hkkurdistan
هەڵسوڕاوان لەبارەی پرسی ژنەوە دەدوێن
گفتوگۆی بۆپێشەوە لەگەڵ بەهار مونزیر
بۆپێشەوە: حزب و رێکخراوە ئیسلامیەکان و دین بەگشتی، چ کاریگەرییەکی لەسەر ژنان و مافەکانیان هەیە؟
بەهار مونزیر: باسێكی مێژووی پێوستە بۆ وەڵام دانەوەی ئەم پرسیارە
سەرهەڵدان و دروست بوونی حزب و ڕیکخراوە ئیسلامیەکان لە کوردستان دەگەڕیتەوە بۆ دوای ڕاپەڕینی ساڵی ٩١، وە ئەوەش ئاشکرایە کە پێش ڕاپەرین بە شێوەی زۆر لاواز گوێمان لەوە دەبوو کە حزبی ئیسلامی هەیە، بەڵام جێگەی باس نەبوو وە هیچ کەس لە کوردستان ئەزموونی نەبوو لەگەڵ حزبی ئیسلامی، بەڵام لە دوای ڕاپەرین ئیسلامییەکان لە مەیدانی سیاسی کوردستان دەستیان بە چالاکی کرد بە پشتیوانی وڵاتانی دراوسێ وڵاتانی بەدەسەڵاتی ئیسلامی کە ئەمە بە ئاشکرا لە ناو خەڵك باو بوو کە ئەوان پشتیوانی مادی و مەعنەوی دەکرێن. هەر ئەو کاتەش چۆن مەیدانی سیاسی ئاوەڵا بوو بۆ بزوتنەوەکانی تر هەر واش بۆ ئەوان، سەرەتا بە ناوی ئیغاسەی ئیسلامی و قۆستنەوەی هەلومەرجی ژیانی خەڵكی کوردستان و پشتیوانی ئابوری بۆ خێزانە کەمدەرامەتەکان دەستیان پێکرد بۆ کۆکردنەوەی دەنگی خەڵك لە خۆیان و هێنانی ئەندام و لایەنگر لەو ڕیگەیەوە، توانیان سودی مەعنەوی ببین لەو لایەنەوە، وە ئیعلانکردنی ئەحزاب و ڕیکخراوەکان دەستی پێکرد بە شێوەی جیاواز و لەبەرگی جیاوازدا، بیرمە هەر ئەو کاتە کردنەوەی کۆمەڵێک بازار کە تایبەت بوو بە ژنان دەگەرێتەوە بۆ ئەوان کە ئەمە شتێکی تازە بوو لە کۆمەڵگەی کوردستان، بەڵام لەوەدا سەرکەوتوو نەبوون، دەتوانین بڵێین لێرەدا کە ئەمە سەرەتایەك بوو بۆ جیاکردنەوەی ژن و پیاو لە یەکتر، وە هەروەها بە ئاساییکردنی حجاب و بەرگی ئیسلامی بەتایبەتی دوای ساڵی ٨٨ و ئاوارەبوونی شاری هەڵەبجە بۆ ئێران کە کۆمەڵێک ژن ئیتر بە بەرگی حجابەوە هاتنەوە، دواتریش کارکردن لەسەر بڵاوکردنەوەی لەچک و خوێندنی دەرسی ئاینی بۆ منداڵان.
لێرەوە کایگەری راستەوخۆی حزبی و ڕێکخراوەکان دەست پێدەکات هەتا ئێستا کە بە ڕیگەی تر و شێوازی تر ئەویش بەشداری لە پەرلەمان و هەتا بەشداری لە حکومەت هەڵبژاردن و هێنانی کۆمەڵێك ژن وەک هەڵگری دیدی ئایینی لە کوردستان بۆ یەکەم جار .
ئەگەر بمانەوێت لێکدانەوە بۆ کاریگەری ئیسلامیەکان بکەین دەبێت لەوێوە دەست پێبکەین کە ژنانێکی زۆریان کردە باڵاپۆش بە ناوی ئازادی هەڵبژاردنەوە، وە کۆمەڵێک دیدو بۆچوونی دواکەوتوانەیان هێنایە ناو کۆمەڵگەو خەڵکەوە، وەك فرەژنی و کویلەبوونی ژن و بە ئاساییکردنی کردنەوەی ژنان بۆ ماڵەوە بڵاوبوونەوەی بڵاوکراوە، دەست ئاواڵایان بە مزگەوتەکان و قسەکردن لەسەر ئازادی ژن و بەشداری و پۆشین و گوێ رایەڵی ژن بۆ پیاو لە خێزان، ئەمانە هەمووی کاریگەری زۆر بەهێزیان دانا، هەرچەندە کۆمەڵگەی کوردستان تا ئەمرۆ هەر دەتوانین بڵێین کۆمەڵگەیەکی مەدەنییە لە زۆر ڕوەوە بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا زۆر بە ئاشکرا کاریگەرییە نەرێنیەکان بەتەواوی دیارە بەسەر شانی ژنانەوە …
بۆپێشەوە: لە کانتۆنەکانی کۆبانێ و جزیرەو عەفرین… یەکسانی ژن و پیاو بەرەسمی ناسراوە، هۆکار چییە دوای ٢٧ ساڵ دەسەڵاتی حزبەکانی کوردستانی عێراق، مافی یەکسانی ژن و پیاو بەرەسمی ناناسن؟
بەهار مونزیر: دوو کۆمەڵگەی نزیك و جیاواز لەیەک، ئەوەش لەوەوە هاتووە کە لە کوردستانی عێراق دەسەڵاتێک هەرێم بەڕێوە دەبات کە جێگەی بۆ ژن نییە وە هەر نەشی بووە بە فعلی، مێژووی وەک خۆیان دەڵێن شاخ و شار نێرینەیە، واتە کاتێ بیر لە حزبی کوردی دەکەیتەوە هەمیشە پیاوسالاری بیردێتەوە نەك ژن و بەشداری ژن لە بڕیاردان و سەرکردایەتی ئەمە لە دیکۆمەنتی نوسراو لە توێژینەوەی ڕیکخراوی خەڵك بۆ گەشەپێدان لە سالێ ٢٠١٥ دا بە ڕیژە ٢٪هەیە. بەڵام لە کانتۆنەکانی جزیرەو کۆبانی و عفرین کاتی باس لە سیاسەت و بەرگری دەکرێت راستەوخۆ بیرمان بۆ لای بەشداری چالاکی ژنان دەچێت، دیارە ئەو هێزە سیاسیەی لەوێ دەسەڵاتی هەیە تا رادەیەکی زۆر بڕوای بە یەکسانی ژن و پیاو هەیە و مافی ژن بەفەرمی دەناسێ، وای داناوە کە ژن دەبێت لە هەموو جومگە گرنگەکانی بەڕێوەبردندا، رۆڵی هەبێت… بەم هۆکارە ئاساییە لەوی یاسای یەکسانی ژن و پیاو پەیرەو دەکرێت و فرەژنی نایەکسانی لە وەرەسەو کۆمەڵێک یاسای گرنگدا لابراوە.
بۆپێشەوە: رۆڵی ژنان، لە کۆمەڵگەی کوردستاندا چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
لە هەر وڵاتێکی دونیا ژن هەلی بۆ ڕەخسابێت ئەوا بە دڵنیایەوە ڕۆڵی ژن بەرچاو دەبێت و لە هەموو کایە جیاوازەکاندا. ژن وڵات بەڕێوە دەبات و جێگەو ڕیگەی کۆمەڵایەتی لە ئاستێکی باشدایە، زۆر جار ئەو بەراوردە دەێتە پێشەوە لە نێوان وڵاتانی دواکەوتوو وڵاتانی پێشکەتوو کە ژن جیاوازی لە ڕۆڵ و جوڵەیدا هەیە، ئەمە بە جیا لەوەی کە ژنانی ڕۆژئاوا خەباتی بەردەوامیان هەیە بۆ باشکردنی ژیانی ژنان و ڕەخساندنی هەلی باش بۆیان، لەگەڵ ئەو هەموو پێشکەوتنەشدا، بەڵام هەر هێشتا تەرازوەکە زۆر لاسەنگە لەنیوان ژن و پیاو، ئەگەر بیینەوە باسی هەرێم ئەوا دەبینین ڕۆڵی ژن لە ماڵەوەیە نەک بەڕێوبردنی کۆمەڵگە، بە جیا لە ڕیژەیەکی کەمی ژنان نەبێت کە بەشدارن و خۆیان بڕیاردەرن، بەشە زۆرەکەی ئەم کۆمەڵگەیە هیچ بەدەستن، پەراویز دەخرێن و سوکایەتی و کوشتن، زیادبوونی بازرگانی بە ژنان و منداڵان و هاوسەرگیری پێش وەخت و خۆسوتاندن ڕێگرە لەبەردەم هاتنە مەیدانی ژنان، وە ئەمەش دەگەڕیتەوە بۆ نەبوونی خەمخۆرانی واقعی دۆزی ژن لە کوردستان. کاتێ چین و توێژێك بزوتنەوەیەکی ڕێکخراوی نەبوو، زیندو نەبوو لەمە باشتر نابێت کە هەیە، لەبەرئەوە زۆر باشترە بڵێین کە چاوەڕانی بۆ ڕۆڵی تۆکمەی ژن خەو و خەیاڵ دەردەچێت. دەورو ڕوڵی ژن وابەستەیە بە جێگەو ڕیگایەوە سەرەتا لە کۆمەڵگە دواتر لە کایەکانی تردا، تا ژن و پیاو لە کۆمەڵگەدا وەك ئێستا جیا بکریتەوە و پیاوان خاوەن بریارە گرنگەکان بن ئەوە ژن هەناسەی نابێت بۆ هیچ چوونە پێشەوەیەکی کۆمەڵگە، ئێمە ئەگەر باسی ساڵ نەوەتەکان بکەین، دەتوانین ئەو بەراوردە ببینن لەگەڵ ئێستا، شوراکانی ٩١ باشترین بەڵگەن بۆ هەڵسەنگاندنێكی دروست و بوونی ژن لە سیاسەتدا، بەڵام بەهۆی چوونە دواوەی ئەم بزوتنەوەیە کاریگەری نەرینی بەهێز لەسەر ڕۆلی ژن دەبینین. لێرەوە دەمەوێت ئەوە بڵێم رەوتی سیاسی هەر وڵاتێك دەورو کاریگەری تەواو دادەنێت لەسەر بەرەو پێشچوونی پێشکەوتنی ژنان و بوونی ڕۆلیان لە کۆمەڵگە و سیاسەت و ئابوری .
