hkkurdistan
خەسرەو سایە …
بەمەبەستی دووبارە سازدانەوەی دادگای فیدڕاڵی عێراق، ڕۆژی ١٨ی مارس، پەرلەمانی عێراق لە کۆبونەوەیەکی خۆیدا هەمواری پڕۆژە یاسای ساڵی ٢٠٠٥ی تایبەت بەم دادگایەی پەسەند کرد. ئەگەرچی ئەم هەنگاوە پەیوەندی ڕاستەوخۆی بە هەڵبژاردنەکانی داهاتوی عێراقەوە هەیە، بەڵام دۆخی ناجێگیرو قەیرانێکی حکومەتی کە ڕووبەڕوی ڕەوتە بۆرژوا ئیسلامیەکان بۆتەوە، ئەم بابەتەی واوەتر بردوە لە مەسەلەی هەڵبژرادن و گرێیداوەتەوە بەدوبارە سازدانەوەی سیستەمێکی حکومڕانی و دەوڵەتیەوە کە ناویان لێناوە “فیدڕالیزم و دیموکراسی عێراقی”.
ئاشکرایە کە دەولەت و سیستەمی فیدڕاڵی عێڕاق، بەرئەنجامی جەنگ و داگیرکاری ئەمریکا و هاوکات ڕاوەستان و خۆبەستنەوەی ڕەوتە جۆراوجۆرەکانی ئیسلامی سیاسی (شیعەو سوننە) و ناسیونالیزمی کورد و هەموو ئەو دەستەو گروپانەی کە ناویان ڵێنرا “پێکهاتەکان”، لەکەنار سیاسەتەکانی ئەمریکادا لەدایکبوو. ئەمریکا بەچەمکی “دیموکراسی پێکهاتەکان” ەوە، دەولەتێکی مۆزایکی و پلوڕالیزمێکی ئیسنیکی و ئاینی و تیرەگەری ساغکردەوەو جومگەکانی دەسەڵاتی بەسەردا دابەشکردن و هەموویانی لەدەوری سیاسەتەکانی خۆی ڕازیکرد. ئەمەشیان ناونا “پڕۆسەی سیاسی” و لە ئەنجامیشدا دەستورێکیان بۆ نوسی کەهەم ”بەهاکانی دیموکراسی“ و هەم شەریعەتی ئیسلامی لەکەنار یەکدا دانا و کردیانە پێوانەی ناسنامەیەکی لێڵ و تێکەڵوپێکەڵی ئەم دەوڵەتە فیدرالیە. بەڵام ئەم مەخلوقە عەجایبەی ئەمریکا، لەگەڵ ئەوەدا لەرزۆک و هەڵگری کۆمەڵیک ناکۆکی بوو، لەبنەڕەتەوە لەسەر بنەمای دۆخێکی جیهانی و ناوخۆیی ئەوکات پێکهات کە ئەمریکا نەک هەر هێزێکی بێ ڕەقیب بوو لەئاستی جیهانی و ناوچەکەدا، بگرە فاکتۆری بڕیار دەربوو لەڕاگرتنی هاوکێشەی هێزە ناوخۆیەکان و دیاریکردنی سەنگی هەریەکەیان لەم حکومەت و سیستەمە فیدڕاڵیەدا.
لەم نێوەدا بڕیاربوو دادگای فیدراڵ نەک سەربەخۆ و هەر چاودێری یاساکانی عێراق بەپێی دەستور بێت، بەڵکو هەموو ئەو مادانە جێبەجێ بکات کە لایەنە بەشدارەکانی نێو ”پرۆسەی سیاسی و دیموکراسی“ لەسەری ڕێکەوتوبون و لیرەشەوە هاوسەنگی و بەرژەوەندی نێوانیان زامن بکات. بەڵام دادگا ئەم ڕۆڵەی نەگێڕا و مەعلومی نەکرد کە دیموکراسی یان شەریعەت کامیان پێوانەی تێپەڕکردنی یاساکانە. بەمجۆرەش ناسنامەی دەوڵەت و ئایدیۆلۆژیای چینی فەرمانڕەوا، بەهەڵواسراوی مایەوە. تەنانەت دادگای فیدڕاڵ هەرگیز نەچوو بەلای چارەسەرکردنی کێشەی نێوان سوننەو شیعە، کێشەی کورد و مەسەلەی کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکان..
ئێستاش کە دۆخەکە گۆڕدراوە، ئەویش بەو مانایەی کە نە ئەمریکا ئەو جێگاوڕیگایەی پێشوی ماوە و نە هاوکێشەی نێوان هێزو لایەنە پێکهێنەرەکانی دەسەڵات وەک پێشوی ماوەتەوە. ئێستا ئیتر بابەتەکە هەر ئەوە نیە دادگای فیدڕال ئەندامانێکی نەماون و دەبێ پڕ بکرێنەوە، تەنانەت مەسەلەکە ئەوەنیە ژمارەی دادوەران چەند بن و کێ دیاریان دەکا و بەچ ڕێژەیەک دەنگ لەسەر بڕیارەکانی خۆیان دەدەن تا یاسایەک تێپەڕێنن.. بەڵکو مەسەلەکە سازدانەوەی سیستەمێکە کە گیرۆدەی قەیران و ناکۆکیە ناوخۆییەکانی خۆیەتی.
بەدوای تەواوبوونی شەڕی داعش، هێزە سونیەکان و لایەنگرانی قەومی عەرەبی کەوتنە کەنارەوە. هەروەها پێگەی ناسیونالیزمی کوردو حزبەکانی، بەتایبەتی لەدوای ڕوداوەکانی ئۆکتۆبەرو پاشەکشەکردنیان لە کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکان، ڕوو لەنشێوی و تەسلیمبوونە. دۆخێکی ئاواش فرسەتی داوە بە ئیسلامی سیاسی و باڵی شیعەگەرایی، تا بکەوێتە هەوڵی هەنگاو بەهەنگاو بۆ داسەپاندنی ئەلگۆی حکومەتی خۆی. لەم ڕاستایەشدا سانتڕاڵکردنەوەی دەسەڵات و زاڵکردنی ئایدیۆلۆژیای ئیسلامی و شیعەگەرایی وەک ناسنامەیەکی دەوڵەتی گۆشەیەکی سەرەکی ستراتیژی هاوبەشی ئەم قۆناغەی هێزە شیعەکانە بەهەموو ئەو ناکۆکیانەوە کە لە نێوانیاندایە. لەلایەکیترەوە ڕاگرتنی دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراق لەنیوان دوپێوانەی دژبەیەکی وەک دیموکراسی و شەریعەتدا، ناتوانێ سیستەمێکی پایەداربێ و بەردەوام لەبەردەم بارگرژی و پێکدادانی لایەنە پێکهێنەرەکانیدا دەمێنێتەوە. لەبەرامبەر ئەم واقعیەتەشدا بۆرژوازی و ڕەوتەکانی ئیسلامی سیاسی لەوە تێگەیشتون کە ئارامی و تێپەڕینی دەوڵەت لەو گیژاو و قەیرانەی کەتێیکەوتووە، بەبێ زاڵکردنی ئایدیۆلۆژیایەکی مونسەجیم و نیزامێکی قانونی یەکجێ و دامەزراو لەسەر شەریعەتی ئیسلامی، لەتوانادا نیە. واتە ئەگەر دوێنی ناسیونالیزمی عەرەبی و بەعسیزم ئەم ناسنامەیەی دابوو بەدەوڵەتی عێراق، ئەمرۆ لایەنە شیعەکان دەیانەوێت بە ئیسلام و ئایدیۆلۆژیای شیعەگەرایی پری بکەنەوە. بێگومان لەم پەیوەندەدا، دادگای باڵای عێراق وەک یەکێک لە کۆڵەکاکەنی فیدڕاڵیزم و ئەو ئەرکانەی کەپێی دراوە، لەپاڵ هێزی میلیشیای حزبەکان و لەئارادابونی ڕیزێک لەئیمام و مەرجەعی ئاینی شیعە و سەرمایەو ئیمکاناتێکی مادی کە لەڕیگای کۆنترۆڵی داهاتی نەوەتەوە دەکەوێتە بەردەست لایەنە شیعەکان، ئەتوانێت ئامرازێکی کارابێت بەئاراستەی بەکردەوە دەرهێنانی ئەم ئیستراتیژیە هاوبەشەی ڕەوتەکانی ئیسلامی سیاسی شیعەگەرا. بەڵام دیارە ئەم کارە بەبێ هەوڵدان بۆ بەئیسلامیزە کردنی کۆمەڵگا مەیسەرنابێت.
ئەو پڕۆژە تازەیەی کە بەم دواییانە لەلایەن فراکسێۆنەکانی شیعەوە پێشنیارکرا بۆ ڕێکخستنەوەی دادگای فیدراڵ و بەهۆی ئامادەنەبونی ڕێژەی پێویستی ئەندام پەرلەمانەکانەوە، هەڵگیرا، نەک هەر باڵادەستی شیعەکان بەسەر ئەم دەزگایەدا زامن دەکات و بەیەکجاری سەربەخۆیی دادگاکان دەخاتەژێر پێوە، بەڵکو بەدانانی ئیمام و مەلا و زانایانی شەریعەت و پێدانی مافی دەنگدان و بڕیاردان لەسەر یاساکان، بەپێی شەریعەتی ئیسلامی و مەزهەبی شیعەکان، شەقێک لە هەرجۆرە مانا و پێوانە دیموکراسیەکانی دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراق دەدا و ئیسلام و شەریعەتەکەی دەکاتە ناسنامەی زاڵ و سیستەمی حوکمڕانی و لێرەشەوە مافو ئازادیەکانی هاوڵاتیان وردەوردە پایماڵ دەکرێ. تەنانەت خودی دادگای فیدڕالیش دەگۆردری بۆ ئۆرگانێکی هاوشێوەی ولایەتی فەقی کە لەجمهوری ئیسلامیدا بەناوی “ئەنجومەنی تەشخیسی مەسلەحەتی نیزام”ەوە دەکەوێتە دەست ئاخوندو ئیمامە شیعیەکانەوە. بەمجۆرەش ئازادی و مافە فەردی و مەدەنیەکان، مافەکانی ژنان و ئازادی ڕەخنەو دەربڕین و خۆنواندن، لە هاوڵاتیان دەسەندرێتەوە و لەجێگەیدا دەسەڵاتێکی سەرکوتگەری ئیسلامی خۆی بەسەر کۆمەڵگادا دادەسەپێنێ.
لەئیستدا کە حکومەتەکەی کازمی، حکومەتێکی کاربەڕێکەرو کاتیە و بەهۆی ناڕەزایەتیە جەماوەریەکانی ئۆکتۆبەری شارەکانی عێراقەوە و بەدوای دەست لەکارکێشانەوەی عادل عەبدول مەهدی بۆ تێپەرکردنی قەیرانی حکومەتی ئێستا هاتەکایەوە، دیسانەوە ڕەوتەکانی ئیسلامی سیاسی شیعەگەرای خستۆتە سەر ئەو بڕوایەی کە هێنانە سەرکاری حکومەتێکی قانونی و موعتەبەری بۆرژوازی کە پشتیوانەی هەڵبژاردن و ئەنجامی دەنگدانی لەپشت سەرەوەبیت، تەنها ئەو جۆرە لەحکومەتە کە ڕەوتەکانی ئیسلامی سیاسی شیعەگەرا تێیدا باڵادەستەو بەئایدیۆلۆژیای مەزهەبی ئەم باڵەی بۆرژوازی سازدراوە. بۆ ئەمەش دەبی یەکێک لە کۆڵەکەکانی دەسەڵاتدارێتی کە دادگای فیدڕاڵە، بەپێی ویستی شیعەکان سازبدرێتەوە و ڕۆڵی ئەوانی تێدا زاڵ ببێت. بەجۆرێک کە ئەم دەزگایە هەم لە ئیقرارکردنی قانونی ئینتخابات و پەسەندکردنی ئەنجامەکانی دواتری هەڵبژرادنەکاندا بەپێی بەرژەوەندی گروپ و لایەنە شیعەکان دۆخەکە یەکلایی بکاتەوە، وەهەم لەڕیگای ئەم دەزگایەوە هەنگاو بەهەنگاو ناسنامەی ئیسلامی و شیعەگەرایی لەحکومەتی داهاتودا جێگر بکات.. ئەمە تەنها ڕوئیای ئەم باڵەی ئیسلامی سیاسی و بۆرژوازیە، لەدۆخی ئیستادا. ڕوئیایەک کە لەدوا ئەنجامدا بەسەرکوتی ئازادیەکان و دەستدرێژی بۆ سەر مافە مەدەنیەکان و بەزاڵکردنی سەرکوتگەری و کۆنەپەرستی ئیسلامی بەسەر هەردوو کۆمەڵگای عیراق و کوردستاندا دەچێتەپێشەوە.
لەبەرامبەر ئەم روئیایەی ڕەوتەکانی شێعەگەرای ئیسلامی سیاسیدا، ئەوە بەرەی ئازادیخوازان و چەپ و کۆمۆنیستەکان و جەماوەری ناڕازی کرێکاران و زەحمەتکێشە، چ لەکوردستان و چ لەعیراق، کەدەبێ هەر لەئێستاوە بەخەباتی هاوبەشی چینایەتیان، بۆ شکستپێدانی ئەم ڕوئیایە و بۆ ڕزگارکردنی کۆمەڵگا لەچنگی کۆنەپەرستی ئیسلامی سیاسی بەهەمو باڵەکانیەوە یەکگرتوانە بێنە مەیدانەوەو دروشمی حکومەتێکی سیکولاری نەقەومی و نەئاینی و جیایی دادگاکان لەشەریعەت و ئایدیۆلۆژیای ئیسلامی و دەخالەتی ڕەوتە ئیسلامیەکان، وەک بەشێک لەخەبات بۆ باشکردنی ژیانو داکۆکیکردن لەئازادیە فەردی ومەدەنیەکان بەدەستەوە بگرن.
٢٤/٣/٢٠٢١
لە ئۆکتۆبەری ژمارە ٨ دا بڵاوبۆتەوە
