hkkurdistan
عەبدوڵا مەحمود
١٤ ئەم مانگە ١٣٧ ساڵ بەسەر دوا چاولێکنانی مارکسی سیاسی و شۆرشگێر، مارکسی رابەری نیونەتەوەیی چینی کرێکار و رینوینیکەری شۆرشی چینایەتی پرۆلیتاریا، فەیلەسوف و ئابوری ناسدا تێپەڕدەبێت. دوای ١٣٧ ساڵ بەسەر ماڵئاویی یەکجاری مارکسدا… ئەگەر دیدو روانینەکانی مارکس، لە ژیانی سیاسی و لە بواری فەلسەفە و ئابوری و کۆمەڵناسی و پیشرەویەکانی ئینساندا، لە کۆمەڵگەدا بسڕینەوە. کۆمەڵگەو بوارەکانی سیاسەت، فەلسەفە، ئابوری، کۆمەڵناسی… لەپێ دەکەون. راستییە وەدیهاتوەکانی کە بەرهەمی تیکۆشانی و هەوڵ مارکس و ئەنگلسی هاوڕیی بوو، تا بە ئیستا دەگات بنەمای سەرەکی گەورەترین ئالوگۆرن لە میژووی مرۆڤایەتیدا. شکستی بلۆکی شەرق و سۆشیالیزمە دەوڵەتییەکەی، بواری زۆری رەخساند، تا مارکس تێک بشکێنن، تیۆر و بۆچوونەکانی بە خەون و خەیاڵ بەیەک بگرن و ئەبەدی بوونی نیزامی سەرمایەداری بە کۆمەڵگەی بەشەری بقەبڵێنن. سەرمایەداری و رەوتە بۆرژوازییەکان زۆر کۆشان و هەوڵیاندا بۆچوونەکانی مارکس بەدرۆبخەنەوە… بەڵام بەکردەوە ناکام مانەوە.
بۆرژوازی و موفەکیرە دەم چەورکراوەکانیان، وتیان مارکسیزم کۆتایی پێهاتووە و ئایدیاکانی مارکس بۆ کۆمەڵگەی ئەم سەردەمە دەست نادات و کۆمەڵگە بۆتە کۆمەڵگەی بێچین. وتیان مارکسیزم خەون و خەیاڵە، وتیان مارکسیزم لە رووی تیۆرییەوە جوان و دڵگیرە، بەڵام لە کردەوەدا دژی ئازادییە، و دەرئەنجانەکەی ترس و تۆقاندن و ستەمکاری و کوشتاری بەکۆمەڵە و نموونەکانی دەسەڵاتی چنگ بەخوێنەکانی سۆسیالیزمی بۆرژوازی و دەوڵەتیان کردە پاساوی بۆچوونەکانیان. وتیان بۆچوونەکانی مارکس نا کۆمەڵایەتی و ماتماتیکین میژوو تیایدا میحوەرە و کۆمەڵگە تەنها وەکو بەرهەمی میژووی خەباتی چینایەتی دەخاتە روو، و ئازادی و فەردیەتی ئینسان دەخاتە لاوە. وتیان مارکس و مارکسیزم هەموو شتیک لە ئابوریدا دەبینەوەو لە کۆمەڵگەی مۆدرێرنی ئەم سەردەمە بێئاگا و نامۆن و رەهەندەکانی تری کۆمەڵگە بەهەند ناگرن. وتیان مارکسی ماتریالیست، بوونی کۆمەڵایەتی بە ئەسڵ و هوشیاری کۆمەڵایەتی بە رەنگدانەوەی بوونی کۆمەڵایەتی دەزانێت و جێگایەک بۆ لایەنە روحی و مەعنەوی ئینسان بە فەرمی ناناسێت و ئینسان تەنها بەوێنەی بەردەی ژینگە تەماشا دەکات. وتیان باسی چینیە کۆمەڵایەتیەکان لەم سەدەمەدا بەسەر چووە و هێنانەوە گۆری باسی خەباتی چینایەتی، وەهمە و کارایی خۆی بۆ ئەم سەردەمە لەدەستداوە. وتیان دیدی مارکس بۆ سیاسەت و شۆرش لەسەر توندوتیژی بنیاتنراوە و خەباتی ئاشتیانەو ریفۆرمخوازی و دەستاو دەستکردنی دەسەڵات بەشیوەی ئاشتیانەیان قبوڵ نییە، و لایەنگری لە توندوتیژی و بەدەستەوە گرتنی چەک دەکەن و بەو مانایەش ماکسیزم دژی دیموکراسییە، لە دنیا دیموکراسی ئیستادا. وتیان مارکس و مارکسیەکان باوەڕیان بە دەسەڵاتی رەهای دەوڵەتی و حزبی هەیە، دەیانەوێت خاوەندارێتی تایبەتی هەڵبوەشێتەوە و رادەستی دەوڵەتیکی موتەڵەقی ناوەندی بکات، وەکو ئەوەی لە روسیا و وڵاتە سۆشیالیستەکاندا روویداوە. وتیان ماکسیزم بۆ ئەم سەردەمی پاش-پیشەسازی و پاش-چینایەتیدا، ناگونجێ و ناکۆکە لەگەڵ بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکانی وەکو بزوتنەوەی بەرگری لە ژینگە، بزوتنەوەی فیمینستی و بەرگری لە هاورەگەزبازەکان و بەرگری لە ئاژەڵ و بزوتنەوە کۆمەڵایەتییە ئاشتیخوازەکان و….تاد وتیان مارکسیزم ئایدۆلۆژیاییە و بۆ نیشاندانی ئەوەش تۆرێک لە ئایدۆلۆژیایان بەدەستەوە گرت. لەولاتانی وەکو عیراق و کوردستاندا، نوخبەی سیاسی قەڵەم بەدەستی بۆژوازی بۆ دژایەتی مارکس و ماکسیزم بەدوای شکستی بلۆکی شەرقدا و تا ئیستاش کۆمۆنیزم و ئیسلام لەپاڵ یەکتریدا دادەنین، فاشیزم و مارکسیزم هاو کەناری یەکتری دەکەن، دیکتاتۆری کەمایەتیەکی بۆرژوازی و دەوڵەتەکانیان دەخەنە پاڵ دیکتاتۆریەتی پرۆلیتاریی زوربەوە… تائیستا ئەگەر رەخنەیەکی شەرمنۆکانە و سنوردار لە فاشیزم و ئیسلام و کۆنەپەستی و دیکتاتۆری و ستەمکارییەک بگرن، هوشیارانە جنێوێک و تۆمەتێکی پوچیش ئاراستەی مارکس و کۆمۆنیزم مارکسیزم دەکەن، تا وەفاداری خۆیان بە نیزام و دەسەڵاتی بۆرژوازی نیشان بدەن.
دنیای واقعی دوای ئەو هەموو هیرش و بوختان و بەلارێدابردنەی مارکس و مارکسیزم لەلایەن بۆرژوازی و نۆکەرەکانیان، دوای ئەو هیرشە سیستماتیکە دەوڵەتی و نێودەوڵەتییەی لەدژی مارکس و مارکسیزم و ئایدیاکانی وەرێیان خست، نەیان توانی مارکس و ئیدەکانی، تێک بشکێنن. گەورە بیریاریارانی بۆرژوازی کە کۆتایی میژوویان راگەیاند و ویستیان سیستەمی سەرمایەداری بۆ ئەبەد بە مرۆڤایەتی بقەبڵینن، باجی گەمژەیی خۆیان لە دڵی دنیای واقعی و ململانێێ چینایەتی و میژووی ئەو ململانێیەدا دایەوە و دەڵێن سوشیالیزم رێگا چارەی سەرمایەدارییە.
بۆچوونەکانی مارکس دوای ١٣٧ ساڵ، زۆر زیاتر لە پیشوو حەقانیەتی خۆیان هیشتۆتەوە. ئەو دەربرنەی مارکس کەدەڵێت” مێژووی ئێستاو داهاتووی هەموو کۆمەڵگەکان، میژووی خەباتی چینایەتییە” هێندە راستییەکی بەرجەستەیە، کە درۆی کۆتاییهاتنی چینەکان، و نەمانی خەباتی چێنایەتی پوچەڵ دەکاتەوە… ئەمڕۆ پیگەو توانایی چینی کرێکار، هیزی چینی کرێکار لە ئابوریدا بەهیچ جۆریک قابیلی بەراوردکردن لەگەڵ سەردەمی مارکس و مانفیستی کۆمۆنیستدا نییە.
ئەمرۆ سەرمایەداری بە پێچەوانەی سەردەمی مارکسەوە، کە خەڵک بەهۆی نەبوونی قات و قڕی و نەخۆشیەوە گیانیان لەدەست دەدا، ئیستا لەحاڵیکدا سەرەوەت و سامان و توانای پزیشکی پێشکەوتنەکان لەهەموو بوارەکانی تری ژیاندا بەوپەرێ خۆی گەیشتووە، کەچی بە ملیۆنانیان دەبنە قوربانی برسێتی و نەبوونی و نەخۆشی زۆر سادەی وەکو ئەنفلۆنزاو کۆرۆنا و. سەرمایەداری دنیای لەناو جەنگە زنجیرەییە وڵاتی و ناوچەیی و جیهانیەکاندا، نوقمی کوشتارو وێرانەیی کردووە، ژینگەی لەگەڵ گەورەترین مەترسی بۆ سەر بەشەریەتی گۆی زەوی روبەرووکردۆتەوە. پوچترین بزوتنەوەی سیاسی و لەچەشنی راسیزم و ئیسلامی سیاسی، وەکو روبینای ئابوری و مۆدیڵی نیو لیبرالیزم، کردۆتە مۆتەکەی سەر ژیانی چەندین ملیاد ئینسانی ئەم سەردەمە. قڵشتی چینایەتی بە ئەندازیەک لەنیوان چینی سەرمایەدار و چینی کریکاردا قوڵکردۆتەوە، کە بێ وێنەیە لە میژووی تائیستای بەشەریدا و بەپێی خودی ئاماری دەزگاکانی بۆرژوازی سامانی چەند سەد ملیاردێرێک بەرابەرە بە داهاتی نیوەی دانیشتوانی گۆی زەوی. دیموکراسی کە بۆرژوازی جێگای شانازی هەمیشەیی بووە، لەرێگای جەنگ و دام و دەزگاکانی نۆکەری خۆی، پسولەی دەستێوردانی و ملهوری نواندنی بۆرژوایی لەهەموو گۆشەو کەنارێکی دنیادا، فەرمی کردووە. داسەپاندنی ئابلۆقەی ئابوری یەکێکی تر لە بەرهەمەکانی دیموکراسی بۆرژوازییە، کە هەژاران و نەدارانی وڵاتە ئابڵۆقەدراوەکان، دەکاتە قوربانی سەرەتاییترین پێداویستیەکانی مانەوەی ئینسان. وە هەر لەرێگای دیموکراسیەوە، سەرکوتی ئازادی و ئازادییە سیاسییەکان، دنیای قانگ داوە. باسی دەستاودەستکردنی دەسەلاتی ئاشتیانە لەرێگای دیموکراسی بۆرژوازییەوە پایە سەرەکیەکەی لەسەر دەست نەبردن بۆ هەڵوەشاندنەوەی دەوڵەت و پارێزگاری لەسەر خاوەندارێتی تایبەتی دامەزراوە، کە ئەمە خۆی سەرچاوەی نابەرابەری ئابوری و چەوساندنەوەی چینایەتی و هەموو موسیەبەت و کوێرەوەرییەکانی تری نیزامی سەرمایەداریە، و هاوکاتیش بناغەی ململانێی چینایەتیشە.
لە ئیستادا ئەو بۆچوونەی مارکس لەپەیوەند بەشۆرشەوە لە هەموو کات دروسترە کە دەڵێت”چینی دەسەڵاتدار، بەزەبری هیز نەبێت، دەست لەسامان دەسەڵات بەرنادات و چینی کرێکاریش بەبێ شۆرش. رزگاری نابێت”
بەکورتی و بەپوختی، دنیای ئەمڕۆ لەهەموو کات زیاتر پیویستی بە مارکس و تیئۆرییەکانیەتی، پیویستی بە حزبی کۆمۆنیستی مارکسی هەیە.
تێبینی: ئەم وتارە لە ژمارە ٧١ بۆپێشەوەدا لە ١٥/٣/٢٠٢٠ دا بڵاوبۆتەوە کە بەیانی دەردەچێت… وێنەکەش بەرهەمی تازەی هونەرمەند کاوان قادرە…
