‌تی و شۆرشگیرانه و تێپه‌رینی بنه‌ره‌تی له‌هه‌ڵومه‌رجی ئێستا به‌یه‌كجاری کەوتۆتە سەرشانی چینی کرێکار و کۆمۆنیستەکان.
بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان و پێكهێنه‌رانی ئه‌م ڕه‌وته كه پێشتر رۆلی سه‌ره‌كیان له‌شکڵگرتن و هاتنه‌سه‌ركاری ده‌سه‌ڵاتی ئیستادا هەبووه، به‌و تایبه‌تمه‌ندیه‌وه له‌وانی تر جیا ده‌بنه‌وه كه له خانه‌واده‌ی ناسیونالیزمی ده‌سه‌ڵاته‌وه داكه‌وتووه و پێی ناوه‌ته مه‌وقعی ئۆپۆزسیۆنێكی ناڕازی و ره‌خنه‌گره‌وه. ئەم شوێن گۆڕینەش بەناچار لەژێر کاریگەری ئاڵوگۆرە کۆمەڵایەتی و چینایەتی و سیاسیەکاندا هەمان ڕەوتی ناسیونالیزمی تەقلیدی دوێنێی بەبەرگی ئەمڕۆی ڕیفۆرمخوازیەوە بەرجەستەکردۆتەوە، تابتوانێ وەک حزبێکی “جیاواز” و باڵیکی تری بۆرژوازی کورد، هێڵی سنوری ڕواڵەتیانەی لەڕیزی حزبە بۆرژواناسیونالیستە تەقلیدیەکان بکێشێ. بێگومان ئامانجی سەرەکیش لەم سنورکێشانەدا خۆهەڵخستنیەتی لەبەردەم جوڵانەوەی جەماوەری وناڕازی کوردستاندا و ڕاکێشانیانە بۆ ژێر ئاڵای باڵێکی تری بۆرژوازی کە بە زمانی چاکسازی و دیموکراسی و”گۆڕان”ەوە دەدوێ، تا تەجروبەی دەسەلاتدارێتی بۆرژوازی کورد، لە لێدانی شۆڕشگێڕانە بپارێزێ.
بەواتایەکیتر ئەم گۆڕانکاریە لەمەوقعیەتی باڵێکی ناسیونالیزمی کوردا، کەناوی “بزوتنەوەی گۆڕان”ی لەخۆی ناوە، وەزیفەی سەرەکی لەدوبارە بەرهەمهێنانەوەی ناسیونالیزمی کوردو پاراستنی دابەشبوونە چینایەتیەکان وهێشتنەوەی بنەماکانی بەرژەوەندی چینی بۆرژوازی ودەسەڵاتەکەیدا دەبێنێتەوە. ئەویش لەڕیگای هەوڵدان بۆ تێپەرکردنی ناکامیەکان و قەیرانێکی حاکمەیەت کەیەخەی بەناسیونالیزم و حزبەکانی گرتووە، بەتایبەتی لە هەڵومەرجێكدا کە سەرهەڵدانی ڕەوتێک لە ناڕه‌زایه‌تی کۆمەڵایەتی بەدەسەڵات و تەجروبەی حکومڕانی بۆرژوازی کورد، یەک واقعیەتی حاشاهەڵنەگرە.
بەڵام ئەوەی کە بزوتنەوەی گۆڕان لەم وەزیفەیەیدا چ ڕیوایەتێکی چینایەتی لە واتای “گۆڕان” عەمەلی دەکاتەوە وتەنانەت ناوەڕۆکی چاکسازی وڕیفۆرمخوازیەکەی نوێنەرەوەی بەرژەوەندیەکانی چ چین و بەشێکی کۆمەڵگای لەخۆ گرتووە، و بۆ بەدیهێنانیان پشتی بە کام سترایژی سیاسی بەستووە، هاوکات لە ڕێگای کام چەمکی فکری و سیاسیەوە ئەم ڕیبازە و ئامانجەکانی تەبریردەکات، وەسەرەنجام ئایا ئەم ڕەوتە تاچەند شانسی ئەوەی هەیە وەک ڕەوتێکی بەدیل مەقبولەیەتی خۆی لە ئاست بەشەکانی بۆرژوازی کورد و کۆمەلگادا جێبخات؟.. ئەمانە سەرەکیترینی ئەو لایەنانەن کە پێویستە هەر ڕەخنەگرێک لەم ڕەوتە لەپێشدا لەسەریان ڕاوەستێ، تابتوانێ لەهەنگاوەکانی دواتردا، وردەکاری بانگەشە و هەڵویستە سیاسیەکانی ڕۆژانەی لێکبداتەوە.
بێگومان ئامانجی ئێمە لەم هەنگاوەدا، ناساندنی ماهیەتی چینایەتی و کارکردە سیاسی و عەمەلیەکانی بزوتنەوەی گۆڕانە وەک دواین مۆدێل لەئەحزابی ناسیونالیست، کە بزوتنەوەی کوردایەتی بەرهەمی هێناوە. بەتایبەتیش کە هێنانە مەیدانی جوڵانەوەیەکی سیاسی سەربەخۆی چینایەتی و شۆڕشگێرانە، لەپێشەوە بە پێویست ڕزگارکردنی خەبات و جوڵانەوەی نارەزایەتی جەماوەری کرێکاران و زەحمەتکێشان و ئازادیخوازان، لە ئاسۆ و سیاسەت و هەڵوێستێک کە ئەم مۆدێلە لە ناسیونالیزم لەبەرەی ئۆپۆزسیۆنەوە، نوینەرایەتی دەکات، بەر لەهەر لایەنێکیتر لە ئێمە دەخوازێ. ئاسۆ و سیاسەتێک کە وەهمی “چاکسازی”، “گۆڕان” و ڕیفۆرمەکردنی دەسەڵات و سیستەمی ئێستای وەک زنجیرێک لە دەستو قاچی خەڵکی کوردستان ئاڵاندووه و توانای هەنگاونانی شۆڕشگێرانەو پێکهێنانی ئاڵوگۆڕێکی ڕیشەییو چینایه‌تی لێبڕیون. بەواتایەکی تر خەبات بۆ بەدەستهێنانی ئازادیو باش بژێوی تا کۆتایهێنان بە دەسەڵاتی چینی بۆرژوازی کورد و حزبەکانی و دامەزراندنی کۆمەڵگایەکی ئازاد و یەکسان و خۆشگوزەران، بەبێ ناکام کردنەوە و کەنارخستنی ڕەوتی ناسیونال بۆرژوا ڕیفۆرمیستی کە بە زمانی “چاکسازی و گۆڕان”خوازیەوە دەدوێ، هاوکات بەبێ ڕزگاربوونی ڕابەرانی بزوتنەوەی کرێکاری و ژنان و لاوان و زەحمەتکێشان لە وە‌همەکانی ئەم باڵەی بۆرژوازی، لەتوانادا نییە ناڕەزایەتیە جەماوەریەکان هەنگاوێک بەرەو جوڵانەوەیەکی سیاسی شۆڕشگێرانەی چینایەتی هەڵگرێت.
دیارە ڕەخنەگرتن لە بزوتنەوەی گۆڕان بەپێی ئەدەبیاتێکی سیاسی کە هەیەتی، هەروەها بەپێی ئاراستە سیاسیەکانی کە لە ماوەی سەرهەڵدانیەوە تا ئێستا لە زمانی سەرکردەکانیەوە و بەکردەوە نیشانی داوە، بەدڵنیایەوە لایەنی زیاتر لەباسەکەی ئێمە دەگرێتەخۆی، بەڵام ئێمە لەم فرسەتەدا بەمەبەستی دەرخستنی ماهیەتی بۆرژوازیانەی ئەم ڕەوتە و بۆئەوەی ڕەخنەکانمان بناغەیی تر وموستەدلتر بێت بەپێویستمان زانیوە بەتایبەتی لەسەر بەرنامەی سیاسی پەسەندکراوی کۆنگرەی یەکەمی بزوتنەوەی گۆڕان، وەک ئەوەی بەڵگەنامەیەکی ڕەسمیە، ڕاوەستین و ڕەخنە و جەدەلی هەمەلایەنەتر لەسەر ئەم بزوتنەوەیە و وردەکاریەکانی بە فرسەتێکیتر دەسپێرین. هەر لەمبارەشەوە ئەوە بەخوێنەران ڕادەگەیەنین کەبەشەکانی ئەم ڕەخنەیە هەنگاو بەهەنگاو لەسەر تەوەرە سەرەکیەکانی پڕۆگرامێکی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان ڕادەوەستێ و لەژمارەکانی گۆڤاری دیدگای سۆشیالیستیدا بڵاودەکرێنەوە.
بەڵام سەرەتا بەباشی دەزانین کە ئاوڕێکی خێرا لە پڕۆسەی شکڵگرتنی بزوتنەوەی گۆڕان و ئەو چوارچێوە سیاسیو کۆمەڵایەتیە بدەینەوە، کەتیایدا سەری هەڵداوە.
شکڵگرتنی بزوتنەوەی گۆڕان وسەرهەڵدانی ڕەوتی چاکسازی:
شکستی نەوشیروان مستەفا لە هەڵبژرادنە نێوخویەکانی (هەڵبژاردنی مەڵبەندەکان) یەکیتی نیشتمانی کوردستاندا، سەرەنجام ئەوی بێئومێد کرد و گەیاندیە وازهێنان لە ڕیزەکانی ئەم حزبە. بەڵام ئەم بێئومێدی و شکستە تەنها دابڕانێکی فەردی و ڕێکخراوەیی ئەو نەبوو، بەڵکە شکست و دەستهەڵگرتنێکی یەکجاری بوو لەستراتیژی “گۆڕان لەدەرونی حزبەوە” (١) ، کە ساڵانێکی زۆر ئومیدی ئەو و هاوبیرانی تری لە سەرکردایەتی و ڕیزەکانی ئەم حزبەی لەسەر هەڵچنرابوو. بەڵام بەدوای وازهێنان و پێکهێنانی کۆمپانیای وشە، بەشداریکردن بە لیستێکی سەربەخۆ لە هەڵبژرادنەکانی ساڵی ٢٠٠٩ی کوردستاندا، دەستی ئەوی ئاوەلاکرد تا ئەم لیستە بەرەو قەوارەیەکی سیاسی بەرێ و لە پەیوەند بەکایەی هەڵبژاردنەکانی دواتر و بەشداری لە”خەباتی پەرلەمانی”دا، سەری لە”حزبێکی جیاواز” بەناوی بزوتنەوەی گۆڕانەوە، دەرهێنا و تەنانەت توانی وەک هێزێکی سەرەکی، “بەرەی ئۆپۆزسیۆن”، هاوشان لەگەڵ دو حزبی ئیسلامیدا، بەرامبەر بەدەسەڵاتی هاوبەشی پارتیو یەکێتی جێگا بگرێ. سەرەنجام کۆنگرەی یەکەمی بزوتنەوەی گۆڕان و پەسەندکردنی پڕۆگرام وپەیڕەوی ناوخۆ، کەلەساڵی ٢٠١٣ دا بەسترا، دوایین هەوڵەکانی نەوشیروان مستەفای بەدامەزراندنی حزبێکی تر گەیاند.
ئەم پڕۆسەیە ئەگەرچی لە شێوەیەکی کورتدا، ڕێچکەی شكڵگرتنی ڕێکخراوەیی و حزبی ئەم ڕەوتە دەخاتەڕوو، بەڵام لەهەمان کاتدا بەمانای سەرهەڵدانی “مۆدێلێکی تازە و جیاوازە” لە ناسیونالیزم کە لە نێو خێزانی بزوتنەوەی کوردایەتیدا، بەستراتیژی چاکسازی وڕیفۆرمخوازانەوە و لەپەیوەند بەئاڵوگۆرە ئابوری و کۆمەڵایەتی و چینایەتیەکانی کۆمەڵگای کوردستانەوە و لە کەشوهەوای سیاسی کوردستان و ناوچەکەدا، گەرەکیەتی وەک ئاڵتەرناتیڤێک دەور بگێڕێ. بەپێچەوانەی ئیدعاکانی سەرانی بزوتنەوەی گۆڕانەوە سەبارەت بە”دابران و تجاوزاکردن”ی ئەحزابی ئایدیۆلۆژی وتەقلیدی بزوتنەوەی کوردایەتی باو، پڕۆسەی شکڵگرتنی ئەم بزوتنەوەیە وەک “حزبێکی تر” نەمێژویەکی جیاواز و نە دورکەوتنەوەیە لەو پایە چینایەتی و سیاسی و بەرژەوەندیانەی کە بۆرژوازی کورد و حزبەکانی لە ڕابردو ئێستادا لەسەری دامەزراون، تەنانەت لە ڕوانگەی سیاسیەوە ئەم ڕەوتە هاوبەشیەکی بنەڕەتی هەیە لەگەڵ ئەو چوارچێوە و مەفروزاتە سیاسیانەدا کە ناسیونالیزمی کورد پابەندە پێیی، بەڵکو درێژکردنەوەی هەمان مێژووی سیاسی وحزبایەتی و دوبارەکردنەوەی هەمان ناوەڕۆکی چینایەتیە، کە بۆرژوازی کورد دوای بەدەسەڵات گەیشتنی بۆ چەندین ساڵە ژیانی خەڵکی کوردستانی پێ لەقاڵبداوە.
بەواتایەکیتر ئەگەرچی لەڕێچکەی شکڵگرتنی بزوتنەوەی گۆڕاندا، لەبارەی ڕیکخراوەییەوە، بە حزبێکی تر گەیشتبێ، تەنانەت ئەگەر لەشیوازی دەربڕین و بانگەشە و گوتار و تەقلیدەکانی کارکردنەوە لەهەر حزبێکی تری ناسیونالیزم جیاوازی هەبێ، (کەهەیەتی) بەڵام لەجەوهەردا درێژکراوەی هەمان مێژوو، وە لە چوارچێوەی هەمان بەرژەوەندی و مەسەلە و سیاسەتدایە کە حزبە ناسیونالیستەکانی تر لەمەڕ مەسەلەی کورد، ساڵه‌های ساڵە، وەک بزوتنەوە و ئەحزابی چینە داراکانی کوردستان کێشاویانە و دۆخی سیاسی و زهنیەتی کۆمەڵگای کوردستانیان لەسەر ڕەنگڕێژ کردووە. بۆ بزوتنەوەی گۆڕان نە مەسەلەی کرێکارن، نە ژنان، نە ئازادیەکان، نە باشبژیوی هاوڵاتیان، .. بابەت و مەسەلەی سەرەکی و بنەما نییە، بەڵکو وەک هەر حزبێکی تری ناسیونالیست، خاك و نیشتمان و نەتەوە و تەجروبەکەی، یانی مەسەلەی کورد لە کوردستانی عێراق، ئەزموونی حوکمڕانی و چۆنیەتی پاراستنی ئەم ئەزموونە، مەسەلەی بنەماو سه‌نتەرە. تەنانەت هەر مەسەلەیەکی تر کە لە دەرەوەی ئەم بنەما و سەنتەرە دێتە ئاراوە و ڕاستەوخۆ پەیوەندیان بەماف و ئازادی و بژێوی هاولاتیانەوە هەبێت، بزوتنەوەی گۆڕان وەک هەرحزبێکی تری ناسیونالیست، لەکەنار ئەم بنمایەوە و بۆخزمەت پێکردنی مامەڵەی لەگەڵدا دەکات.
ماتریاڵی ئینسانی کە لە پێکهاتنی هەر حزبێکی سیاسیدا مەرجێکی بڕیاردەرە، بزوتنەوەی گۆڕان ئەم مەرجەی، لەجوڵانەوەیەکی جیاواز لەوەی کەبزوتنەوەی کوردایەتی بەرهەمی هێناوە، بەدەست نەهێناوە، واتە کادر و کەسایەتی و پێکهێنەرە سەرەتاییەکانی بزوتنەوەی گۆڕان، ماتریالێک نین کە لە نێو جوڵانەوەی داکۆکی لە ئازادی و مافە فەردی و مەدەنیەکان، لە جوڵانەوەی ژنان، لە خەبات بۆ باشبژیوی و دابینکردنی خزمەتگوزاریەکانەوە هاتبن، تەنانەت ماتریاڵێک نین کە لە جەرگەی خەبات بۆ جیابوونەوەی کوردستان و دامەزراندنی دەوڵەتێکی سەربەخۆوە سەریان دەرهێنابێت، لەکاتێکدا ئەم بزوتنەوانە بەشێک لە مێژووی کوردستانیان داگیرکردووە و لەپێش سەرهەڵدانی بزوتنەوەی گۆڕاندا ئامادەییان هەیە، بەڵکو ماتریاڵی ئینسانی بزوتنەوەی گۆڕان هەر لە سەرەتاوە لە ژینگەی ناوخۆیی یەکێتی نیشتمانیدا و بە وازهێنانی ژمارەیەکی پێویست لە کادر و سەرکردە و ئەندام بەدەست هات، بەبێ ئەوەی ئەم ماتریاڵە بەکوترین پرۆسەی دابڕانی فکری لە حزبی دایکدا تێپەڕێت. لەم بارەوە تەنها دروشمی “جیاکردنەوەی حزب لە حکومەت” و “بە موئەسەسات کردنی سیستەم” و دەستەواژەی “چاکسازی” بەس بوو بۆ ڕاکێشانی تەوژمی وازهێنانەکان لەیەکێتی تا ماتریالە سەرەتاییەکانی حزبێکیتر ئامادەبێ.
بەڵام ئەمە ئەوە ناگەیەنێ کەتەنها بە دابڕانی ڕێکخراوەیی ژمارەیەک کەس بتوانرێ، حزبێکی جیاواز لەنمونەی گۆڕان بەبێ ئامادەگی لەپێشتری ڕەوتێکی کۆمەڵایەتی لەخۆیەوە سەربگرێ. ڕەوتێک کە وەڵامدانەوە بە ناتەواویەکانی”پڕۆسەی دیموکراسی” و پەرلەمان و سیستەمی حکومرانی، کردۆتە ئەرکی خۆی و لە فەزای باڵادەستی سیاسی و زهنیەتی ناسیونالیزم بەسەر کۆمەڵگادا، داوای چاکسازی کردۆتە دروشم و ئامانجی ئەو بەشە لە چینی بۆرژوازی و خاوەن کۆمپانیا و دەوڵەمندانێکی مامناوەند، کە لەبەرامبەر قۆرغ کردنی کایەکانی ئابوری و بازاڕدا، لەلایەن ئەحزابی دەسەڵاتدارەوە، نیگەران و ناڕازین. کەوایە زەمینەکانی ئەم ڕەوتە لەکوێ وە سەرچاوەی گرتووە؟.
حزوری سیاسی و سەربازی ئەمریکا و دواتریش ڕوخانی حکومەتی بەعس، ئاڵوگۆڕێکی گەورەی سیاسی و ئابوری لە ناوخۆی کوردستان و لە ئاست ناوچەکەدا پێکهێنا. لەم پەیوه‌ندەشدا، جێگاوڕێگای ناسیونالیزمی کورد چ وەک ئەحزاب و بزوتنەوە و چ وەک سیستەمێکی دەسەڵاتدارێتی، گۆڕانی بەسەرداهات. بە ڕوخانی ڕژێمی بەعس ستەمی نەتەوایەتی لەسەر خەڵکی کوردستان هەڵگیراو بۆرژوازی کورد بەئامانجی خۆی لەشەراکەتی دەسەڵات و وەرگرتنی بودجە لە عێراق و لە کۆنترۆڵکردنی بازاڕی ناوخۆی کوردستان گەیشت. ڕۆچوونی کۆمەڵگای کوردستان بەرەو دەورەیەک لە گەشەی ئابوری و بوژانەوەی بازاڕ و دەرهێنان و ناردنەدەرەوەی نەوت و ڕوتێکردنی سەرمایە، بورای بۆ سەرهەڵدانی زنجیرەیەک لەکۆمپانیای بچوک و گەورە و پڕۆژەی ئابوری و بازرگانی، کردەوە تا قۆناغی تەواوکردنی ژێرخانی ئابوری بەدروستکردنی یه‌كه‌ی نیشته‌جێ بوون، ڕێگاوبان، پرد و چەندین کارەگەی جۆراوجۆر و بواری خزمەتگوزاری گەیاند. بۆرژوازی و سەرمایەداری کورد، کە بۆ یەکەمجار دەورەی بوژانەوەی بازاڕ و ئابوری، بە بەدەستهێنانی بەلێشاوی سەرمایە و دەوڵەمەندبونی لەڕادەبەدەر، لە کەشو هەوایەکی نسبەتەن ئارامدا، تەجروبە دەکرد، بەڵام هێشتا بە نیگەرانیەوە لە سیستەمی دەسەڵاتدارێتی داسەپاو دەیڕوانی. دەسەڵاتێک کەحوکمی ئەحزابی میلیشیای بازاڕی کارو سەرمایەی بەدرێژایی دوو دەیە لەگێژاوی سیاسی ونەبونی ئارامی ماوەدرێژ، لەبەردەم سەرمایەکاندا و هاوکات نەبوونی یاساو پێکهاتەی کارگێڕی بۆ زامن کردنی سیستەمێکی هاوسەنگی بازارو وەبەرخستنی هێزی کار لەئابوریدا بەدی دەکرد. سیستەمێک کەبەکردەوە نوێنەرایەتی بەشەکانی چینی بۆرژوازی و سەرمایەداران زامن بکا و دڵنیایی قانونی و یەکگرتوویی سیاسی لە ئاست حوکم و دەسەڵاتدا دەستەبەربکات. هەموو ئەم نیگەرانیانە بەپێویست ڕوانگه‌ی چاکسازیو ڕیفۆرمەکردنی ئەم دەسەڵاتەی کردبوە خەونێک بۆ گەیشتن بە کوردستانێکی لیبراڵ و دیموکراسی. ئەمە لەکاتێکدا کە گەورەبوونەوەی شارەکان و دەرکەوتنی قەڵشت و جیاوازیەکی ئاشکرای چینایەتی، لەلایەک ناسنامه‌ی ناسیونالیزمی کورد و حزبە تەقلیدیەکانی وەک جوڵانەوەیەکی ئەنتی ڕژێم، کەڕێبازی چەکداری بۆ یەکلا خستنی مەسەلەی کورد و بەشداری کردن لە دەوڵەتی مەرکەزیدا، خستبووە ژیر پرسیارەوە و تادەهات کارایی خۆی لە هەڵخراندنی خەڵکدا لەدەستدا. لەلایەکیتریشه‌وە بنبەستی دەسەڵات و سیستەمێک کەئەم جوڵانەوەیەو حزبەکانی دایانمەزراندبوو لە وەڵامدانەوە بە ئازادیەکان و ژیانی ڕۆژانەی هاوڵاتیان، بەپێویست ناڕه‌زایه‌تیه‌كی بەرینی کۆمەڵایەتی، کە خۆی لە جوڵانەوە و ناڕەزایەتی لاوان و ژنان و کرێکاران و زەحمەتکێشان و ئازادیخوازندا، دەنواند، هێنابوە مەیدانەوە.
بێگومان لە دۆخێکی ئاوادا ناڕەزایەتی ئەو بەشە لە چینی بۆرژوازی کە لەبەرامبەر کۆنترۆڵکردنی جومگەکانی بازاڕ و ئابوری و ڕۆڵی میلیشیا و بێنەزمی و فەوزای قانونی و ئیداریدا، ئەو بنەما کۆمەڵایەتیەی بۆ خواستی چاکسازی لە ڕیزەکانی چینی بۆرژوازی کوردا هێنایەکایەوە و هاوکاتیش ئامانجی لیبرالیزەکردنی ناسیونالیزم و ڕیفۆرمکردنی دەسەڵاتەکەی چ وەک فکر و چ وەک سیاسەت لەنێو ڕیزێکی بەرین لە سیاسەتمەداران و ڕۆشنبیران و دەزگای ڕاگەیاندن وئاکتڤیستی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنیدا، وەک لایەنگر لەڕەوتی چاکسازی، لەژیرچەتری دیموکراسیو پەرلەمانتاریزمدا کۆکردەوە.
بە واتایەکی تر سەرهەڵدانی ڕەوتی چاکسازی و ڕیفۆرمەکردنی بۆرژوازیانەی هه‌لومه‌رجی ئێستا، وەک وەڵامێک بۆ ئارایشتدانەوەی تازەی دەسەڵات و ڕیزبەندی ئەحزابەکان و سەرەنجام پاراستنی دەسەڵات لە هەر پەلامارێکی شۆڕشگێرانە لەلایەن خەڵکەوە، ڕوانگەی ئەم رەوتەبوو کە دواتر لەئاستێکی ڕیکخراوەییدا لەبزوتنەوەی گۆڕاندا خۆی بەرجەستەکردەوە. بەتایبەتی لە فەزایەکی فکری و سیاسی و سەرهەڵدانی نه‌ریتێكی تازەدا، کە لایەنگرانی دیموکراسی و پەرلەمانتاریزم پەرەیان پێدابوو. لەپەیوەند بەم واقعیەتانەوەیە کە نەوشیروان مستەفا و هاوەڵەکانی توانیان لە کورتماوەدا و بەبێ تێپەڕکردنی دابڕانێکی فکری لە یەکێتی هەڵببڕێن و سەر لە حزبێکی تازەدا دەربهێنن. بەتایبەتی کە ئەو دەیزانی ناتوانێ بەئیدعا و بۆچون و باوەڕە تەقلیدیەکانی حزبی دایکەوە و تەنها لە ڕیگای دابەشبونێکی حزبیەوە سەر لە حزبێکی تازەوە دەربهێنێ. مەگەر ئەوەی کە لەسەر بنەما کۆمەڵایەتیەکەی ڕەوتی چاکسازی ڕاوەستێ و خۆی بەو فەزا فکری ماتریاڵەوە گرێداتەوە کە پاساوێک بوو بۆئەم ڕەوتە. بەم جۆرە بزوتنەوەی گۆڕان بەخێرایی وەک حزبێکی تازە دەرکەوت. حزبێک کە لە ڕێگای کۆکردنەوەی دەنگ و مونافەسەی هه‌ڵبژاردن و پەرلەمانیەوە، ستراتیژی “چاکسازی لە سیستەم”دا بکاتە ڕەنگو بۆیەکی تازە و جیاواز لە حزبە تەقلیدەیکانی تر، کە هەم مەقبولیەتیان لەئاست کۆمەلگادا کەوتبوە ژێر پرسیارەوە و هەم ناڕەزایەتیەکی فراوانی کۆمەڵایەتی یەخەی پێگرتبوون.
هەر لەمبارەوە نابێ ئەو ڕاستیەش فەرامۆش بکەین کە بوونی ئەمریکا لە ناوچەکە تەنها ئامادەییەکی سەربازی و سیاسی نەبوو بۆ داڕشتنەوەی دەوڵەت و یەکخستنی هێز و لایەنەکان لەژێر پەرچەمی دیموکراسی و دابەشکردنی دەسەڵات بەسەر نەتەوە و دەستە ئاینی و ئه‌تنیكیه‌كاندا، بەڵکو لەگەڵ خۆشیدا کۆمەڵگای کوردستانی بەڕووی کرانەوەیەک بۆ هاتنە ناوەوە و پەرەسەندنی بیروباوەڕی لیبراڵی و پیرۆزیەکانی دیموکراسی دانا و فەزای فکری و زەینی بۆ جێکەوتنی باوەرەکانی ئاشتی خوازی چینایەتی و وەلانانی توندوتیژی و مافی مرۆڤ وچاوتیبڕین بۆ پەرلەمان و یاسا ..کردەوە. هاوکات ڕێگاش کرایەوە بۆ سەرهەڵدانی ڕیکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و گروپەکانی فشار و کەمپینی پەرلمانتاریستەکان، ڕاگەیاندن و میدیای ئەهلی.. هەموو ئەمانە وەک مەیدانێکی فکری و هوشیاریەکی پێچەوانە، دەستی ڕیزێکی فراوانی لە ڕۆشنبیران و نوسەران و میدایاکاران و ئاکتڤیست ڕاکێشا تا واقعیەتە چیانیەتیەکانی کۆمەڵگای کوردستان ئاوەژوو بکەنەوە و “کوردبوون و دیمکراسی”، “چاکسازی و ئاشتەوایی” لەپال نەتەوەچێتی و نیشتمان پەروەریدا وەک فکر وئایدیۆلۆژیایەک بۆ پاساوهێنانه‌وه بۆ سیاسەت و ستراتیژی ڕیفۆرمخوازیانەی دەسەڵاتی مەجود ولیبرالیزەکردنی بەدەستەوەبگرن. لەم نێوه‌دا نوسەران و ڕۆشنبیرانێک کە ئاگاهانە بە بانگەشەکردن بۆ”دیموکراسی کوردستان و پەرلەمانەکەی” ئینکاری دابەشبونە چینایەتیەکانی کۆمەڵگایان کرد و”جیهانبینی گۆڕان وخەونێک بۆ داهاتو” یان نەک هەرکردە پاشخانێکی فکری و ئاسۆیەک بۆ چاکسازی کردنی دەسەڵاتێک کە ڕووبەروی ناڕەزایەتی فراوانی خەڵک ببوەوە، بەڵکو بەجورێک لە جۆرەکان بەرەو لایەنگری لەحزبی تازە هەنگاویان نا. نەوشیروان مستەفا بەڕەنگ کردنی ناسیونالیزمەکەی بەم باوەڕانە هێلی جیاوازی خۆی لەگەڵ ئەوانیتردا کێشا و لەسەر زەمینەی ئەم واقعیەتە کۆمەڵایەتی و سیاسیانە توانی، بزوتنەوەی گۆڕان وەک حزبێکی جیاواز و بەستراتیژی چاکسازیەوە لەبەرامبەر دەسەڵات و ناڕەزایەتی خەڵکدا بگەیەنی. حزبێک کە لە ناوەرۆکدا ناسیونال بۆرژوازیەو خۆی لەبەرگی چاکسازیەوە ئاڵاندووە.
بەڵام بۆئەوەی ڕۆشنتر ماهیەتی چینایەتیو ئامانجەکانی ئەم حزبە تازەیە دەربخەین باشترە لەسەر خودی پڕۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان خۆی ڕاوەستین.
بۆ بەرچاوروونی خوینەریش ئاماژە بەوە دەکەین کە بەشەکانی پڕۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان* هەروەک نوسراوە، لەسەرسێ ئاستدا، ئامانجە گۆڕانخوازیەکانی خۆی دەستەبەندی کردووە: یەکەمیان لەسەر ئاستی عێراق و دووەمیان لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان و سێهمەیش لەسەرئاستی پارێزگاکان، کە دیارە بۆ هەر بەشە چەند تەوەرێک ڕیزکراوە و بۆ هەر تەوەرەیەکیش چەند خاڵێک خراوەتە ڕوو کە بەتێکرا، ناوەڕۆک و لایەنەکانی ئەو گورانکاریە ئاشکرادەکەن کە بزوتنەوەی گۆڕان وەک “حزبێکی سیاسی تازە و جیاواز” لەچاو حزبە تەقلیدیەکانی ناسیونالیزمی کوردا، دەناسێنێ و بڕیاریشە بەپێی ئەم پڕۆگرامە چاکسازی لە داهاتووی ژیانی هاوڵاتیانی کوردستاندا بەدی بهێنێ.
ئەم بەشەی باسەکەی ئێمە تایبەت دەبێ بەخاڵی یەکەمی پڕۆگرام کەلەژێر ناوی “لەسەر ئاستی عێراق”دا هاتووە.
پەیوەندیەکانی هەرێم وبەغدا.. کێشە لەسەرچیە؟
بزوتنەوەی گوران لەپڕۆگرامە سیاسیەکەیدا، لەسەر ئاستی عێراق، پەیوەندیەکانی هەرێم و بەغدا، لەسێ تەوەردا دینێتە ئاراوە وگەرەکیەتی بەهۆیانەوە هەم چاکسازی بنەڕەتی سیاسی بکا و هەم هێڵی جیاوازی خۆشی لەگەڵ حزبەکانی تردا بکێشێ. لیرەدا بۆ نیشاندانی ناوەڕۆکی ڕاستەقینەی ئەم چاکسازیانە و ئەم جیاوازیانە لەسەر هەریەک لەتەوەرەکان رادەوەستین. سەرەتاش لەتەوەری یەکەمەوە دەست پیدەکەین کەلەژێر تایتڵی “بەنیشتمانیکردنی پەیوەندیی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵ”دایە:
یەکەم: لەپێشەکی تەوەرەکەدا، پڕۆگرام باس لە “قەیرانی نوینەرایەتی گەلی کوردستان لەسەر ئاستی عێراق” دەکا و دەڵیت:
”قه‌یرانی نوێنه‌رایه‌تیکردنی گه‌لی کوردستان له‌سه‌ر ئاستی عێراق یه‌کێک بوه له‌و قه‌یرانه ئاڵۆزانه‌ی، که له دروستبونی ده‌وڵه‌تی نوێی عێراقه‌وه تا ئه‌مڕۆ، هه‌ڕه‌شه‌‌ی له قه‌واره‌ی کوردستانی باشور و به‌رهه‌می شۆڕش و قوربانیه‌کانی گه‌لی کوردستان کردوه. زۆرجار ئه‌وه‌ی گه‌له‌که‌مان به شۆڕش و قوربانیدان به‌ده‌ستی هێناوه، له‌سه‌ر مێزی دانوستان، یان له په‌یوه‌ندی ژێربه‌ژێر و ناڕۆشنی سه‌رکرده و شانده کوردیه‌‌کان له‌گه‌ڵ حکومه‌ته یه‌ک له‌دوا یه‌که‌کانی به‌غدا، له‌ده‌ستچوه یان سازشی له‌سه‌ر کراوه.
به‌ر له راپه‌ڕینی ئاداری 1991، به‌هۆی نه‌بونی ، سه‌رکردایه‌تی حیزبه‌کانی شاخ، له‌سه‌ر بنه‌مای شه‌رعیه‌تی شۆڕشگێڕیی، ئه‌و نوێنه‌رایه‌تیه‌یان له به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان، وه‌ک حیزبی پێشڕه‌و، به‌کاردەهێنا. دوای راپه‌ڕینیش، سه‌رباری دامه‌زراندنی کۆمه‌ڵێک داموده‌زگای بان حیزبی، وه‌ک پارله‌مان، ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم، که‌چی باڵاده‌ستیی حیزب، به‌تایبه‌تی ئه‌و حیزبانه‌ی که له شۆڕشه‌وه هاتبون، وه‌ک خۆی مایه‌وه، به‌جۆرێک دامه‌زراوه نیشتمانیه‌کان بونه پاشکۆی دو حیزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌که‌ی هه‌رێم، قه‌یرانی ره‌وایه‌تی نوێنه‌رایەتی نیشتمانیش وه‌ک خۆی مایه‌وه.” (هێڵی ته‌ئكید هی ئێمه‌یه)
ئەم دوو پەرەگرافە تێپەرئاسا ئاماژە بە دوو قۆناغ دەکات کە “نوێنەرایەتی گەلی کوردستان”ی تیا کراوە. قۆناغی یەکەمی نوێنەرایەتیکردنە، ئاماژە بۆ ئەو دانوسان و”مفاوەزاتانە” دەکات کە لەنێوان “سەرکرده و شاندە کوردیەکان” و ڕژێمەکانی عێراقدا بەڕیوەچون و بەهۆی ئەوەشەوە کە “کورد خاوەنی دامودەزگای هەڵبژێردراوی خاوەن ڕەوایەتی یاسایی” نەبووە، “بنەمای شەرعیەتی شۆرشگێری” لەشاخەوە ئەم نوێنەرایەتیەی بە لەدەستدان و سازش گەیاندووە. بەمجۆرەش “قەوارەی کوردستانی باشور و بەرهەمی شوڕش و قوربانیدانەکانی گەلی کوردستان” کەتۆتەبەردەم مەترسیەوە!!. وە لەقۆناغی دوەمدا کە لەدوای راپەڕینەوە دەستپیدەکات “کورد بۆتە خاوەنی دامەزراوەی نیشتیمانی”، لەوانە پەرلەمان و ئەنجومەنی وەزیران و سەرۆکایەتی هەریم. بەڵام بەهۆی باڵادەستی حزبەوە ئەم دامەزراوە نیشتمانیانە بونەتە پاشکۆی حزب وڕەوایەتی نوێنەرایەتی نیشتمانیش وەک پێشوو لە قەیراندا ماوەتەوە!!
تەواوی ئەم دەربڕینانە هەمان ڕوانگەی باوی بۆرژوازی کورد، لەمەڕ “نوینەرایەتی گەلی کوردستان” ومفاوەزاتەکانی نێوان ئەحزابی ناسیونالیستی کورد لەگەڵ ڕژێمەکانی عێراقدا دوپات دەکاتەوە، کە لە بنەرەتەوە لەسەر بنەمای ئاوەژووکردنەوەی واقعیەتەکانی کۆمەڵگای کوردستان و لەئارادا بوونی بەرژەوەندی جیاوازی چینەکان و ئەو بزوتنەوانەی کەنوێنەرایەتیان دەکات، ڕاوەستاوە. ناسیونالیسزمی کورد وجوڵانەوەی کوردایەتی و حزبەکانی کەنوینەری ڕوانگه و ئامانجەکانی بۆرژوازی کوردبوون، لە ڕابردوودا لە فەزای سیاسی جیهانی و ناوچەیی ئەوکاتدا، وەک جوڵانەوەیەکی چەکداری لەشاخەوە کەوتونەتە بەرامبەر بە ڕژێمی عیراقەوە، تالەم ڕێگایەوە بەئامانجی شەراکەت لەگەڵ دەوڵەتی مەرکەزیدا بگەن و لە چوارچێوەی ئەم بەشداربوونە سیاسیەدا، باڵادەستی خۆیان بەسەر بازاڕی کار و سەرمایە لە کوردستاندا مسۆگەر بکەن و لە فۆڕمی حکومەت و سیستەمێکی فەرمانڕەواییدا، قەوارەی پێبدەن، بەجۆرێک کە ئەم فۆرمەی شەراکەت و دەسەڵات گونجاو و هاوتا بێت لەگەڵ هاوسه‌نگی هێزە جیهانی وناوچەیەکان. بازنەی “جەنگ، مفاوەزات، جەنگ” ستراتیژی شەڕی چەکداری ناسیونالیزمی کورد و جوڵانەوەکەی لەشاخەوە بەرەو شار، گوزەراندووە، وە هیچکاتیش بەکردەوە خواستی ڕوخانی ڕژێمە دیکاتۆر و کۆنەپەرستەکانی عێراقی نەکردۆتە دروشمی سەرەکی، بەڵکو دوای هەرچەند ساڵێک بەپێی هاوکێشەی هێز ئەوانی ڕاکێشاوەتە بەردەم مفاوەزات و دانوسانەوە لەگەڵ ڕژێمدا و لەهەموو ئەم کارەشدا، نەک پرسوڕایەک بەخەڵکی کوردستان نەکراوە، بەڵکو زۆرجار بەنهێنی و لەسەر وخەڵکەوە بەڕێوەبراوە. بەڵام ئەوەی کە بزوتنەوەی گۆڕان لێرەدا دوپاتی دەکاتەوە ئەوەیە کەئەویش ئەم جوڵانەوە چەکداریە و ئەم دانوسانەی حزبە ناسیونالیستەکان کردویانە بەناوی “شۆڕش” و خەڵکی کوردستان و قوربانیدانەکانی ئەوانەوە ناوزەد دەکرێ. کە دیارە ئامانجیش لەمە پەردە پۆشکردنی جیاوازیە چینایەتیەکانی کۆمەڵگای کوردستان و گشتاندنی ئامانج و بەرژەوەندیەکانی بۆرژوازی کوردە بەناوی هەموو “گەلی کوردستانەوە”. لەکاتێکدا ئەم جوڵانەوە چەکداریانەی بزوتنەوەی کوردایەتی نەک هەر شۆڕشی خەڵکی کوردستان نەبوون، بەڵکو بەتەواوی کۆنەپەرست و بەدور لەئاوات و ئامانجی ئینسانی و پێشکەوتنخوازی و ڕزگاربوونی خەڵکی کوردستان لە ستەمێکی نەتەوایەتی کە بەسەریانەوە بووە ڕویان داوە. هەربۆیە دانوسانەکانیشیان لەگەڵ ڕژێمدا دانوسانی نوێنەرانی پشتی پەردەو سەروخەڵکی هەرئەم حزبانەبووە بۆ گەیشتن بەئامانجی خۆیان. قەیرانیکێش کەلەم پرۆسەیەدا هەبێت، قەیرانی سیاست و کارکردی جوڵانەوەیەکە کەدەبێ بەحسابی خۆی بنوسرێتەوە و بەرپرسیاریەتیەکەی لە ئەستۆ دابنرێ. پڕۆگرام ئەم ڕاستیانە پەردەپۆش دەکاتەوە و تەنها بەگلەیکردنەوە لە”سەرکردەو شاندەکانی کورد” دەڕوانێ، تا هەم ئەم جوڵانەوە چەکداریانەی ناسیونالیزمی کورد بەشۆڕشی خەڵک وهەم دانوسانەکانیشیان لەگەڵ رژێمدا بە”نوینەرایەتی خەڵکی کوردستان” بسەپێنێ.
دیسانەوە لەقۆناغی دووەمیشدا کە بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کورد بەحوکمی بارودۆخەکانی دوای شەڕی ئەمریکا لەدژی عێراق و ئەو بۆشاییە ئیداریەی کە کوردستانی تێدەکەوێت، فرسەت دەکاتەوە تا ئەحزابی میلیشیای کورد لەسەر زەمینەی “ناوچەی نۆفلایزۆن” و بەپشتیوانی هێزەکانی ئەمریکا، دەسەڵاتی ناوچەیی خۆیان بسەپێنن بەسەر کۆمەڵگادا و حکومەت و پەرلەمانێکیش کە هەمیشە جێگای کۆبوونەوەی نوێنەران و نفوزی هەرئەم حزبە میلیشیایانە بووە، بە”دەزگای نیشتیمانی وخەڵكی” لە قەلەم بدرێ. لەکاتێکدا ئەم دامودەزگایانە نەک ئیرادە و بڕیاری خەڵكی کوردستانیان لەپشتەوە نەبووە، بەلکو لەسەر پاشماوە ئیداری وقانونیەکانی حکومەتی بەعسدا ژیانی هاوڵاتیانی کوردستانیان بەریوەبردووە. کارەسات و دەرد و مەینەتیەک کە ئەم دامودەزاگایانە لە بەرامبەر خەڵکی کوردستاندا بەڕیوەیان بردووە، بەڵگەیەکی حاشاهەڵنەگرە لەوەی کەئەم پێکهاتوانە نەک هەر “نیشتیمانی و خەڵکی” نەبوون، بەو مانایەی کە بڕیارو ئیرادەی هاوڵاتیان بەرجەستەبکاتەوە، بەڵکو ڕاستەوخۆ دەسەڵاتی ئەحزابگەلێکی ناسیونالیست و ئەلتەرناتیڤی ئەوان بووە بۆ بەڕیوەبردنی ژیانی هاوڵاتیانی کوردستان، کە لە بنەڕەتەوە بۆ نوێنەرایەتی کردنی ڕوانگە و بەرژەوەندیەکانی چینی سەرمایەدار و دەوڵەمه‌ندان لەکۆمەلگادا دامەزرێنراوە. کارتۆنی بونی ئەم دامودەزگایانە (پەرلەمانو حکومەت) بەوجۆرەی کە هەمیشە لەژێر حوکمی دابەشبوونی هێزی میلیشیا و ناوچەیی حزبەکاندا بووە، دامو دەزگای کارگێڕی هەر ئەو حزبانەبوون بۆ بردنەپێشەوەی ویست و بەرژەوەندیەکانیان.. بەپێچەوانەی گلەییەکانی بزوتنەوەی گۆڕان لەم دامودەزگایانە، نوینەرایەتی نەکردنی خەڵک لەلایەن ئەم حکومەت و پەرلەمانەوە بۆئەوە ناگەرێتەوە کە حزب تیایاندا بالادەست بووە بەڵکو لەخودی ناوەڕۆکی چیانیەتی و مەجودیەتی پێکهاتنیاندایە کە ناسیونالیزمی کورد نوێنەرایەتی تیادەکات. تەنانەت ئەگەر دەستی حزب لەم حکومەت و پەرلەمانەش کۆتا بکرێ، دیسانەوە ناتوانێ دامو دەزگای”نیشتمانی” و هەمو خەڵک بن، بەڵکو دەسەڵاتێکە کە چینی بۆرژوازی کورد بۆ ڕاگرتنی پەیوەندیەکانی کار و سەرمایە، بۆ ڕاگرتنی جیاوازی چینایەتی نێوان زەحمەتکێشان و دەوڵەمەندان لە کۆمەڵگادا و بۆ هێشتنەوەی هەڵاواردن و جیاکاری و سەرکوتی سیاسی، لەگۆڕادیە.
بەڵام ناوەڕۆکی بۆرژوازیانەی ئەو بۆچون و لێکدانەوەیەی کە پرۆگرامی پێنوسراوە، ڕۆشنتر دەردەکەوێ کاتێک کەمەسەلەی “قەیرانی نوینەرایەتی گەلی کوردستان” بەدوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسدا دەخاتە ڕوو، ئەوەتا دەڵێت:
”دوای روخانی رژێمی دیکتاتۆری عێراق له ساڵی ٢٠٠٣ دا، سه‌رباری ئه‌وه‌ی گه‌لی کوردستان به‌پێی ده‌ستور و ئیستحقاقی نه‌ته‌وه‌یی چه‌ندین پۆستی گرنگی لەبه‌غدا وه‌رگرت، که‌چی ئه‌و پۆستانه‌ش، هاوشێوەی دامه‌زراوه نیشتمانیه‌کانی هه‌رێم، له‌لایه‌ن حیزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌کانه‌وه پاوانکران، ئیتر بڕیاری شه‌ڕ و ئاشتی، بایکۆت و په‌یوه‌ندیبەستن، دانوستان و ململانێ له‌گه‌ڵ به‌غدا، به‌پێی مه‌زاجی حیزب و سه‌رکرده‌ی حیزبه‌کان، له گێژاوی هه‌مان قه‌یراندا مایە‌وه.
هه‌رچه‌نده لەدوای روخانی رژێمی بەعسەوە سەركرده‌کانی هه‌رێم بە هەمو قورسایی خۆیانەوە لە بەغدا ئامادەن، چەندین پۆستی سه‌رۆکایه‌تی، سیادیی، وەزاریی و ئه‌منی هەستیاری حكومەتی عێراقیان وەرگرتوه، كەچی په‌یوه‌ندیی هێزە كوردستانیەكان لەگه‌ڵ حکومه‌تی فیدراڵ و هێزە عێراقییەكاندا به‌رده‌وام لە پاشەكشە و ئاڵۆزبوندایە. تائێستا لایەنی كوردی لە بەغدا نەیتوانیوە شەراكەتی سیاسی ڕۆشن لەگه‌ڵ هێزە عێراقیەكاندا بنیات بنێت، نەیتوانیوە گوشار بەئاڕاستەی چەسپاندن و جێبەجێكردنی ئەو مادە دەستوریانەدا دروستبكات كە مافەكانی گەلی كوردستان دەستەبەردەکەن. لەبری ئەوەی لایەنی كوردی گوشار و ململانێ بە ئاڕاستەی چارەی پرسه هەڵپەسێردراوان بخاتەگه‌ڕ، كە پەیوەندیدارن بە خاک و مافی نەتەوەیی و بەرژەوەندیی ستراتیجی گەلی كوردستانەوە…، که‌چی زۆربەی ململانێكانی لەسەر گرێبەستی نەوتی، بودجە و وەرگرتنی پۆستی باڵا بوە. لایەنی كوردیی لەو ململانێیەدا نەیتوانیوە قەناعەت بە بەغدا بكات سەبارەت بە ڕەوایەتیی داواكانی، تەنانەت نەیتوانیوە قەناعەت بە ڕای گشتی كوردستانیش بکات كە لەسەر مافی هه‌رێم ململانێ دەكات. سه‌ره‌نجام ئەدای خراپی نوێنه‌رانی حیزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌کان له به‌غدا زیانی بە كۆی دۆزی گەلی كوردستان گەیاندوە.” (هێڵی تەئکید هی ئێمەیه)
ئەم دەربڕینانەی سەرەوە لەگەڵ ئەوەدا کە ئاماژەیە بۆ سەرهەڵدانی ئاڵوگۆرێکی بنەرەتی لەپەیوەندی نیوان هەرێمو دەوڵەتی مەرکەزیدا، کە لە مێژووی کوردستاندا بێوێنەیە، بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان ناوەڕۆکی سیاسی ئەم گۆڕانکاریانە و دەورونەخشی ناسیونالیزمی کورد و ئەو سیاسەتانەی کە ڕاستەوخۆ لەدژی بڕیارو ئیرادەی خەڵکی کوردستان پەیرەویان لێکرد، پەردەپۆش دەکا و بگرە دەستکەوتەکانی بۆرژوازی کورد و حزبەکانی، بەدەستکەوت بۆ “گەلی کوردستان” ناوزەند دەکات و تا ئاستی بەڵگەنەویستیش لەپرۆگرامە سیاسیەکەیدا جێگیری دەکات. ڕەخنەیەکیش کە لەم بوارەدا هەیەتی و وەک هۆکاری سەرەکی بۆ قەیرانی نویەرایەتی لەم قۆناغەدا ناساندویەتی خۆی لە” مه‌زاجی حیزب و سه‌رکرده‌ی حیزبه‌کان” و “ئەدای خراپی نوێنه‌رانی حیزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌کان له به‌غدا” و”ململانێی لەسەر گرێبەستی نەوتی، بودجە و وەرگرتنی پۆستی باڵا”. دەبێنیتەوە.
لە ڕاستیدا ئاستی ئەم جۆرە لە ڕەخنەگرتن، شتێکی زیاتر نیە لە گلەیی و گازەندی ئەخلاقی و تەکنیکی لە حزبەکانی وەک یەکێتی و پارتی کە باڵادەستیان هەیە لەم نوینەرایەتی کردنەدا. ئەمەش زمانی گلەیی لایەنێکی نێوخانەوادەی بۆرژوازی کورد و حزبەکانیەتی، کە لەژێر فشاری”ڕۆڵی باڵای حزبدا” دەناڵێنێ و لە ئەگەری جێبەجێ بونیشیدا، ناتوانێ هیچ شتێک لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستاندای لێسەوز ببێ. بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان بەم ڕەخنانەی دەیەوێت چ ڕاستیەک پەردەپۆشبکات؟ ئایا بەرژەوەندیەکانی ناسیونالیزمی کورد و خەڵكی کوردستان لە پڕۆسەی بەشداریکردن و سازدانەوەی دەوڵەتی تازەی عیراقدا یەک شتن، تا بەدورخستنەوەی مەزاجی سەرکردەو بەرژەوەندی حزبەکان چاکسازی تیابکرێ؟
بەنەمانی حکومەتی بەعس، بۆرژوازی کورد بە ئامانجەکانی خۆی لە ڕەسمیەت وەرگرتنی دەسەڵاتی ناوچەیی وبەشداریکردن لەحکومەتی عێراق ومسۆگەرکردنی ئیمتیازاتی پلەو پایە و داهات گەیشت. ڕه‌سمیەت وەرگرتنی کوردستان وەک ناوچەیەکی هەرێمایەتی بەئیختیاراتی تایبەتی خۆیەوە، چاولێکردنی پەرلەمان و حکومەتی حزبەکان بە “نوێنەری کورد” لەپەیوەند بەدەوڵەتی عێراقەوە، ڕسمیەتی وەرگرت، وەرگرتنی ١٧%ی بودجە، جێگریکردنی”ئیستحقاقی نه‌ته‌وه‌یی” لەدەستوردا و وەرگرتنی چه‌ندین پۆستی گرنگ له به‌غدا،.. ئەمانە چەندین دەستکەوتی سەرەکین کە ناسیونالیزمی کورد لە قۆناغی دوای نەمانی حکومەتی بەعس، بەدەستی هێناوە و لە فۆرمی فیدرالیزمی قەومی و دەستورەکەیدا، جێگیری کردوون و وەک بنەمایەکیش بۆداڕشتنەوەی پەیوەندی نیوان کوردستانو دەوڵەتی مەرکەزی بەدەستەوە گیرا. تەنانەت ئەم دەستکەوتانە و ئەم پەیوەندیە تازەیە، وەک چوارچێوەیەکی ستراتیژی بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کورد، هەموو حزبەکانی لەسەر هاورا كرد و یه‌كیخستن. خودی بزوتنەوەی گۆڕان وەک یەکێک لە حزبەکان، ئەم چوارچیوە ستراتیژیەی قەبوڵکردووە و هەروەک پڕۆگرامە سیاسیەکەی تۆماری کردووە، بەم جۆرەش نەک هەر ڕەخنەو هەڵویستەکانی لەمەڕ پەیوەندی نێوان کوردستان و بەغدا، ناباتە دەرەوەی ئەم بازنەیەوە، بەڵکو تێکۆشاوە تا ئەویش وەک هەموو حزبەکانی تر ئەم فیدرالیزمە بە گونجاو و دەستکەوت لەقەلەم بدات..
بەڵام ئەو ڕاستیەی کە لەم مێژوەدا دەخرێتە ژێر خاكو خۆڵی بانگەشەی بۆرژوازیانەوە لەچەشنی چاکسازیو “نیشتیمان پەروەری” و”مافەکانی گەلی کوردستان”، ئەوەیە کە بەڕوخانی حکومەتی بەعس فرسەتی ئەوە بۆ خەڵکی کوردستان هاتەکایەوە کە بەشیوەیەکی ئینسانی و کارساز مەسەلەی کورد بەلایەکدا بخرێ و ئەو بڕینەی کە ساڵه‌های ساڵە لەجەستەی کۆمەڵگای عیراق و ناوچەکەدایە هەڵکەنێ و لێرەشەوە پەیوەندیەکی هاوتا و ئینسانی لەگەڵ سەرجەم خەڵکی عێراقدا دامەزرێنرێ و بیکاتە نمونەیەکی پێشکەوتنخوازی لەئاست ناوچەکەدا. پرەنسیپی گەڕانەوە بۆ ڕای خەڵکی کوردستان و سەلماندنی مافی بڕیاردانی خەلکی کوردستان لەسەر چارەنوسی خۆیان بەمانەوە لەعێراقدا بەمافی هاولاتی یەکسانەوە، یان جیابوونەوە و پێکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆ، ئەمە ئەو مافە بوو کە بۆرژوازی کورد و حزبە ناسیونالیستەکانی لەپێناو بەدەستهێنانی بەرژەوەندیەکانی خۆی و شەریک بوون لە دەوڵەتی عێراقدا، جارێکیتر خستیانە ژیر پێوە. لەوەش زیاتر پرسوڕا نەکردن بەخەڵکی کوردستان و ڕێز دانەنان بۆ مافێک کە هەیەتی، لەوەدا کە ئایا ڕازین بەفۆرمی فیدرالیزم یان نا، دیسانەوە سەلمـێنەری، ئەو راستیەیە کە تەواوی سیاسەتەکانی ناسیونالیزمی کورد لەپەیوەند بە بڕانەوەی پەیوەندی نێوان کوردستان و دەوڵەتی مەرکەزیەوە، نەک هەر “نوێنەرایەتی گەلی کوردستان”ی تیا زامن نەکراوە (بەوجۆرەی بزوتنەوەی گۆڕان ئاماژەی بۆدەکات)، بەڵکو لەسەرو ئیرادەی خەڵکەکەیەوە فیدرالیزمیان کردە فۆرمو چوار چێوەیەک بۆ ئیلحاق کردنەوەی کوردستان بەدەوڵەتی تازەی عێراقەوە. بزوتنەوەی گۆڕان کاتێک ناچێت بەلای ئەم ڕاستیانەداو نایەوێت ئەوە ببینێ کە سیاسەتی ناسیونالیزمی کورد و بریارەکانی چۆن لەسەرو مافو ئازادیەکانی خەڵكی کوردستانەوە بەڕێوە براوە، بە پێویست نایەوێت جیابوونەوە و دووری نێوان بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان لەگەڵ ئەم حزبانەدا بسەلمێنی، بەلکو بەپێچەوانەوە پێی وایە کە ئەوەی کراوە دەستکەوتی گەلی کوردستانە!!، بەڵام ئەم دەستکەوتانە بەپێی مەزاجی سەرکردەی حزبەکانو بۆ پۆست بەریوەدەبرێن وئاستی ئەم جۆرە گلەیانەش دەکاتە هۆکاری قەیرانی نویەنەرایەتی!!.
دووەم: ئێستا کەزانیمان ئاستی ڕەخنەکانی بزوتنەوەی گۆڕان لە”قەیرانەی نوینەرایەتی” لەکوێدایە، شوێنی خۆیەتی بچینە سەر ئەو ڕیگاچارەیەی کەلەم بارەوە وەک بەرنامەی چاکسازی بۆ ئاستی عێراق لەپڕۆگرامە سیاسیەکەیدا جێگیری کردووە. سەرەتا هاتووە:
”بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان بڕوای وایه ئه‌و قه‌یرانه ته‌نها به‌هه‌ڵبژاردنی روکه‌شی نوێنه‌رانی هه‌رێم له‌به‌غدا، به‌لۆجیکی زۆرینه‌وه که‌مینه یان به‌پێی رێکه‌وتنی ناڕۆشنی نێوان حیزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌کان، چاره‌سه‌ر نابێ… به‌ڵکو پێویستی به‌میکانیزمێکی گونجاوه، که ماف و به‌رپرسیارێتی وسنوری ده‌سه‌ڵاتی نوێنه‌رانی گه‌لی کوردستان له به‌غدا و هه‌رێم دیاری بکا.
لەپێشەوە با تەمومژ نەهێڵین وبپرسین ئایا لەفەزای سیاسی دابەشبوونی زۆنەکانی سەوزو زەرد داو لەژێر سایەی هەژمونی ئەحزابی میلیشیاییدا، دەتوانرێ لەدەرەوەی ئەم فەزایەو ئەم باڵادەستبوونەی حزبەکان “هەلبژاردنی نوێنەران”سەربگرێ؟ ئایا دەتوانرێ “لۆجیکی کەمینە وزۆرینە” ڕەتکرێتەوە لەکاتێکدا تەنها فاکتۆرەکانی برانەوەی ئەم نوێنەرایەتیە بۆ بەغدا، لەئاکامی “زۆرینەی دەنگ”ی دوای هەڵبژاردن و”کورسی زۆری ناو پەرلەمانە وەدێت؟”، ئایا ڕیکەوتنی هیچ لایەنێکیتری دەرەوەی “حزبە دەسەڵاتدارەکان” چ لەناوخۆی کوردستاندا وچ لەگەڵ بەغدا، هێندە ڕوشن بووە تا بکرێتە پێوانەیەک بۆ چارەسەر، لەچاو ئەوەدا کەیەکیەتیو پارتی تائێستا ئەنجامیانداوە؟.. ئەم قسانە جگەلەوەی وێنایەکی ناواقعی لەهەقیقەتی سیستەمێک بەیان دەکات کەبۆ “نوێنەرایەتی کردن لەبەغدا” تائێستا پەیرەوی لێکراوەو قاچی خودی گۆڕانو سەرکردەکانی ئێستاو ڕابردوی تێدایە، هاوکات هەوڵێکە بۆ سنورکێشانی ڕواڵەتی لەگەڵ ئەو چوارچێوەیەدا کەناسیونالیزمی کورد بۆ پەیوەندیەکان لەگەڵ بەغدادا کێشاویەتی وهەموانی لەسەر ساغ کردۆتەوە. بەڵام ئەو میکانیزمە گونجاوە چیە کەبزوتنەوەی گۆڕان لەم پەیوەندەدا بەدواوەیەتی؟” (هێڵی ته‌ئكید هی ئێمه‌یه)
لە وەلامدا پرۆگرام ئەم خاڵانە ڕیزدەکات کەئیمەش یەک لەدوای یەک لەسەریان ڕادەوەستین:
١. به‌ده‌زگایی کردنی په‌یوه‌ندیه‌کانی نێوان هه‌رێمی کوردستان و حکومه‌تی عێراقی فیدراڵ، دیاریکردنی ژێده‌ر (مه‌رجه‌عیه‌ت)ی نوێنه‌رایه‌تی گه‌لی کوردستان له به‌غدا، به‌نیشتمانیکردنی پرۆسه‌ی دروستکردنی بڕیاری کوردستانی له‌باره‌ی شه‌ڕو ئاشتی، ململانێ و دانوستان، توندکردن یان نه‌رمی نواندن و رێکه‌وتن له‌گه‌ڵ به‌غدا و نوێنه‌رانی پێکهاته‌کانی تری عێراقدا.
یەکەم ئەودەزگایە چیەو کامەیە کە ده‌یانه‌وێت پەیوەندیەکانی نیوان هەرێم و به‌غدا لەخۆ بگرێ؟ ئایا شتێکە لەدەرەوەی ئەو پێکهاتوانەی کەتائێستا لەئارادابووە بۆ نوینەرایەتی کردنی حزبەکانی ڕازی بەپرۆسەی سیاسی لەعێراق وفیدرالیزمەکەی؟ پاشان مه‌به‌ستیان چیە لە مەرجەعیەتی نوێنەرانی گەلی کوردستان لە بەغدا؟ ئایا ئەمە شتێکیترە لە پەرلەمان و حکومەت و ڕێکەوتنی نێوان حزبەکان، کە تائێستا لەسەرو ڕای خەڵكی کوردستانەوە کاری پێکراوە؟ ئایا ئەو مەرجەعەی کە ئێوە بە “نوێنەرایەتی گەلی کوردستانی” دەزانن جیایە لەم دەزگاو پێکهاتوانە؟ ئەگەر وایە جێگاو ڕێگای نوێنەرانی تورکمان و عەرەبی دانیشتوی کوردستان و ئاشوری و کلدانی.. چیە تیایدا؟ لەمانەش زیاتر ئایا ئەو مەرجەعیەتەی ئێوە بەمیکانیزمی گونجاوی دەزانن لەلایەن خەڵکەوە ڕاستەوخۆ هەڵبژیردرێ یان لەنوێنەرانی حزبەکان و بەپێی ئەنجامەکانی براوەی هەڵبژاردنەکان هەر لەم حزبانە دادەنرێ؟ ئایا “بەنیشتمانی کردنی پرۆسەی دروستکردنی بڕیاری کوردستانی” چ گوارنکاریەک لەخودی ئەو دەزگایانەدا پێکدێنی کە تا ئێستا بەناوی خەڵکی کوردستانەوە نوێنەرایەتیان کردووە؟ لەیەک وتەدا، چۆن و لە کێ ئەم دەزگا و ئەم مەرجەعیەتە دروست دەکرێ؟
ئاشکرایە کە وەڵامی ئەم پرسیارانە لەتەپوتۆزی بانگەشەکردن بۆ ڕوانگەی قەومی و ئەو بەرژەوەندی و سیاسه‌تانەوە کە تائێستا بەشێک بوون لە دەزگای پروپاگەندەی ناسیونالیزمی کورد و حزبەکانی خنکێندراون، بۆ ئەوەی هە رسیاسەت و کارنامەیەک کە لەبنەوە بەرژەوەندیەکانی چینی بۆرژوازی کورد دەباتە پێشەوە، هەرئەوەش بەناوی گەل و نیشتمان و نەتەوەوە بەسەر خەڵكی کوردستاندا بسەپێندرێت. بەڵام ئەوەی جێگای تێڕامانە ئەوەیە کە بزوتنەوەی گۆڕان زیاتر لەم پروپاگەندە پوچ و هەڵخەڵەتێنەرانە دەڕوا و پێمان دەڵێت ئەو دەزگایەی کە ئێمە بۆ وەڵام بەقەیرانی نوێنەرایەتی پێشنیاری دەکەین “مەرجەعیەتێکی بڕیاردەرە و پرۆسه‌ی دروستکردنی بڕیاری کوردستانی له‌باره‌ی شه‌ڕو ئاشتی، ململانێ و دانوستان، توندکردن یان نه‌رمی نواندن و رێکه‌وتن له‌گه‌ڵ به‌غدا و نوێنه‌رانی پێکهاته‌کانی تری عێراقدا، بەنیشتمانی دەکاتەوە”(هێڵی ته‌ئكید هی ئێمەیە) .. ئەمە هیچ مانایەکی نییە جگەلەوەی کەئەم دەزگا نیشتمانیەی بزوتنەوەی گۆڕان بەکردەوە وەک هەموو دەزگاکانی تری ئێستای دەستی حزبەکانی نێودەسەلات لەسەر فەزای توندکردنەوەی بارگرژیەکان و نەرمی نواندن لەگەڵ بەغدا و پێکهاتە قەومی و مەزهەبیەکانی تردا، بەرێتەپێشەوە!!
ئەمەش بە ئەسڵ وەرگرتنی هەمان سیاسەت و مەبدەئی بارگرژی لەپێناو دانوسانو ڕیکەوتن لەسەر ئیمتیازات” بووە، کە بەناوی خەڵکی کوردستانەوە بەڕێوەبراوە.
لەبارەی چەمکی بە نیشتمانی کردنیشەوە کە بزوتنەوەی گۆڕان وەک داهێنانێکی لەفزی بۆ خۆجیاکردنەوە لەوانیتر بەکاری هێناوە، ناتوانێ شتێک بێت لە دەرەوەی فەزایەکی سیاسی و تەقلیدیك کە تائێستا ناسیونالیزمی کورد بۆ بەدەستهێنانی ئیمتیازات و شەراکەت لەکەشوهەوای ناوچەکە و هاوکێشەی هێزی دەولەتاندا به‌دوایه‌وه بووە. بەتایبەتی کە بزوتنەوەی گۆڕان بە چەمکگەلێکی وەک “خاک و نیشتمان، کورد بون و نەتەوە و ئیستحقاقاتی نەتەوەییی و شتی لەم بابەتە پرۆگرامەکەی ڕەنگڕێژ کردووە و بەهیچ جۆرێک بەلای دامەزراندنی سیستەمێکی سکولاری نەقەومی و نەئاینیدا ناچێت و بگرە لەسەر بنەمای دابەشبوونە نەتەوەیی و ناوچەییەکان بیرۆکەی دامەزراندنی دەزگا و بەنیشتمانی کردنی بریاری خەلکی کوردستانی لەپەیوەند بە بەغداوە پێشنیار کردووە. ئەمەش بەکردەوە ناتوانێ لە بازنە و فەزای ئەو بارگرژیانە دەرچێت کە تائێستا لەم بارەوە لەئارادا بووە و ناوی قەیرانیان لێناوە.
بەلام لە خاڵێکی تردا هاتووە:
”٢. جگه له‌و پرسانه‌ی که پێویستیان به ریفراندۆمی میللی هه‌یه، یان له سنوری ده‌سه‌ڵاتی دیاریکراوی نوێنه‌رانی هه‌رێمدان له به‌غدا، دۆسیەی پرسه ستراتیجیەكانی هەرێم له په‌یوه‌ندیدا به حکومه‌تی فیدراڵه‌وه بسپێردرێ به په‌رله‌مانی کوردستان. پەرلەمان مافی ئەوەی هەبێ بڕیاری كۆتاییان لەسەر بدات، مافی ئەوەی هەبێ له‌کاتی پێویستدا بیانخاتە ڕاپرسیەوە، یان به سازانی نیشتمانی له‌نێوان ئه‌و هێزانه‌ی که نوێنه‌رایه‌تیان له په‌رله‌ماندا هه‌یه بڕیاریان له‌سه‌ر بدا.”
هەروەک لەم خاڵەدا دیارە سپاردنی دۆسێی پرسە ستراتیژیەکانی هەرێمە بە پەرلەمان، ئەمەش ئەو میکانیزمانەیە کە بزووتنەوەی گۆڕان عاشقی بووە و ستراتیژی چاکسازیەکەی بەگشتی لەسەر بیناکردووە. لێرەشدا دەیەوێت پەرلەمان بەو کاراکتەرە حزبی و سەروقانونیەوە کە هەیەتی پەیوەندیەکانی نیوان هەرێم بەغدای پێ ڕیکبخرێ ، بەڵام کام پەرلەمان؟ پەرلەمانێک کە ناتوانێ نفوزی ئەحزاب لەخۆیدا خاڵیکاتەوە و لەڕیگای دابەشبونیەوە بەسەر فراکسیۆنە پەرلەمانیەکاندا، چۆن دەتوانێ بەدەر لە سازان و تەوافقی حزبەکان، بڕیاری ستراتیژی ببڕێنێتەوە!! ئەزمونی ئەم چەند ساڵەی دوایی پەرلەمانی کوردستان، بەڕۆشنی بنبەستی ئەو ئومیدەی نیشانداوە کە بزوتنەوەی گۆڕان سیاسەتی لەسەر هەڵچنیوە، ئومێدێک کە چاکسازی لە ڕیگەی پەرلەمانەوە کردۆتە ستراتیژێک بۆ بەدیهێنانی گۆڕان لە سیستەمی سیاسی و لە پەیوەندیەکانی نێوان هەرێم و بەغدادا. ئەم ئومید و ڕوانگه‌یه کە لەنیو کێشە و ململانێی حزبەکانی کوردستان و لە فەزای دابەشبوونە قەومی و تیرەگەریەکانی فیدرالیزمدا قەراردەگڕی، نەک هەر دەستو پێ بەستراو بێتوانا دەمێنێتەوە، بەڵکو خەلكی کوردستان بەدیار وەهمێکەوە ڕادەگرێ کە جگەلە تەسلیمبوون و چاوەروان مانەوە بەم باڵەی بۆرژوازی کورد و خولێکی بەردەوام لە بارگرژی نێوان حزبەکانی ناو پەرلەمانی کوردستان خۆی و ئەو کێشەو ململانێیانەی کەلە گەڵ بەدەوڵەتی مەرکەزیدا دێنە ئاراوە، شتێکی تری بەدواوەنابێت.
لەخالێکیتردا هاتووە:
”٣. به‌پیشه‌ییکردن و به‌یاساییکردنی ئه‌رکی دانوستان و چاودێریکردنی ئه‌دای نوێنه‌رانی گه‌لی کوردستان له‌ناو ده‌سه‌ڵاته جیاوازه‌کانی حکومه‌تی فیدراڵ و وه‌زاره‌ت و دامه‌زراوه و ده‌سته سه‌ربه‌خۆکانی عێراقدا، له‌ڕێگه‌ی دامه‌زراندنی ده‌سته‌یه‌کی نیشتمانییه‌وه که له په‌رله‌مان هه‌ڵبژێردرێ و له‌‌به‌رده‌م په‌رله‌مانیشدا به‌رپرسیاربێ، ئه‌رکه سه‌ره‌کیه‌که‌ی بریتی بێ له دانوستان له‌گه‌ڵ حکومه‌تی عێراق و لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان، له‌پێناو چاره‌سه‌رکردنی کێشه هه‌ڵپه‌سێردراوه‌کانی نێوان هه‌رێم و بەغدا و داکۆکیکردن له ئیستحقاقی نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کوردستان به‌و شێوه‌یه‌ی له ده‌ستوری عێراقدا هاتوه.”
ئەم خاڵە کە پێکهێنانی دەستەیەکی نیشتمانی بۆ “پیشەیی کردن و بەیاسایی” کردنی دانوسانەکان، وەک میکانیزمێک بۆ دەرچون لە قەیرانی نوێنەرایەتی گەلی کوردستان پێشنیار دەکات، بەدەر نییە لەحاڵەتی ئێستا. یانی بەهەمان شیوە ئەم دەستەیە لەسەر بنەمای مشتومڕ و مفاوەزات لەگەڵ دەوڵەت و لایەنە عێراقیەکان کاری پیشەیی و یاسایەکەی دەکات و بەهەمان شێوە ئەمیش لەنێو فەزای دابەشبوونە قەومیەکان و جیاوازی بەرژەوەندیەکان و هاوکێشە سیاسیەکاندا خەریکی یەکلایی کردنەوەی “کێشە هەڵپەسێراوەکانە”. لەمەشدا دیسانەوە ئاسۆ ناڕۆشنە و هیچ زەمانەتێک بۆ سەرکەوتوویی کاری ئەم دەستەیە و ئەم میکانیزمە بۆ تێپەرکردنی قەیرانی نوینەرایەتی نادات بەدەستەوە. بەڵام ئەوەی لەم خاڵەدا گۆڕان بەدواوەیەتی چارەسەرکردنێکی ڕواڵەتانەیە، بەتایبەتی کە ترس لە بە”حیزبی بوونی” دەستەکە، پێکهاتو شێوەی دامەزراندنەکەی سپاردووە بە بڕیاری پەرلەمان، لەمه‌شدا پێدەچێت بیرۆکەی”سەربەخۆێی” کەسانێک بگرێتەوە کە لەدەرەوەی پەرلەمان بن و بەزمانی تەکنیکی “کەسانی پسپۆر” بگریتەخۆی. لەپشنیارێکی ئاواشدا ئەگەرچی کەسەکانی ئەم “دەستە پێشەيی و یاساییە”، ڕاستەو خۆ سەر بەحزب نەبن، بەڵام ئەوە بەڵگە نەویستە کەدەبێ ڕای حزبەکان و فراکسیۆنە پەرلەمانیەکانی لەسەر بێ. واتە دەبێ حزبەكان لەپشتەوە لەسەر ئەم کەسانە ڕازیبن ئەوجا دەتوانرێ دامەزرێ. ئەمەش گەڕانەوەیە بۆ هەمان خاڵی سەرەتایی و ئەو هەموو خولانەوە و چاوشارکێیەی کە بزوتنەوەی گۆڕان لەم میکانیزمەدا بەدواوەیەتی بێ هودە دەهێڵێتەوە. بێگومان هونەریش لەمەدا ئەوەیە کە مادام گۆڕان سەرمەستە بە پەرلەمان و ڕیگای چاکسازیەکەی بۆ چارەسەری قەیرانی نوێنەرایەتی هەر بەوە دەگات بەوەهمـیکەوە ئەم سەرمەستیەی بەم جۆرە میکانیزمانە بگەیەنێ. کە بێگومان نەک نوینەرایەتی خەڵکی کوردستان زامن ناکات، بگرە ناشتوانێ لە چوارچێوەی سیستەمی ئێستا و دابەشبوونە حزبی و قەومیەکاندا، هەنگاوێک هەڵگرێ.
٤. لەدواین خاڵدا ئامانجەکانی به‌نیشتمانیکردن و به‌ده‌زگاییکردنی په‌یوه‌ندیی نێوان هه‌رێم و حکومەتی فیدراڵ لەچەند خاڵی تایبەتدا ڕیزبەندی دەکات:
”ئاشکرایە کەیەکێک لەو چەمکە سەرەکیانەی کە ڕوانگه ئاڕاستەی پرۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕانی پێنوسراوە وچەندین جار دوبارەدەبێتەوە، چەمکی “نیشتیمانی و بەدەزگایی کردنە”. تەنانەت چەمکێکە بۆ نیشاندانی بەرنامەی چاکسازی ئەم حزبەو کێشانی هێلی جیاوازی خۆی لەگەڵ حزبە کانی تردا، گوایە حزبەکانیتر لەبەرژەوەندی تەسکی حزبەوە دەڕواننە پەیوەندیەکانی نێوان هەرێمو ئەوە بزوتنەوەی گۆڕانە کە لەبەرژەوەندی “نیشتمانی/ نەتەوەیی” و سەرو حزبیەوە دەروانێ بۆ ئەم پەیوەندیە و هەربەمەش وەڵام بەو قەیرانە دەداتەوە کە”نوینەرایەتی گەلی کوردستان لەئاست عێراقدا” تێیکەوتەوە!!”
سەرەتا مەسەلەی “بەدەزگایی کردن”ی پەیوەندی نێوان هەرێمو بەغدا، وەک ئەوەی یەکێک لە ئامانجه‌کانی بزوتنەوەی گۆڕانە، هەروەک پێشوتریش ئاماژەمان پێکردووە، دەبێ ئەو واقعیەتە بخەینە پێشچاو کە لەفەزای سیاسی ئێستای کوردستاندا و بەهۆی نفوز ودەسەڵاتی ناوچەیی وباڵادەستی ئەحزابی میلێشیایی وسیستەمێکی حکومرانی، کەخودی سەرۆکایەتی هەرێم وحکومەت و پەرلەمانی کوردستانی کردۆتە پاشکۆی ده‌سه‌ڵاتی ئەحزاب و دابەشکردنی حزبیانەی نێوان لایەنەکان و تەوافقاتێک کە لەسەری ڕیکدەکەون، پێکهێنان و کارکردنی هەردەزگایەک ناتوانێ لە دەرەوەی هاوکێشەی هێزی ئەم حزبانە و دابەشبوونە ناوچەییەکان و تەنانەت گوشاری دەوڵەتانی وەک تورکیا و ئێران، بێتە ئاراوە و بتوانێ ڕۆڵی سەربەخۆیی لەم فەزا سیاسیەدا بگێڕێ، تەنانە خودی هەڵبژاردنەکانی کوردستان چ لەئاست ناوخۆی کوردستاندا و چ لەئاست عێراقدا، کە وەک “پڕۆسەیەکی دیموکراتی” ناوی لێنراوە و ئەم حزبانە بانگەشەی بۆدەکەن، بۆ بڕانەوەی ئارایشتی دەسەڵات و ئەو ئۆرگانانەی کە ڕیکخستنەوەی پەیوەندیەکانی نێوان هەرێم و بەغدایان دەکەوێته ئەستۆ، دیسانەوە ناتوانێ لەدەرەوەی تەوافق وسازانی حزبەکان وئەم هەڵومەرجە دەستی بۆ ببرێ. هەربۆیە ئامانجێکی ئاوا جگەلەوەی ناتوانێ بەکردەوە دەربێت، بەڵکو لەژیر ناوی چاکسازیدا خەڵكی کوردستان بەدیار ئەم دۆخەوە ڕادەگرێ. بزوتنەوەی گۆڕان (هەروەک لەپێشەوە ئاماژەمان پێکردووە)، لەلایەک سیستەمی سیاسی ئێستای کوردستانی لەگشتیەتی خۆیدا پەسەندکردووە و بەدەستکەوتی “گەلی کوردستان”ی دەزانێت و لەلایەکی تریشەوە فیدرالیزمی قەومی و ئەو چوارچێوە سیاسیەی کە ئەحزابی قەومی کورد بۆ دیاریکردنی پەیوەندیەکانی هەرێم لەگەڵ بەغدادا کێشاویانە، بەچوارچێوەیەکی “ئیجابی” بۆ “دەستکەوتە نەتەوەییەکان” بەدەستەوەگرتووە، مەسەلەی “بەدەزگاییکردن” تەنها دەتوانی “تەعدیلێکی ڕواڵەتیانەی” ئەم دۆخە بێت تا ئەم بزوتنەوەیە شتێکی جیاواز لەخۆی نیشان بدات. تەجروبەی چەند ساڵی ڕابردووی حکومرانی لەکوردستان ئەوەی نیشان داوە کەهیچ دەزگایەکی قەزایی وحکومی وئەمنی، لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەکان، پارێزگار و قایمقامیەت و بەرێوەبەرایەتیەکان، دەستەکانی وەبەرهێنان وبازرگانی، ئۆفیسی پەیوەندیەکانی دەرەوەی هەرێم لەگەڵ ولاتان، تەنانەت پێکهاتوەکان لەبواری وەرزش و ڕۆشنبیری و هیتر.. هەر هەمویان بەرهەمی نفوزی ئەحزاب و ڕێکەوتنی نێوانیان و لەبۆتەی دەسەڵاتە ناوچەییەکاندا شکڵیان گرتووە. هەربۆیە لایەنێک دەتوانی بیرۆکەی “دەزگای سەربەخۆ ونیشتمانی” بەکردەوە دامەزرێنی کەبیەوێت لە پێشەوە کۆتایی بەسەرتاپای ئەم سیستەمە و هەڵوەشانەوەی سەرجەم پێکهاتوەکانی کردبێتە ئامانجی خۆی. بزوتنەوەی گۆڕان کە ئامانجێکی لەم جۆرەی نیە وە پرۆگرامەکەی بەلایدا ناچێت، بەدڵنیایەوە تعدیلێک کەناوی چاکسازی لێناوە ناتوانێ لەخەیاڵ و وەهمێک زیاتر تێپەرێت.
بەلام سه‌باره‌ت به چەمکی “نیشتمانی و بەنیشتمانی کردن”، کە لە ئەدەبیاتی بزوتنەوەی گۆڕاندا دوبارە و سەد بارە دەکرێتەوە و وەک بەهایەکی سەرەکی بۆ دەرخستنی جیاوازیەکان و پیشاندانی “بەرژەوەندیەکی باڵاتر” لەچاو بەرژەوەندی تەسکی حزبایەتیدا، بانگەشەی بۆ دەکرێ، دەبێ ئەو ڕاستەیە بخەینە ڕوو کە ئەم چەمکە وەک خولیایەکی چینی بۆرژوازی لە مێژووی سەرهەڵدانی سەرمایەداری ودەسەڵاتدارێتی مۆدێرنی ئەم چینەدا، سەنتەری ئایدیۆلۆژی بۆرژوازی داگیر کردووە. بە واتایەکی تر چینی بۆرژوازی لە مێژوودا بۆ تەبریرکردن و بەڕەوانیشاندانی سیاسەت و کارنامەی شکڵدان بە دەوڵەت/ نەتەوە و بالادەستی خۆی وەک چینێک بەسەر بازاڕی ناوخۆی ولاتدا و بۆ هەڵگرتنی ئەو قەید و بەندانەی کە لەسەر ڕیگای جێخستنی پەیوەندی نێوان کار و سەرمایەدایە، پێویستی بە قاڵبی نیشتمان و نەتەوەیی بوە. بۆ ئەمەش چەمکی نیشتمانی و بەنیشتمانی کردنی وەک “بەرژەوەندی گشتی”، “بەرژەوەندی گەل و نەتەوە” ی ناوزەد کردووە و گوایە “نیشتمان” کە قەوارەیەکی تازەیە بۆ بازاڕی ناوخۆ/ نیشتمانی، ئەو جێگایەیە کە قازانجی هەموان نوێنەرایەتی دەکا و لێرەشەوە دابەشبونە چینایەتیەکان و بەرژەوەندیە جیاوازەکان پەرەدەپۆش بکا و بەدیاری کراوی ئامانجەکانی چینی بۆرژوازی لەم پڕۆسەیەدا و لەژێر چەتری ئەم چەمکەدا بەناوی گشتەوە جێبخات تا سەرجەم هاوڵاتیان ڕاکێشێتە ژیار سێبەری دەسەڵاتو سیاسەتەکانی چینی باڵادەستەوە.
بەڵام ئەگەر چینی بۆرژوازی و نیشتمان پەروەری بۆرژوایی لەڕۆژئاوا، سەرەنجام دەوڵەتی نەتەوەی دامەزراندبێ و لەدژی پاشماوەکانی دەرەبەگایەتی بەڕیوایەتی ئەم چمکەوە کۆتو بەندە فەرهەنگی و قانونی و سیاسیەکانی پێشخۆی هەڵگرتبێ و کۆتایی بە دەسەڵاتە ناوچەیی و میرنشینەکان هێنابێت و بەمەش خەسڵەتێکی ڕولەپێش و پێشکەوتنخوازانەی لەخۆ گرتبێت، ئه‌وا بۆ چینی بۆرژوازی کورد، چەمکی بەنیشتمانی کردن، شتێکی زیاتر لە بەشداری کردن لەدەسەڵاتی مەرکەزی و وەرگرتنی پلەو پایە و ئیمتیازاتی لۆکاڵی بەناوی “نیشتمانەوە” نەبووە، تەنانەت هاوسۆزی و پێکەوە ژیانی ناسیونالزمی کورد لەگەڵ ئاین و خێڵ و عەشرەت و فەرهەنگیی دواکەوتوانە و شانازی کردن بەئەدەبیات و مێژوی شیخ و مەلا و تیرە و دەسەڵاتی ئەمارەتەکانەوە و ناساندنی هەموو ئەمانە وەک ڕەسەنایەتیەک بۆکوردبوون، کراوەتە ناسنامەیەک بۆ سەندنی “مافی نەتەوەیی”، کەلەژێر سایەیدا هەم شەری “ڕزگاری نیشتمانی کوردستان”یان پێ جۆشداوە و هەم لە دانوسانەکان لەگەڵ دەوڵەتە یەک لەدوای یەکەکانی عێراقدا، کراوەتە ئاراستەیەکی سیاسی بۆ دیاریکردن ووەرگرتنی ئیمتیازاتەکانی چینی بۆرژوازی كورد. وە لە لەقۆناغی دوای ڕوخانی ڕژێمی بەعسدا ئەم چەمکە، کە لە ‘ئیستحقاقاتی نەتەوەیی” دا بەرنامەی بۆرژوازی کوردی لەدەوڵەتی تازەی عێراقدا لەژێر چەتری دیومکراسیو فیدرالیزمدا ڕەنگڕیژکرد و ئەمەی بەناوی بەرژەوەندی گشتیەوە جێگیر کرد، نەک هەر خەڵکی کوردستانی، لەسەرو ئیرادە و بڕیاری ئەوانەوە کردەوە پاشکۆی دەوڵەتێکی فشه‌ڵی قەومیو ئیسلامی و ژیانی ئه‌وانی ڕاکێشایە ژێر سایەی دەستورێکی کۆنەپەرستانەوە، بەڵكو بۆ قازانجی دابەشبوونە حزبیەکان لەناوچەکانی سەوزو زەردا، کوردستانی لەدابەشبوونی ناوچەیی گێژاوێکی سیاسی بەردەوامدا ڕاگرت.
لەمەش زیاتر چەمکی بەنیشتمانی کردن ئەگەر بۆ چینی بۆرژوازی و جوڵانەوە نیشتمانیەکان لە وڵاتانی ڕۆژهەڵات، لەسەردەمی بلۆک بەندیە ئیمپریالیستیەکانی شەرق وغەربدا، ئاڕاستەیەک بوو بۆ تەبریکردنی خولیای “بۆرژوازی نیشتمانی” بۆ بردنه پێشه‌وه‌ی سه‌ربه‌خۆیی ئابوری و سیاسی و به نیشتمانی كردن و خۆماڵیكردنی ئه‌رز و نه‌وت و مه‌وادی ژێرزه‌وی و دامه‌زراندنی ئابوری ده‌وڵه‌تیی یه‌كجێ و بەم جۆرەش دامەزراندنی دەوڵەتێکی مۆدێرن، ڕەنگو بۆیەکی پێشکەوتنخوازی و دژی ئەمپریالیستی لەخۆی دابوو، بەڵام بۆرژوازی کورد، لەژێر چەتری بەنیشتمانی کردنەوە نەک هەر ئەم ڕەنگو بۆیەی نەبوو بگرە هەڵگری هیچ ئاستێک لەئاڵوگۆڕی ڕولەپێشی کۆمەڵایەتی و بوژانەوەی سیاسی وئابوری نەبووە و بەدرێژایی هێڵ کۆنەپەرست و دواکەوتوانە کارنامەی خۆی بردۆتە پێشەوە. بزوتنەوەی گۆڕان کە ئیدعای دژایەتی کردنی ئایدیۆلۆژیای تەقلیدی دەکا و خۆی وەک حزبێکی نائایدیۆلۆژی و دژی ستالینی لەم بارەوە هەڵدەخات، بەڵام چەمکی بەنیشتمانیکردن کە خۆی ڕوانگەیەکی تەقلیدیو ستالینی باوە لەنزمترین ئاستی خۆیدا لە پرۆگرامە سیاسیەکەیدا جێگیرکردووە ک ەشتێکی زیاتر لە تەعدیلی بارودۆخی ئێستا و بەرنامەیەک کە بۆرژوازی کورد پەیرەوی لێکردووە نادات بەدەستەوە. بۆ زیاتر دەرخستنی ئەم ڕاستیە با ئاوڕێک لەئامانجەکانی بەنیشتمانی کردن بدەینەوە هەروەک لەپرۆگرامی بزوتنەوەی گۆڕاندا هاتووە.
لەیەکەم ئامانجدا هاتووە:
”دیاریكردنی سنور و دەسەڵاتەكان لەنێوان هەرێم و حكومەتی فیدراڵدا، رێزگرتن لە دەسەڵاتە حەسریەکانی حكومەتی فیدراڵ، ڕێگری لە هەر پێشێلكارییەك بۆ سەر دەسەڵاتەكانی هەرێم بەو جۆرەی دەستور بڕیاری لەسەر داوە.”
بنەمای ئەم خاڵە دەگەڕێتەوە بۆ دۆخێک کە بزوتنەوەی گۆڕان لەبەرامبەر شێوازی نوێنەرایەتی کردنی تا ئێستای حزبەکان لەبەغدا لە خۆیان نیشانداوە، هەروەک ئەوەی کە بڕوای وایە “مەزاجی سەرکردەکان” و”وەرگرتنی پلەو پایە” هۆکاری قەیرانی “نویەرایەتی کردنی گەلی کوردستان لەبەغدا” و هاوکات سەرچاوەیەکە بۆ ڕاگەیاندنی “شەرو بارگرژی هەرزەکارانە” لەلایەک و”دانوسان و ڕێکەوتنی نوینەران” لەگەڵ بەغدا لەسەر بەدەست هێنانی شتی لاوەکی لەلایەکی ترەوە. بەم هۆیەشەوە هەم “دەسەڵاتە حەسریەکانی حکومەتی عێراق” ڕێزی لینەگیراوە و هەم ڕێگریش نەکراوە لەو پێشێلكاریانەی کە بۆ سەر دەسەڵاتەكانی هەرێم بەو جۆرەی دەستور بڕیاری لەسەر داوە”.. وە گوایە بەدیاری کردنی سنوری دەسەڵاتەکانی هەرێم حکومەتی فیدراڵ پەیوەندیەکان نیشتمانی دەکرێنەوە!!. لەڕاستیدا ئەو دۆخەی کە جێگای نیگەرانی بزوتنەوەی گۆڕانە و هەرجارە بەباری بارگرژی و پێکدا هەڵپرژانی نێوان هەرێم و بەغدا دا دەکەوێتەوە، بەرەئەنجامی ئەو زەلکاوەیە کەناوی فیدرالیزم و حکومەتی ئیتحادی فیدرالیان لێناوە و بزوتنەوەی گۆڕان نەک هەر خۆی لیبواردووە و نایەوێ بیبینێ، بەڵکو وەک باقی لایەنەکانیتر قاچی لەنێو ئەم زەلکاوەدا چەقاندووە وعەوداڵە بەشوێن “دەسەڵاتەکانی هەرێم و ئیستحقاقاتە نەتەوەییەکانی کوردەوە، هەروەک ئەوەی کە لە دەستوری عێراقیدا جێگیر کراوە!! ئەمە لەکاتێکدایە دەستوری عیراقی کە چوارچێوەی دەسەڵاتەکانی حکومەتی مەرکەزی و ئیختیاراتەکانی هەرێمی لەسەر بنەمای دابەشبوونە قەومی و ئاینیەکان بە ڕۆشنی دیاری کردووە و بۆ خۆشی بەرئەنجامی ڕێکەوتنی نێوان لایەنەکانی ئامادەکاری دەستور و پێکهینەرەکانی دەوڵەتی فیدرالی عێراق بووە، بەڵام ئەوەی کە هەم دەسەڵاتی هەرێم ڕێز لەدەسەڵاتە حەسریەکانی بەغدا ناگرێ و هەم بەغداش ناچێتە پای جێبەجێکردنی مادە دەستوریەکانەوە، ئاکامی ئەو گۆڕانە سیاسیانەیە کە لە هاوکێشەی سیاسی هێزەکان و دەخاڵەتی دەوڵەتانی ناوچەکەدایە، نەک مەزاجی سەرکردەکان و ئەوەی کە گوایە پارتی و یەکێتی “نیشتمانی نیین”و هەربەدوای پۆستەوەن!! بەواتایەکی تر مادەم خودی فیدرالیزمی قەومی فۆرمێکە بۆبەڕەسمیەت ناسینی دەستەبەندی هێزەکان لەسەر بەنەمای قەومی و ئاینی و دیاریکردنی ئیستحقاقاتەکانیان لەتەوازنی هێزیکی دیاریکراودا، ئەوا ئەم هێزانە لەگەڵ ئاڵوگۆرە ناوچەیی و ناوخۆییەکاندا، ئەم قاڵبە دەشکێنن و بۆ بەدەستهێنانی ئیمتیازاتی زیاتر و سەپاندنی مەرج بەسەر بەرامبەرەکەیاندا هەموو ئەو ڕیکەوتنە دەخەنە ژێر پێوە کە پێشتر لە چوارچێوەی دەستوردا لەسەری ڕیکەوتبوون. کێشمەکێشی نێوان بارزانی و مالیکی لەڕابردوودا بەڕۆشنی ئەم واقعیەتە دەخاتە ڕوو کەبزووتنەوەی گۆڕان نایەوێت بیبینێ و بیسەلمێنی.
لەخاڵی دوومدا هاتووە: ”دیاریکردنی سنوری جوگرافی هه‌رێمی کوردستان و چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی ناوچه دابڕاوه‌کان به‌گوێره‌ی ماده تایبه‌ته‌کانی ده‌ستوری عێراق و دۆکیۆمێنت و راستیه مێژویی و جوگرافیه‌کان، به‌تایبه‌تی ناوچه‌کانی که‌رکوک، شه‌نگال، زه‌ممار، ته‌له‌عفه‌ر، شێخان، مه‌خمور، خانه‌قین، دوز و مه‌نده‌لی و ناوچه دابڕاوه‌کانی تر.”
ئاشکرایە کە گرفتی دیاری کردنی سنوری جوگرافی هەرێم و “ناوچە دابڕاوەکان” دوو لایەنی سەرەکین لەکێشەی کورددا و هەمیشە جێگای مشتومڕی دانوسان و پەیوەندیەکانی هەرێم و دەوڵەتی عێراق بووە، بەڵام بەپێی ئەم خاڵەی سەرەوە بنەمای وەڵامدانەوەی بزوتنەوەی گۆڕان بەم گرفتانە، لەچوار چێوەی “بەنیشتمانی کردنی پەیوەندیەکانی نێوان هەرێم و ناوەنددا”، گەرانەوەیە بۆ “مادە دەستوریەکان” و”ڕاستیە میژویی و جوگرافیەکان”!! ئەم وەڵامەش بەو هۆیەوەکە لەلایەک دابەشبوونە قەومیەکان و “ئیستحقاقی نەتەوەیی” بەفەرز وەردەگرێ و لێرەشەوە بەدوای سەندنەوەی خاک و بەشی نەتەوەوەیە، لە چارەسەرکردنی کێشەی سنور و “ناوچە دابڕاوەکان” بەدڵنیایەوە نەک هەر پەیوەندیەکانی هەرێم و بەغدا چارەسەر ناکات، بەڵکو خواستی “بەنیشتمانی کردنی پەیوەندیەکانی گەلی کوردستان” لەگەڵ دەوڵەتی عێراقدا لە شەر و بارگرژیەکی نەبڕاوەدا دادەنێ. تەنانەت ئەوەی کە مادە دەستوریەکانی عیراقی بۆ کراوە بە بنەما بۆ چارەسەرکردنیان، دیسانەوە ناتوانێ ئەم کێشانە بەلایەکدا بخات چونکە دەستوری ئێستای عێراق بەرئەنجامی هاوسه‌نگی هێزی نێوان لایەنه‌کان لە دەورەیەکدا بووە، ئەم هاوسه‌نگیه‌ش لەرزۆکە لەبەردەم گۆڕانکاریە ناوخۆیی و ناوچەییەکاندا و بەپێویست لە دەورەیکی تردا، دەکەوێتە ژێر پێی کێشە و ململانێکانەوە. ئەمە وێرای ناڕۆشنی لەخودی ئەو مادانەدا و بوونی تەفسیراتی جۆراوجۆر لەسەریان. هەموو ئەمانە ڕێگانادات وا بەئاسانی ئەم گرفتانە چارەسەر بکرێ، بەڵکو بەپێچەوانەوە دەبێتە بابەتێک کە بەردەوام کێشەو هەرا لەنیوان هەرێمو بەغدادا بخوڵقێنێ. هەرلەم چوارچێوەیەشدا مەسەلەی گەڕانەوە بۆ”ڕاستیە مێژویی وجوگرافیەکان” کە بزوتنەوەی گۆڕان بەدەستیەوە گرتووە بۆ یەکلاخستنی ئەم گرفتانە ناتوانێ کارابێت، چونەک ئەم راستیانە و دۆکیومێنەتەکانی لەهەر لایەنێکەوە مانا و تەفسیری تایبەتی بۆ دەکرێ. بۆیە سەلماندنیان ڕاستەوخۆ بەهێز و فەزای سیاسی ئەو کاتەوە پەیوەست دەبێ کەئەم کێشانەی تیا دەخرێتە سەر مێزی دانوسانەکان.
لەڕاستیدا “دیاریکردنی سنوری جوگرافیی هەرێمی کوردستان” و “چارەسەرکردنی کێشەی ناوچە دابراوەکان”، کاتێک دەتوانێ بەعەمەلی ڕێچکەی چارەسەری بۆ بگیرێتەبەر کە خودی کێشەی کورد لەئاستی عێراقدا لە چوارچێوەی فیدرالیزمی قەومی ئێستا دەرکێشرێت و ڕیگایەکی سیاسی وعەمەلی بگرێتەبەر، ئەویش گەڕانەوەیە بۆ ڕای خەڵکی کوردستان لەڕیفراندۆمیکدا، کەئایا دەیانه‌وێت لەعێراقدا بە مافی یەکسانەوە بمێننەوە یان بڕیار لە جیابوونەوەی کوردستان بدەن و دەوڵەتی سەربەخۆ پێک بهێنن. لە دوو توێی ڕێگاچارەیەکی ئاوادا دەتوانرێ بەکردەوە هەم کێشەی سنور چارەسەر بکرێ و هەم “ناوچە دابراوەکان”یش بەلایەکدا بخرێ. بەڵام ئەوەی کە نە بزوتنەوەی گۆڕان و نەهیچ حزبێکی ناسیونالیست بەلای ئەمڕیگە چارەیەدا ناچن، بەپیویست خودی ئەم گرفتانەش، سەرەرای هەر پینە و پەرۆکردن و پاساوهێنانەوەیەک،(لەچەشنی ئەوەی کە لەم خالەدا هێنراوەتەوە) ئەم گرفتانە دەبنە بابەتێک بۆ ململانێی بەردەوامی نێوان هەرێم و دەوڵەتی عێراق.
لەخاڵی سێهمەدا هاتووە:
”دامەزراندنی بنه‌ماکانی وتوێژێکی شارستانی لەنێوان نوێنەرانی گه‌لی کوردستان و نوێنەرانی توركمان و عەرەب و كلد و ئاشوریی لە ناوچە دابڕاوەکاندا، لەسەر بنەمای ئینتیمای هاوبەش بۆ نیشتمان، هاوسێیەتی لە جوگرافیا و مێژودا، شەراكەت و بەرژەوەندیی یەك تەواوكار، دور لە دەمارگیریی، دور لە هەر جۆرە گوتارێك كە بۆنی شۆڤێنیزم و توندڕه‌ویی لێبێت.”
لەم خاڵەدا بە ڕۆشنی لەژێر ناوی “وتوێژێکی شارستانی”دا، ڕۆڵی پلەدوویی هەموو ئەو هاوڵاتیانەی کە بە زمانی تر قسەدەکەن و لە کوردستاندا دەژین لەوانە “تورکمان، عەرەب، کلدو ئاشور” دیاری کراوە و مافی ئەم هاوڵاتیانە ووتویژکردن لەگەڵیان تەنها بۆئەوەیە ڕاکێشرێنە ژێر دەسەڵاتی حزبە ناسیونالیستەکانی کوردستانەوە. تەنانەت مافی ئەوەیان پێنادرێت کە خۆیان بڕیار بدەن لەوەی کە ئایا دەیانەوێت سەر بە هەرێمی کوردستان بن یان سەر بە عێراقبن. ئەوەشی باسی “شەراکەتو و بەرژەوەندی یەک تەواوکار”ە، چاوتێبرینە لەو حزبە دروست کراوانەی کە بۆ خەڵکی ئەم ناوچانەوە و لەژێر نفوزی ئەم یان ئەو حزبی ناسیونالیستی دەست ڕۆیشتووی کوردا وەک نوینەری خەڵکی ئەم ناوچانە فەرز دەکرێن.
مادام کە ناسیونالیزمی کورد مەسەلەی خاک وئیستحقاقاتی نەتەوەیی کردۆتە پێوانە بۆ ڕیکخستنی پەیوەندیەکانی دەسەڵات و ئیدارەی ناوچەکانی کوردستان لەگەڵ بەغدادا، بەهەمان شێوەش لەگەڵ هاولاتیانی تورکمان و عەرەب و ئەوانیتردا مامەڵە دەکا و ئەوانیش دەخاتە خانەی “نەتەوەی کەمایەتیەوە”. ئەمەش بەمانای “شەراکەتی پلەدوو”ە بۆ ئەوان و لێسەندنەوەی مافی هاوڵاتیانی یەکسانە لێیان.
خاڵی چوارەم:
”کارکردن بۆ هه‌ڵگرتنی سته‌می نه‌ته‌وه‌یی و ئاینی له‌سه‌ر کوردی فه‌یلی و ئێزیدییه‌کان، بژاردنه‌وه‌ی زه‌ره‌ر و زیانه‌کانیان و په‌ره‌پێدانی ناوچه ئه‌سڵیه‌کانی نیشته‌جێبونیان له‌ڕوی ئابوری و کۆمه‌ڵایه‌تی و رۆشنبیرییه‌وه.”
ئەمە دانی ئیمتیازاتێکی تایبەتە بە”کوردە فەیلیەکان” کە لە ناوەڕۆکدا کردنیانە بەئامڕازی شەر و دەعوای قەومی لەگەڵ بەغدادا. بەتایبەتی کە ستەمی نەتەوەیی لەسەر کورد بەوجۆرەی کە حزبە ناسیونالیستەکان لە چوارچێوەی “دەوڵەتی فیدرالی عێراق”دا لەسەری ڕیکەوتون و بەئاکامی بەشداری لە دەسەڵاتو وەرگرتنی ئیختیاراتی ناوچەیی وپلەو پۆست و بودجە گەیشتووە.. ئیتر بەهای ئەم جۆرە دەربڕین و ئیمتیازاتانە دەبێ لەوە زیاتر چیبێت کە “فەیلیەکان” وەک بابەتێک بۆ شەرودەعوای قەومی بەدەستەوە بگیرێ!!
لەخاڵی ئاخردا هاتوە:
”هاوکاریکردنی نوێنه‌رانی هه‌رێم له ده‌سه‌ڵاته جیاوازه‌کانی ده‌وڵه‌تی عێراقدا، به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی به‌پێی ئیستحقاقی نه‌ته‌وه‌یی پۆستی سه‌رۆکایه‌تی و سیادی و وه‌زاریی و ئه‌مینیان وه‌رگرتوه، چاودێریکردنی ئه‌دا و شێوازی کارکردنیان و ئاستی پابه‌ندبونیان به داکۆکیکردن له مافه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی گه‌لی کوردستانەوە.”
بەدوای ئەو هەموو گلەیی و گازندانەی بزوتنەوەی گۆڕان لە حزبەکانی تری کردووە و دەیکات، کە گوایە خەمی ئەوان پلەو پایەو پۆست نییە بەڵکو “بەدەزگایی کردن و بەنیشتمانی کردنە”!! کەچی بەپێی ئەم خاڵە بزوتنەوەی گۆڕانیش وەک هەمو حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی خەمخۆری پۆستی سەرۆکایەتی و سیادی و وەزارەتخانەکانە.. ئەوەشی کە لەمبارەوە خۆی لەگەڵ ئەوانیتردا پێ جیادەکاتەوە “پابەند کردنی خاوەنانی ئەم پلەو پۆستانە بە”داکۆکیکردنیان لەمافەنەتەوەییەکانی گەلی کوردستانەوە”..(لەتەوەرەی دواتراد زیاتر لەمبارەوە دەدوێین).
تەوەری دووەم:
دەوڵەتی فیدڕال و بەرژوەندی خوازی بۆرژوازی کورد، لەژێر پەردەی چاکسازیدا!
لەتەوەرەی یەکەمدا، چەمکی “قەیرانی نوێنەرایەتی” و ئەو خاڵانەی کە لە پڕۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕاندا، بۆ وەڵام بەم قەیرانە خراوەتەڕوو، ئەوەمان خستە بەرباسەوە کە چۆن بزوتنەوەی گۆڕان بەدەر لەو گلەیی و گازندانەی کە لە “سەرکردەی حزبەکان” هەیەتی، بەڵام بەهەمان عەینەکی هەر ئەم حزبە تەقلیدیانەی بزوتنەوەی کوردایەتیەوە دەروانێ بۆ پەیوەندی نێوان هەرێم و بەغدا و لەهەمان ئەو چوارچێوە سیاسیەشدا کە ئەوان سنورڕێژیان کردووە، کەوتۆتە دوای پڕۆژەی چاکسازیەوە.
تەوەرەی دووەم وەک ئەنجامێکی مەنتقی لە”نوینەرایەتی کردنی گەلی کوردستان” شوێن پێ بەرەو “بەرکەوتی گەلی کوردستان لەدامەزراوەکانی دەوڵەتی فیدرالدا” هەڵدەگڕێ. واتە پرۆگرامە سیاسیەکەی حزبی گۆڕان دوای ئەوەی بەناوی “گەلی کوردستانەوە” فیدرالیزمی قەومی کە دەستورێکی عروبی ئیسلامی بنەمایەتی، وەک تاکە فۆرم و چوارچێوەیەکی سیاسی و ئیداری و دەستوری، بۆ پەیوەندیەکانی خەڵکی کوردستان بەدەوڵەتی مەرکەزیەوە، بەفەرز و دەستکەوت وەردەگرێ، بە پێویست بەچنینەوەی ئەو دەستکەوت و بەرژەوەندی و پلەوپایەیانە دەگات کە ساڵه‌های ساڵە ناسیونالیزمی کورد و حزبەکانی چاویان تێ بڕیوە و لەپێناویدا ڕێگای شاخ و چەندین جەولەی مفاوەزات و دانوسانیان بۆ گرتۆتەبەر و هەموو ئەم سیاسەتانەشیان بەناوی “گەلی کوردستان و نەتەوەی کورد و بەرژەوەندیەکانی خەڵکەوە” بردۆتە پێشەوە. دروست لەم تەوەرەشدا، بزوتنەوەی گۆڕان وەک هەر حزبێکی تەقلیدی ناسیونالیستی کورد باسی “بەرکەوتی” بۆرژوازی کورد و حزبەکانی بە”بەرکەوتی گەلی کوردستان” ناوزەد کردووە!!. بەڵام هەرچۆنێک بێت بابزانین لەم تەوەرەدا پرۆگرام لەبارەی “بەرکەوتەکانی گەلی کوردستانەوە” چیمان پێدەڵێت:
“به‌و پێیه‌ی عێراق وڵاتێکی فیدراڵه، گه‌لی کوردستان جگه له ئیستحقاقی هه‌ڵبژاردن ئیستحقاقێکی تری هه‌یه که ئیستحقاقی نه‌ته‌وه‌یی و ئیستحقاقی هه‌رێمه له‌ناو په‌یکه‌ره‌ی ده‌وڵه‌تی ئیتحادیدا، واته پێویسته له کۆی ده‌سه‌ڵات و دامه‌زراوه ئیتحادیه‌کاندا به‌رکه‌وتی گه‌لی کوردستان له پۆست و به‌رپرسیارێتی و رێژه‌ی به‌شداربونی هاوڵاتیانی هه‌رێم له دامه‌زراوه‌کاندا مسۆگه‌ر بکرێ. ”
سەرەتا ئەم شێوازە لە دەربڕین دەیەوێت وا نیشان بدات کە هێشتا “بەرکەوتەکانی گەلی کوردستان،.. لەکۆی دەسەڵات و دامەزراوە ئیتحادیەکاندا” مسۆگەر نەکراوە و هێشتا “ڕێژەی بەشداربوون و بەدەستهینانی پلەوپایە لەدەوڵەتی فیدرالدا” بەدەست نەهاتووە!.. لەکاتێکدا خودی ڕازیبوونی ناسیونالیزمی کورد بە بەشداری کردن و وەرگرتنی بەرکەوتەکان لە دەوڵەتی تازەی عێراقدا، فاکتۆری لەدایک بوونی ئەو فیدرالیزمەیە کە بزوتنەوەی گۆڕان تازەبەتازە بەعەینەکی “ئیستحقاقە نەتەوەییەکانەوە” بۆی دەڕوانێ. واتە فیدرالیزە بوونی دەوڵەتی عیراق کاتێک توانی پێبگرێ کە ناسونالیزمی کورد و حزبەکانی لە کەشوهەوای دوای روخانی ڕژێمی بەعسدا و لە چوارچێوەی هاوکێشە سیاسیەکانی سەروەختی نیوان “کورد و لایەنە عێراقیەکان” و بە پشتیوانی و دەوری ئەمریکا وپاشان جێگیرکردنی “بەرکەوتی هەرلایەک” لە دەستوری عێراقدا، بەئەنجام گەیەندرا. بەجۆرێک ئەگەر ئەم پرۆسەیە بەڕازی بوونی “لایەنی کورد” نەگەیشتبایە، ئەوا مەحاڵ بوو “عیراق وەک وڵاتێکی فیدراڵ” ناوببرێ. تەنانەت وەک بەرئەنجامێکیش بۆئەم ڕازی بوونە، ١٢ساڵی رابردوو ئەوەی دەرخستووە کە “کورد” هەم بەشداری لەهەڵبژاردنەکانی عێراقدا کردووە وهەم بەهەرەمەند بووە لەئیختیاراتی ناوچەیی خۆیی و هەروەها لە دامەزراوە ئیتحادیەکانیشدا، پۆستی سەرۆک کۆمار، وەزارەتەکان، دامەزراوە سەربازی و ئیداریەکان، بوجەو داهاتی وەرگرتووە. کەوایە ئەوەی کەهێشتا “مسۆگەر نەکراوە” چییە؟
دیارە بەلای بزوتنەوەی گۆڕانەوە ئەوە ڕۆشنە کە پرۆسەی فیدرالیزمەکردنی عێراق بەسەرەنجامی خۆی گەیشتووە و”بەرکەوتەکانی گەلی کورد و ئیستحقاقاتەکانیش” بەپێی دەستور جێگیر کراوە، بۆیە لەم بارەوە گلەییەک لەئارادا نییە. بەڵکو ئەوەی دەچێتە خانەی مسۆگەر نەبوونی ئەم بەرکەوتانەوە ئەوەیه کە “لایەنی کوردی” لەم فیدرالیزمەدا، بەهۆی “بەرژەوەندی تەسکی حزبایەتی و بەمەزاجی سەرکردەکانەوە نەیتوانیوە، پراوپر ئەم “بەرکەوت وئیستحقاقاتانە” مسۆگەرکات. ئەمەش دووبارەکردنەوەی هەمان ئەو گلەیی و گازندانەیە کە بزوتنەوەی گۆڕان لەحزبەکانی تری دەکات تا خۆی لەوان بە”نیشتمانی ونەتەوەیی تر” لەبەرامبەر ئەم فیدرالیزمەدا بناسێنێ و لێرەشەوە خۆی وەک لایەنێکی داکۆکیکار لە”بەرژەوەندیەکانی گەلی کوردستان” هەڵخات!.
بەڵام ئەو ڕاستیەی کە نە بزوتنەوەی گۆڕان و نە هیچ حزبێکی تری ناسیونالیستی کورد نایەوێت بەلایدا بچێت، تەنانەت بەهەرجۆرێک بێت هەوڵ بۆ شاردنەوەی دەدەن، ئەوەیە کە دەوڵەتی فیدرالی عێراق، بەرهەمی ئیتحادێکی ئیختیاری و ئارەزوومەندانەی نێوان خەڵکی کوردستان و باقی هاوڵاتیانی عێراق نیە. ئەم فیدرالیزمە نەک هەر لانی کەمی نمونەیەک لەهاوشیوەی فیرالیزم لەدونیادا بۆ “پێکەوەژیانی نەتەوەکان” و چارەسەرکردنی کێشەی نێوانیان، ناخاتەڕوو، بەڵکو خۆی هۆکاری دڕیژەکێشان و بەرین بوونەوەی شەر و دەعوای قەومی و تیرەگەری و تێکچوونی ژیانو ئارامی هەموو ئەو هاوڵاتیانەیە کە لەژێر چەتری ئەم جۆرە لە فیدرالیزمەدا بەزۆر کۆکراونەتەوە. ڕووداوەکانی ١٠ ساڵی ڕابردووی عێراق و ئەو بارگرژی و قەیرانانەی کە لە چوارچێوەی عێراقی فیدرالدا هاتنە پێشەوە و تائێستاش درێژەیان هەیە، جگە لە سیناریۆیەکی ڕەش و زەلکاوێک لە کوشت و کوشتار و تیرۆر و تەقینەوە و داڕمانی ژیانی کۆمەڵایەتی و دوژمنایەتی کوێرانەی نێوان ئینسانەکان لەژێر ناوی ناسنامەی قەومیو مەزهەبی وتیرەگەریدا، شتێکی زیاتر نەبووە. بزوتنەوەی گۆڕان لە زەلکاوی ئەم فیدرالیزمەدا بەدوای “بەرکەوتی گەلی کوردستانەوەیە”. بەلام ئەگەر فیرالیزم لەنمونەکانی ولات گەلێکی وەک سویسرا، ئەمریکا ودەوڵەتانی ئەوروپایی تر، توانیبێتی تاڕادەیەک کێشە قەومیو ئه‌تنیكیه‌كان چارەسەر بکا و ئاستێکی هاوتا لەژیانی پێکەوەیی و پێشکەوتنی کۆمەڵایەتی و ئارامی بەدی بهێنی، هۆی ئەوە چییە کە لە تەجروبەی “عێراقی فیرالی ئیتحادیدا” نمونیەکی تەڵخ لە دورکەوتنەوەی ئینسانەکان و شەرو دەعوا و نائارامی دەبینین؟
فیدرالێزمێک کە بزوتنەوەی گۆڕان کیسەی پرۆگرامەکەی بۆ “بەرکەوت وئیستحقاقاتی نەتەوەیی”، هەڵدوریوە، لەلایەک بەرهەمی ئیتحادێکی ئیختیاری و ئازادانەی ئەو “پێکهاتە نەتەوەیی و ئاینیانە” نییە کە لە عێراقدا ساڵه‌های ساڵ پێکەوە ژیاون، لەلایەکی تریشەوە بەرهەمی سرینەوەی مافی هاوڵاتی بوونی یەکسان و گەڕانەوە بۆ ناسنامە دروستکراوەکانی وەک نەتەوە و ئاین و تیرەگەری ودابەشکردنی دانیشتوانی عێراق بەسەر ئەم ناسنامانەدا، هاتۆتە بوون. خودی پرۆسەیەکیش کە ئەم فیدرالیزمەی تیا هاتەئاراوە، پڕۆژەیەکی سیاسی بوو کە ئەمریکا لەپێناو بردنە پێشەوەی بەرژەوەندی و ئامانجەکانی لە عێراق و ناوچەکەدا بەرامبەر خەڵکی عێراق بەڕێوەی برد. بەواتایەکیتر فیدرالیزم و”دەوڵەتی فیدرالی عێراق” وەک ئەوەی بزوتنەوەی گۆڕان ناوی بردووە، بەرهەمی جەنگی ئەمریکا و داگیرکاریە. جەنگێک کە ڕاستوخۆ لەدژی ئیرادەو بڕیاری خەڵكی عیراق، لەژێر پەردەی دیموکراسی و رزگاربون لە دیکتاتۆرەیەتدا، گۆشەیەک بوو لەستراتیژی نەزمی نویی جیهانی، تا ئەمریکا وەک ڕابەری جیهان شوێن بگرێ. دەوڵەتێکیش کەدوای کاولکردنی عێراق وکوشتاری خەڵکەکەی، بەرگی فیدرالیزمی بەبەردا کرا، پلورالیزمێکی سیاسی/ ئه‌تنیكی بوو لە ئەحزابی قەومی و ئیسلامی کە بەناوی دیموکراسیەوە کۆکردەوە. ئەحزاب و لایەنێک کە پێشتر لەکەنار ئەمریکا و سیاسەتەکانیدا ڕاوەستان. سازان و ڕێکەوتنی ئەم حزبو لایەنانەش ڕاستەوخۆ لەسەرو بریار و ئیختیاری هاوڵاتیان و مافی چونیەکیانەوە، بەدابەشکردنی دەسەڵات و دەزگاکانی حکومەت ودەوڵەت لەنیو خۆیاندا گەیشت. بەم جۆرە دەوڵەتی فیدرال، وەک مۆزەخانەیەک بۆ کۆکردنەوەی کۆنەپەرستترین و دڕەندەترین دەستەوتاقمی قەومی و ئیسلامی سازدرایەوە. لەوەها نمونەیەکدا نەک مافی هاوڵاتیانی یەکسان و گیانی تەبایی و هاوچارەنوسی بەیەکجاری سڕداریەوە، بەڵکو ڕقەبەری قەومی و شەرو بارگرژی، تیرۆرو نائامنی، مسابەقەی هێزی کۆنەپەرستانی کردە چوارچێوه‌یه‌کی سیاسی و هێز نواندنی لایەنە پێکهێنەرەکانی دەوڵەت، لەناو کایەی پەرلەمان و لە دەرەوەیدا، بۆ گەیشتن بە بەرژەوەندیەکانیان.
لەم پەیوەندەدا، ناسیونالیزمی کورد هەر لە سەرەتای ساڵانی نەوەددا، که قەیرانی سیاسی نێوان ئەمریکا و ڕژێمی بەعس، هاوکێشە سیاسیەکانی پێچەوانەکردەوە، بەپێچەوانەی هەر پرەنسیپێکی ئینسان یو پێشکەوتنخوازیەوە، لەبەرەی ئەمریکا و سیاسەتە میلیستاریستیەکانیدا راوەستان و چاوی ئۆمێدیان بڕیە ئەنجامەکانی جەنگێک کە بە کوشتار و کاولکردنی کۆمەڵگای عیراق گەیشت و ژیانی ملیۆنەها ئینسانی ڕاکێشایە نێو زەلکاوی شەر و دەعوای قەومی و ئاینی و تیرۆر و کۆشتاری بەکۆمەڵەوە و دواتریش، لەگەڵیاندا “دەوڵەتێکی فیدرالی ئیتحادی” پێک بهێنن. لەئەوەها دۆخێکدا بوو کە ئەم حزبانە ڕایانگەیاند کە ئیتر دەورانی ئۆتۆنۆمی بەسەر چووە و تەنها فیدرالیزم دەتوانی “کورد بە مافە نەتەوەییەکان” بگەیەنێ. کاتێکێش کەڕژیمی بەعس ڕووخا خودی هەر ئەم خواستەی بۆرژوازی کورد وحزبەکانی بەبێ گەرانەوە بۆ بریاری خەڵکی کوردستان فیدڕالیزمیان کردە قالبێکی ئیجباری بۆ لکانەوەی کوردستان بەدەوڵەتی تازەی عێراقەوە. ئەمەیە واقعیەتی ئەو فیدرالیزمەی کە بزوتنەوەی گۆڕان بەپرۆژەی چاکسازیەوە ڕووی لێناوە. بەڵام بابزانین مەبەستی ئەو “بەرکەوتانە” چییە کەبانەوی “گەلی کوردستانەوە” ئاماژەی بۆکردوە:
یەکەم: “ئیستحقاقی هەڵبژاردن”.
دووەم “ئیستحقاقی نه‌ته‌وه‌یی و ئیستحقاقی هه‌رێمه له‌ناو په‌یکه‌ره‌ی ده‌وڵه‌تی ئیتحادیدا
لەبارەی ئیستحقاقی هەڵبژاردنەوە، زۆری لەسەر ناڕۆین چونکە بەبەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکاندا ئەم “بەرکەوتەی گەلی کوردستان” مسۆگەرە، بەڵام ئەوەی جێگای باسە ئەوەیە کە بەشداری بزوتنەوەی گۆڕان وەک قەوارەیەکی سیاسی لە هەڵبژاردنەکاندا، ستراتیژی کاری پەرلەمانیو قانونی بەدەستەوە دەگرێ بۆ گەیشتن بە”ئیستحقاقاتە نەتەوەییەکان” ئەوەتا دەڵێ:
”بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان به‌هه‌مان ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی کۆشش ده‌کا له‌پێناو مسۆگه‌رکردنی ئیستحقاقی هه‌ڵبژاردنی خۆی وه‌ک قه‌واره‌یه‌کی سیاسی له‌سه‌ر ئاستی عێراق، کۆشش ده‌کا بۆ مسۆگه‌رکردنی ئیستحقاقی نه‌ته‌وه‌یی هه‌مو گه‌لی کوردستان و سه‌رجه‌م هاوڵاتیانی هه‌رێمیش له‌ناو ده‌وڵه‌تی فیدراڵدا.”
ئەم ستراتیژە جگەلەوەی دەستکورتە (چونکە گۆڕان لەئاست پێگەی پەرلەمانیدا هێزێکی بچوکە) لەئاست حزبە ناکۆک ودژ بەیەکەکانی ناو پەرلەمانی عێراق وکتلە پەرلەمانیەکانیان، تا بتوانێ لە ڕێگای چاکسازی و گەڕانەوەوە بۆدەستور بە”ئیستحقاقی نەتەوەیی” بگا، هاوکات سەر لەگێژاوێک دەردێنی کە تەوژمی مونافەسە و بەرژەوەندی “لایەنە کوردیەکان” خاڵی سەنتەرە تیایدا. واتە خودی باڵادەستی پارت یو یەکێتی و چەند دەستەگی لەئاست ئەو فراکسێۆنانەدا کە لەدوای هەڵبژاردنەکان بۆ پەرلەمانی عێراقەوە سەرهەڵدەدەن، ڕیگە ناده‌ن بە بزوتنەوەی گۆڕان ڕۆڵێکی ئەوتۆ بگێرێ. تەجروبەی لایەنە کوردیەکان لە بەغدا و کارنامەی تائێستایان، ڕاستی بێسەمەر مانەوەی ئەم ئاڕاستەی چاکسازیەی بزوتنەوەی گۆڕانی لەمەڕ مسۆگەرکردنی “بەرکەوتەکانی گەلی کوردستانی وەک دوکەڵ بەئاسماندا بردووە. تەنانەت خودی پارتی و یەکێتیش وەک دوو هێزی باڵادەست نەیان توانیوە لە گێژاوی ناو پەرلەمانی عێراقدا، بەشتێکی زیاتر بگەن جگە لەوەی کە لە ڕێکەوتنە حزبیەکانی دەرەوەی پەرلەماندا لەسەری سازاون.
بەڵام بابزانین لەبارەی خاڵی دوەمەوە (“ئیستحقاقی نەتەوەیی”)، چ شتێک پێشنیار دەکا:
”… پێویسته له دیدی بان حیزبی و بان به‌رژه‌وه‌ندیی به‌رته‌سکه‌وه بڕوانینه پۆسته سه‌رۆکایه‌تی و سیادی و وه‌زاری و ئه‌منیه‌کان، ده‌بێ ئه‌وانه‌ی کاندید ده‌کرێن بۆ ئه‌و پۆستانه نوێنه‌رایه‌تی هه‌مو گه‌لی کوردستان بکه‌ن و پاش کاندیدکردنیان له لایه‌ن لیسته براوه‌کانه‌وه سازانی نیشتمانی بۆ ناونانیان ئه‌نجام بدرێ. بۆ ئه‌و پۆستانه‌ش که سیاسی نین و به‌شێکن له به‌رکه‌وتی هه‌مو گه‌لی کوردستان پێویسته له‌سه‌ر بنه‌مای لێوه‌شاوه‌یی و کێبڕکێی عادیلانه دابه‌شبکرێن و هیچ هاوڵاتیه‌ک له مافی خۆپاڵاوتن بێبه‌ش نه‌کرێ.”
لێرەدا ئیتر بەڕۆشنی دەردەکەوێت کەتەواوی ناوەڕۆکی “ئیستحقاقی نەتەوەیی” کە بەدەستەواژە گەلێکی وەک “بەدامەزراوەیی وبەنیشتمانی کردن و “موسۆگەرکردنی بەرکەوتەکانی گەلی کوردستان”، دەرازێندرێتەوە، هەمان ئەو بەرکەوتانەیە کەیەکێتی و پارتی تا ئێستا شەریان لەسەر کردووە و دەیکەن. ئەویش “پۆستی سەرۆکایەتی و سیادی و وەزاری و ئەمنیەکانە”. لەمەدا ئیتر کەوتەنە شوێن ‘ئیستحقاقی نەتەوەیی” جیاوازیەکی جەوهەری بە حزبی گۆڕان نابەخشێ. بەڵام دیسانەوە گۆڕان گلەیی دەکا و دەڵیت: “پێویسته له دیدی بان حیزبی و بان به‌رژه‌وه‌ندیی به‌رته‌سکه‌وه بروانینە ئەم پۆستانە”. هەروەک بانگەشەش بۆ ئەوە دەکات کە ئەوانەی کاندید دەکرێن بۆ ئەم پۆستانە دەبێ نوینەرایەتی “هەموو گەلی کوردستان” بکەن. بۆ دانانی ئەم کاندیدانەش دەبێ سازان لەنیوان لیستە براوەکاندا بکرێ!!.. چما تائیستا چی کراوە!!. ئایا تا ئێستا یەکێتی و پارتی و هەمولایەنەکانی تر نوینەرانی خۆیان لە بەغدا بە نوینەری هەموو خەڵکی کوردستان نەناساندووە و ڕایان نەگەیاندووە کە بەرژەوەندی ئەم حزبانە هەمان بەرژەوەندی خەڵکی کوردستانە؟ ئایا تا ئێستا ئەو پۆستانەی کە وەک بەرئەنجامی هەڵبژاردنەکان بەناوی “بەشی کوردەکان”ەوە وەرگیراوە، لەئەنجامی ڕێکەوتن و دابەشکردنیان بەسەر “لایەنە براوەکاندا” یەکلایی نەکراوەتەوە؟ ڕاستیەکەی ئەوەیە، “بەرکەوتەیەک” کە بزوتنەوەی گۆڕان بەناوی “گەلی کوردستانەوە” بەدواوەیەتی لەجەوهەردا هەمان ئەو خواست و بەرکەوتانەیە کە ئەحزابی بۆرژوازی کورد لە عێراقدا شوینی کەوتون. ئەو دەربڕین و دەستەواژانەش کەبۆن و بەرامەی هەرچی زیاتری نەتەوەچیتی و ناحزبی کردنیان لێدێت بۆئەوەیە کەئەم حزبە لەچاوی خەڵکدا دڵسۆزتر و نیشتمانیتر نیشان بدا و هاوکاتێش پێیان بڵێت کە من حزبیکی جیاوازترم لەوانیتر!
تەوای ئەو دە دوانزە خاڵەش کەلەم تەوەرەدا وەک بەرنامەی چاکسازی، کراوەتە ئامانج، ئاڕاستەن بۆ “عادیلانەکردن” و پاک و بەویژدانەوە دابەشکردنی ئەو پۆست و پلەوپایە و ئیمتیازاتانەی کە بۆرژوازی کورد و حزبەکانی لە چوارچێوەی فیدرالیزمدا بەدەستیان هێناوە و لە دەستوردا جێگیریان کردووە. لایەنێکی تری ئەو خاڵانەی کە بزوتنەوەی گۆڕان لەپرۆگرامەکەیدا لەم تەوەرەیەدا تۆماری کردووە، ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئەو فشار و تەنگەبەریەیە، کە بەهۆی باڵادەست بوونی پارتی و یەکێتیەوە ڕووبەروی بۆتەوە و هەوڵدەدات لە ڕێگای بە”خەڵکیکردن و بەسەربەخۆکردنی دامو دەزگاکان و بەنیشتمانی کردنیان”ەوە هەژمونی ئەم بالادەستی و قۆرغکاریەی ئەم حزبانە کەمکاتەوە، تا بتوانێ هەم فشارەکانی سەرسەری برەوێنتەوە و هەم لەپێگەیەکی گۆنجاوتر بەهرەمەند بێت.
ته‌وه‌ری سێیەم:
“شەراکەت”، بزوتنەوەی گۆڕان بەدوای چیەوەیە؟
لەتەوەری ئاخردا، پڕۆگرام لەسەر ئاستی عێراق مەسەلەی شەراکەت و” بەشداریی گەلی کوردستان لە دانانی ستراتیج و سیاسەته‌کانی دەوڵەتی فیدراڵدا” دێنێتە ئاراوە. بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان لەم شەراکەتەدا بەدوای چیەوەیە؟ ئایا شتێکی جیاواز لەناوەرۆکدا، لەو شەراکەتەی کە هەیە دەخاتەڕوو؟. بۆ وەڵامی ئەم پڕسیارانە باشترە هەندێک پەرەگراف لەم تەوەرە وەربگرین:
”پته‌وکردنی بنه‌ماکانی سیستمێکی دیموکرات و فیدراڵ، که زه‌مانه‌تی مافی هه‌مو پێکهاته‌کانی عێراق بکا، رێگری له خراپ به‌کارهێنانی ده‌سه‌ڵات و ئەگەری زیندوبونه‌وه‌ی دیکتاتۆریه‌ت و شۆڤێنیزم بکا…، پێویستی به جێگیرکردنی بنچینه‌ی شه‌راکه‌تی راسته‌قینه‌‌یه له نێوان پێکهاته‌کاندا، پێویستی به سه‌رله‌نوێ داڕشتنه‌وه‌ی په‌یکه‌ره‌ی ده‌وڵه‌تی عێراقه به‌جۆرێک گه‌لی کوردستان، وه‌ک پێکهاته‌یه‌کی سه‌ره‌کی خاوه‌ن خاک، به‌شداری له دانانی سیاسه‌ته‌کانی ده‌وڵه‌تی فیدراڵدا بکا، به‌تایبه‌تی له‌و جومگانه‌دا که په‌یوه‌ندیدارن به سیاسه‌تی ئه‌منی و به‌رگریی، دیبلۆماسیه‌ت و کاروباری ده‌ره‌وه، پلاندانان و سیاسەتی دارایی، سیاسه‌تی نه‌وت و گاز و سامانی سه‌ر زه‌وی و ژێر زه‌وی.”
سەرەتا لەڕێگای ئەم چەند دێرەوە پڕۆگرام پێمان دەڵێت کە”پتەوکردنی بنەماکانی سیستەمیکی دیموکرات وفیدراڵ..” چەند پێویستی دەخوازێ لەوانە:
یەکەم پێویستی: “ بنچینه‌ی شه‌راکه‌تی ڕاسته‌قینه‌‌یه له نێوان پێکهاته‌کاندا” جێگیر بکرێ. ئەمە یانی چی؟ ئایا “شەراکەتی ڕاستەقینە” شتێکی جیاواز و لەوە زیاترە کە وەک بەرئەنجامی ڕێكەوتنی “کورد ولایەن عێراقیەکان” لەدەستوردا جێگیریان کردوە؟ ئایا مەبەست لە”بنچینەی شەراکەتی ڕاستەقینە لەنێوان پێکهاتەکاندا” ئەوەیە کە ناسنامەی قەومی، واتە “نەتەوە سەرەکیەکانی عێراق” ڕەتکرێتەوە و مافی هاوڵاتی بوونی یەکسان شوێنی بگرێتەوە؟ ئایا، سکولاریزم و سیستەمی نادینی دەکرێتە بنەمای شەراکەتی ڕاستەقینە وپتەوکردنی “سیستەمی دیموکراتیو فیدرالی ئێستای عێراق” و بەیەکجاری دین لە دەوڵەت جیادەکردێتەوە؟ ئایا بۆ ئەم شەراکەتە ڕاستەقینەیە ڕێز لە ڕا و ئیختیاری ئازادانەی “پێکهاتەکان” دادەنرێ و ئەمە دەکرێتە بنچینە؟
کاتێک کە پڕۆگرام بەلای هیچ یەک لەمانەدا ناچێ و هیچ بەدیلێکی جیاواز لەفیدرالیزمی قەومی و ئاینی ئێستای عێراق ناخاتە روو، ناتوانێ شتێکی تر لە دەرەوەی بازنەی شەراکەت و ڕێکەوتنی ناو فیدرالیزم و سیستەمە دیموکراتیەکەی ئێستای عێراق دەرچێت.
دووەم پیویستی: “سه‌رله‌نوێ داڕشتنه‌وه‌ی په‌یکه‌ره‌ی ده‌وڵه‌تی عێراق” ئەنجام بدرێ “به‌جۆرێک گه‌لی کوردستان، وه‌ک پێکهاته‌یه‌کی سه‌ره‌کی خاوه‌ن خاک، به‌شداری له دانانی سیاسه‌ته‌کانی ده‌وڵه‌تی فیدراڵدا بکا“.. واتای ئەم دەربڕینە بۆ “شەراکەتێکی ڕاسته‌قینە” کە بزوتنەوەی گۆڕان دەیکاتە مەرج بۆ سەرلەنوێ دارشتنەوەی پەیکەرەی دەوڵەتی عێراق، زیاد کردنی خاوەندارێتی خاکە، بۆسەر ئەو دابەشبوونە قەومیو ئاینیەی کە فیدرالیزمی عێراقی لەدەستوردا پێ ناسیندراوە. یانی ئەوەی کە لە دەستوردا “نەتەوەی کوردو عەرەب” وەک”دوو پێکهاتەی سەرەکی” دیاری کراوە و بەم پێیەش ئیمتیازات و ئیختیاراتی زیاتریان لەچاو “پێکهاتەکانی تردا” پیبەخشراوە،
لەکەناریشەوە فاکتۆری خاک، (ئەویش تەنها بۆ کورد نەک بۆ ئەوانیتر)، دەکرێتە پێوانەیەک تا لە داڕشتنەوەی پەیکەرەی دەوڵەتدا حسابی زیاتری بۆبکرێ!! ئەمە ئیتر هەڵاواردنو جیاکاریەکی ڕاسیستانەی ئاشکرایە کە بزوتنەوەی گۆڕان پێی گەیشتوە. جیاکاریو ڕاسیزمێک کە لەپشت “خاوەنداریتی خاکەوە” ڕاوەستاوە، بەکردەوە دەگات بەپلەدوو کردنی هەموو ئەو کەمایەتیانەی کە لەکوردستاندا دەژین و واحسابیان بۆ دەکرێ کە بێخاکن! لەلایەکیتریشەوە ئەو ئاکامەی بەدواوە دەبێ کە “کورد وعەرەب” وەک “دوونەتەوەی ڕەسەن”، لەبەرئەوەی خاوەن خاکن هەر پێکهاتەیەکی تر بخەنە ژێر ڕکێفەوە و تەنها لەژیر سایەی ئەم دوو نەتەوەیەدا مافی خۆدەرخستن و وجودیان هەبێت. بەڵام ئەم مەسەلەیە تەنها خاسیەتی بزوتنەوەی گۆڕان نییە، بەڵکو ناسیونالیزمی شەرقی لە چەشنی بزوتنەوەی کوردایەتی لەبنەرەتەوە بۆ نەفی کردنەوەی ناسنامەی ئینسانیبوون و هاوڵاتی بوون، خاک و ئیتنیک دوو چەمک ودووبنەمان بۆ هەژمونی لەبەرامبەر ئەوانیتردا. ڕاسیزمو نەعرەتەی قەومیو پێکدادانە قەومیەکان لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و لە بۆتەی کێشمەکێشە سیاسیەکاندا لەسەر ئەرز وئەساڵەتی نەتەوەیی، ڕیشەکەی لەم باوەرە دژی ئینسانیانەی ناسیونالیزمدایە. بەڵام جێگای سەرسورمان ئەوەیە کە بزوتنەوەی گۆڕان بەم چەمک و باوەرە دواکەوتو دژە ئینسانیانەوە جورئەت دەکات باسی “دیموکراتیو شەراکەت” بکا و پێمان بڵی: دەبێ” له خراپ به‌کارهێنانی ده‌سه‌ڵات و ئەگەری زیندوبونه‌وه‌ی دیکتاتۆریه‌ت و شۆڤێنیزم” ڕیگری بکرێ”!!
لەمەش زیاتر کاتێک کە بزوتنەوەی گۆڕان گلەیی لەئاستی”شەراکەتی ئێستای کورد” دەکاو دەڵیت:
”له‌دوای روخانی به‌عسه‌وه تائێستا، جگه له پۆسته سه‌رۆکایه‌تی و سیادی و وه‌زاریه‌کان، چه‌ندین مه‌له‌فی گرنگی سیاسه‌تی ده‌وڵه‌تی عێراق، به‌رده‌وام یان ناوبه‌ناو، سپێردراون به وه‌زیر و به‌رپرسه کورده‌کان که کاندیدی دو حیزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌که‌ی هه‌رێم بون… وه‌ک مه‌له‌فی دیبلۆماسی و سیاسه‌تی ده‌ره‌وه، مه‌له‌فی پلاندانان و دارایی، مه‌له‌فی سامانی ئاو و کاروباری ئه‌رکانی سوپا و چه‌ندین مه‌له‌فی گرنگی تر. به‌ڵام ئه‌و وه‌زیر و به‌رپرسانه جگه‌له‌وه‌ی نه‌یانتوانیوه به‌شداری له دانانی ستراتیج و سیاسه‌ته‌کانی ده‌وڵه‌تی عێراقدا بکه‌ن، نه‌شیانتوانیوه له داڕشتنی ئه‌و سیاسه‌تانه‌دا به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی هه‌رێمی کوردستان بپارێزن. له سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی عێراقدا نه‌توانراوه عێراق وه‌ک وڵاتێکی فره‌نه‌ته‌وه به‌جیهان بناسێندرێ، نه‌توانراوه چالاکی دیبلۆماسی له‌سه‌ر ئاستی نێودوه‌ڵه‌تی بخرێته‌گه‌ڕ بۆ به‌فه‌رمی ناساندنی ئه‌و هه‌ڵمه‌تی کوشتارو وێرانکاری و جینۆسایده‌ی که له سه‌رده‌می دیکتاتۆریه‌تدا ده‌رهه‌ق به گه‌لانی عێراق به‌گشتی و گه‌لی کوردستان به‌تایبه‌تی ئه‌نجامدراوه، به‌دیاریکراویش “ناساندنی تاوانه‌کانی ئه‌نفال و کارەساتەکانی بەکارهێنانی چەکی کیمیایی لە هەڵەبجە و ناوچەکانی تری کوردستان وه‌ک جینۆساید و تاوان دژ به مرۆڤایه‌تی”. نه‌توانراوه سیاسه‌تێکی ئیقلیمی هاوسه‌نگ له‌گه‌ڵ وڵاتانی دراوسێدا پێڕه‌و بکرێ. نه‌توانراوه نوێنه‌رایه‌تی هه‌رێمی کوردستان له سه‌فاره‌ت و کونسوڵگه‌ریه‌کان بکرێته‌وه، له کاتێکدا ئه‌وه مافێکی ده‌ستوریی هه‌رێمه. له سیاسه‌تی نه‌وت و گازو سامانه سروشتیه‌کاندا به‌رده‌وام ناکۆکی له‌نێوان سیاسه‌تی هه‌رێم و سیاسه‌تی ده‌وڵه‌تی فیدراڵدا له‌ئارادا بوه، هه‌رێم به‌هۆی ئه‌و سیاسه‌ته ناشه‌فافه‌ی که له‌بواری نه‌وت و گاز و سامانه سروشتیه‌کاندا پێڕه‌وی کردوه، نه‌یتوانیوه قه‌ناعه‌ت به وه‌زاره‌تی نه‌وت و حکومه‌تی عێراق بێنێ سه‌باره‌ت به ده‌ستوریبونی گرێبه‌سته‌کانی له‌گه‌ڵ کۆمپانیا بیانیه‌کاندا. له سیاسه‌تی دارایی و بودجه‌شدا سه‌ره‌تای هەمو ساڵێکی دارایی و له میانه‌ی گفتوگۆکردن سه‌باره‌ت به بودجه‌ی ئیتحادیی کێشه‌کانی نێوان هه‌رێم و حکومه‌تی عێراق سه‌باره‌ت به به‌رکه‌وتی هه‌رێم له بودجه‌ی گشتی و به‌رکه‌وتی هێزی پێشمه‌رگه له بودجه‌ی سه‌ربازی و ئه‌منی عێراق سه‌رهه‌ڵده‌ده‌نه‌وه.”
ئاشکرایە ئەم هەموو “نەتوانراوانە”ی سەرەوە کەهێڵیان بەژێردا هاتوە، گلەییەکانی بزوتنەوەی گۆڕان لەیەکێتی و پارتی، وەک دوو لایەنی سەرەکی کە ڕەوتی پێکه‌وه شەراکەتیان لەعیراقدا بەڕیوەبردووە، چڕدەبێتەوە و گوایە ئەمانە بوونەتە مایەی ئەوەی کە “سیستەمێکی دیموکراتی فیدرال” بەوجۆرەی کەلە “بەرژەوەندی گەلی کوردستاندایە” دانەمەزرێ!! ئەم ڕوانگەیە جگەلەوەی پەردەپۆشکردنی هۆکاری فەشەل و شکستی خودی فیدرالیزمێکە کە لەسەر بنەمای دابەشبوونی قەومی وئاینی دامەزراوە و هەربەم هۆیەشەوە کۆمەڵگای عێراق ڕاکێشراوەتە قەیرانێکی خوێنڕیژی و نائارامیەوە، هاوکات ڕاشکاوانە لەسەر خودی خەسڵەتی نەتەوەیی دەوڵەتی عیراق ڕادەوەستێ، ئەوەتا گلەییەکان دەباتە سەرئەوەی کە یەکێتی و پارتی نەیانتوانیوە عێراق وەک “دەوڵەتێکی فرە نەتەوەیی بناسێنن”.
دیسانەوە لەمەش زیاتر دەبێ بپرسین کە مەسەلەی بەجینۆساید ناسینی کۆمەڵکوژیەکان وئەنفالو کیمایبارانی هەڵەبجە، بەوشێوەیەی کە تائێستا ناسیونالیزمی کورد و حزبەکانی، بەخودی بزوتنەوەی گۆڕانەوە نانو پیازی پێوەدەخۆن چ دەستکەوتێکی بۆ خەڵکی کوردستان هەبووە؟ لەکاتێکدا ئەم ڕووداوانە ڕیشەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سیاسەتی نەتەوەیی و ئەو شەر و ململانێ قەومیەی کەقاچی هەردوو ناسیونالیزمی کوردو عەرەبی تیا چەقیوە.
لەکۆتایی ئەم تەوەرەدا پرۆگرام زیاتر لە١٥ خاڵی وەک بەرئەنجامێک ڕیزکردووە، کە بەقەد سەرەدەرزیەک ڕووی لەباشبوونی ژیان و جێگیرکردنی ماف و ئازادیەکانی هاوڵاتیانی دانیشتوی ناوەراست و خواروی عێراق نییە، لەکاتێکدا وابریارە بزوتنەوەی گۆڕان لە “پەیکەرەی دەوڵەتی عێراق”دا چاکسازی بکا و”سیستەمی دیموکراسیو فیدرالیزم” بەو جۆرەی کە کۆتایی بەکەموکوری و هەنگاوەکانی یەکێتی و پارتی لەو شەراکەتەی کە لەئارادایە، بهێنێ! بەواتایەکیتر بزوتنەوەی گۆڕان بەو ڕیژەیەی خەمخۆری فیدرالیزم و دیموکراسی و “شەراکەتی ڕاستەقینەیە” لەگەڵ پێکهاتەکانی تری عێراقدا، بەڵام ئەوپەری بێدەربەستانە لە ژیان و گوزەران و ئەمنیەت و ئازادیەکانی خەڵکی عێراق دەڕوانێ و هیچ قسەیەک لەبارەیانەوە ناکات، لەکاتێکدا بریارە لەگەڵ ئەواندا شەراکەت بەریوەبەرێ. ئەمە ئیتر خەسڵەتی کوێربینانەی ناسیونالیزمێكه کە هەموشتێک بەعەینەکی نەتەوە و خاک و بەرژەوەندی خودیەوە دەبینێ و پێوانەی ئینسانی بوون و برایەتی و هاوڵاتی کە دانیشتوانی ولاتێک بەیەک چارەنوسەوە گرێ دەداتەوە، جێگایەکی نە لە سیاسەت و نە لە کردەوەدا هەیە. ڕاوەستان لەکەنار سیاسەتی جەنگخوازانەی ئەمریکا و برسیکردنی خەڵکی عێراق و دواتریش بینینەوەی “بەرژوەندی کورد” لەقەسابیکردنی خەڵکی عێراق و کاولکردنی کۆمەڵگایەک لەڕابردوودا، بەهای ئەم ڕوانگە دژی ئینسانیەی ناسیونالیزمی کوردە، کە لە ساڵانی نەوەدەکانەوە بەئاشکرا گرتویەتیەبەر.
کۆتایی ئەم بەشە و خاڵبەندیەکی پێویست:
لێرەدا بەرلەوەی کۆتایی بەم بەشەی باسەکەمان بهێنین بەپێویستی دەزانین چەند خاڵ وەک بەرئەنجام لەوەی کەوتراوە بۆ نیشاندانی ڕووکاری لێکچوو و هاوبەشی بزوتنەوەی گۆڕان وپڕۆگرامە سیاسیەکەی، لەگەڵ چوارچێوەی سیاسی و ئەو ڕوانگە و چەمکانە دەرخەین کە ئەحزابی ناسیونالیستی تەقلیدی لەسەری ڕاوەستاوە و لێرەشەوە خوێنەر بەو هێڵە خۆڵەمێشیەی کە سنوری جیاکەرەوەی بزوتنەوەی گۆڕانی لەگەڵ ئەوانی تردا دیاریکردووە، ئاشنا بكه‌ین:
یەکەم: لەسەر ئاستی عێراق و پەیوەندی کوردستان بە دەوڵەتی مەرکەزیەوە. پرۆگرام لەسەر بنەمای هەمان چوارچێوەی سیاسی و مەبدەئی”بەشداری کورد لەحکومەتی عێراقدا”، ڕاوەستاوە و مامەڵەدەکات. لەم چوارچیوەیەشدا پرۆگرامەکەی بزوتنەوەی گۆڕان وەک حزبەکانی تر فیدرالیزمی قەومی و دەستورە کۆنەپەرستەکەی، کە ئەم فیرالیزمەی بە یاسایی کردووە، بەبنەما و سەرچاوەیەکی سەرەکی وەرگرتووە بۆ گەیشتن بەئیستحقاقاتی قەومی و هەرێمایەتی و بەدەستهێنانی ئیمتیازات و ئیختارات و پلەوپایە لە دەوڵەتی عێراقی فیدراڵدا و دابەشکردنیان بەسەر حزبەکاندا کردۆتە هەمان چوارچێوەی سیاسی بۆ چۆنیەتی پەیوەندی نێوان هەرێمو بەغدا.
دووەم: پڕۆگرام وەک سیاسەتی تائێستای حزبەکانی تر نەک هەربەلای چارەسەرێکی جیاوازی سیاسی و ئینسانیانە بۆ مەسەلەی کورد لەعێراق وکۆتایی هێنان بەو گێژاوە سیاسیەی کە کۆمەڵگای کوردستانی لەسەر ڕاوەستاوە، ناچێت بەڵکو ئەویش لەسەر بنەمای هێشتنەوەی کێشەی کورد و کردنی بە بنەمایەک بۆ شەراکەت و ململانێ لەئاست عێراقدا بەتەواوی هاو هەڵویست و هاو تەریبە.
سێهەم: پرۆگرام لە هەمان ڕوانگە و دیدی بۆرژوا ناسیونالیستانەی کوردەوە بۆ کۆمەڵگای عێراق دەروانێ و ئەویش بەهەمان شێوە هەڵویستی نابەرپرسیارانە و بگرە ڕاسیستانە بەرامبەر چارەنوسی هاوڵاتیانی عێراقدا دەگرێ و پشتدەکاتە مەسەلەی ماف و ئازادی و بژیوی ئینسانی ئەم هاوڵاتیانە. لەکاتێکدا باس لە”پیکەوەژیان و شەراکەت” دەکەن. دابەش بوونی قەومی و ئاینی و بەرینکردنەوەی قەڵشتی نێوان ئینسانەکان لەسەر ئەم بنەمایە، وەک ڕوانگەیەکی سەرەکی ناسیونالیزمی کورد کە ساڵەهایە بۆ مانەوەی کێشەی کورد لە عێراقدا بەدەستەوەگیراوە، هەمان ئەو روانگەیەیە کەپرۆگرامی بزوتنەوەی گۆڕانی پێنوسراوە.
چوارەم: ئەو چەمکانەی کەڕوانگەی سەرەکی نویسنەوەی پرۆگرامە، بەهەمان شێوەی هەرحزبێکی تری ناسیونالیست بریتیەلە خاك، نەتەوە، نیشتمان، شەراکەت، ئیستحقاقی نەتەوەیی…هەموو ئەمانەش بۆ پێچەوانە کردنەوەی واقعیەتە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکان و ڕەوایەتی دان بە بەرنامەو سیاسەتی تائێستای حزبە بۆرژوا ناسیونالیستەکانی کورد و تەجروبەی دەسەڵاتەکەی بەکار براون.
پێنجەم: ڕەخنەی بزوتنەوەی گۆڕان چ لە دۆخی ئێستای پەیوەندیەکانی نێوان هەرێم و بەغدا و چ لە کارنامەی تائێستای حزبەکانی تر نەک ماهیەتی و جەوهەری نییە، بەڵکو ڕواڵەتی و تەکنیکیە و زیاتر ڕه‌نگدانه‌وه‌ی فشارێکە کە بەهۆی باڵادەستی حزبەکانی وەک پارتی و یەکێتیه‌وە هاتۆتەئاراوە..
ئۆکتۆبەری ٢٠١٥
ماویەتی
تێبینیەکان:
١/ بەدوای وازهێنانی نەوشیروان مستەفا لەیەکێتی و پێکهێنانی کۆمپانیای ووشە لە نامیلکەیەکدا بەناوی “ئێمە و ئەوان، ناکۆکیەکانمان لەسەر چیە” پرسیاری “گۆڕان لەکوێوە دەبێت” دەخاتە بەرباسەوە. یەکێک لەوتارەکانی ئەم نامیلکەیە بەناوی”دوای ئەم هەموو رەخنەیە ئینجا چی؟”، ئاماژە بۆ سیناریۆکانی، وازهێنان، بێدەنگی، چاکسازی، هەوڵی گۆرین.. دەکا. هەرلەوێدا ئەو بێدەنگی و وازهێنان ڕەت دەکاتەوە و لەسەر سیناریۆی “گۆڕان و چاکسازی” رادەوەستێ. بەلام دواتر پرسیاری ئەوەی کەچاکسازی وگۆڕان لەکوێوە دەبێت؟ بەکراوەیی دەهێڵیتەوە، تاکاتی هەلبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٩ی پەرلەمانی کوردستان وبەشداریکردنی بە لیستێکی سەربەخۆ بەناوی گۆڕانەوە. لەمەبەدوا ئیتر ئەوە روندەبیتەوە کە وەلامی نەوشیروان مستەفا بەم پرسیارە، گۆڕانە لە ڕیگای پەرلەمان و پێشکەشکردنی پرۆژەکانی چاکسازیەوە.. بەڵام دیارە هەموو ئەم ڕەوەندە بەدوای ئەنجامگرتنی ئەودا دێت لەشکستێک کە لە هەڵبژاردنە ناوخۆییەکانی ناویەکیەتیدا توشی بوو. بەتایبەتی کەپێی وابوو لەم هەلبژاردنانەدا نفوزی زیاتری حزبی ڕێگا بۆچاکسازی یەکیەتی و لەویشەوە چاکسازی بۆحکومەت بەدیدێنێ. هەربۆیە لەم بارەوە نویسویەتی:
مادام گۆڕین لەناو حزبەوە ناکرێ و مادام حزب خۆی بۆتە ڕێگری گۆڕین و مادام حزب ئامانج نییە کەواتە ئەبێ بەدوای گۆڕیندا بگەڕێین لەدەره‌وەی حزب” – لاپەرە ٨٧
٢/ بۆ خویندنەوەی تەواوی پرۆگرامەکە تکایە بگەڕێرەوە بۆ ئەم لینەکەی خوارەوە:
http://www.gorran.net/Detail.aspx?id=2605&LinkID=114
