hkkurdistan
گفتوگۆ له‌گه‌ڵ عوسمانی حاجی مارف و موحسین که‌ریم
دیدگای سۆشیالیستی: له مانگی نیسانی ئه‌مساڵدا حزب به‌یاننامه‌یه‌كی سه‌باره‌ت به ڕیفراندۆم ده‌ركرد كه تیایدا ئاماژه‌ی به‌وە دا بوو كه ئه‌مه یاریه‌كی سیاسیه و یه‌كێتی و پارتی و حزبه بۆرژوازیه‌كان به جه‌ماوه‌ری ئه‌كه‌ن و هوشداری دا به خه‌ڵك له‌مباره‌یه‌وه. به‌ڵام له به‌یاننامه‌ی حوزه‌یرانی هه‌ر ئه‌مساڵدا هه‌ڵوێستی حزب جۆرێكی تره و بانگه‌واز بۆ ڕیفراندۆم ئه‌كات. ئایا ئه‌و ئالوگۆڕ و زه‌مینانه چین كه له ماوه‌ی ئه‌م دوو مانگ و نیوه‌دا هاتوونه تە پێشه‌وه و ڕیفراندۆمی كردووه به مه‌سه‌له‌یه‌كی واقعی كه ڕووئه‌دات تاكو هه‌ڵوێستی حزب گۆڕانی به‌سه‌ردا بێت؟
عوسمان حاجی مارف:
ئەوەی پێویستە سەرنجی بدەین هەڵوێستی حزبمان دەربارەی ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی کوردستان هەمان ئەو سیاسەت و هەڵوێستەیە کە لەبەرنامەی حزبدا نوسراوەو هەمان ئەو تەرحەیە کەلەساڵی ١٩٩٥وە هەوڵمان بۆ داوەو کارمان لەسەر کردووە، ئەم مەسەلەیەش لە چوارچێوەی کێشەو هەلومەرجێکی سیاسی کە لە کوردستانی عێراقدا هەیە مەترەح کراوە. ئاشکرایە ئەو کێشەیە هەر لەسەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق و ناونانی بە ووڵاتێکی عەرەبی، پێشێلکردنی مافی هاوڵاتی بونە و ئەبێت بە ناساندنی خەڵکی کوردزمان بە دەرەجە دوو، وەهەر لەم چوارچێوەیەشدا سەرکوتکردنی خەڵکی کوردزمان و دان نەنان بە مافەکانیاندا مانای هێشتنەوەی ئەم کێشەیە و بەردەوامیەتی. لە هەمان کاتدا بۆرجواناسیۆنالیستی کورد بەئاقاری بەرژەوەندیە سیاسیەکانی خۆی هەمیشە توانیویەتی ئەم مەسەلەیە بەکار بهێنێ و سات و سەوداو مامەڵەی پێ بکات.
وە ئەوەی ئەم تەرحە لە ساڵی ١٩٩٥دا بوو بەبەشێک لە سیاسەت و هەڵسوڕانی جدی ڕێکخراوی کوردستانی حزبی کۆمۆنیستی کرێکاری عێراق، ئەوە بوو کە لە دوای شەڕی کەنداو، کوردستان بوو بە ئۆردوگایەک و لەچارەنوسێکی هەڵواسراودا ڕاگیڕا. هەرچەندە لە ماوەی ئەم٢٢ ساڵەدا چەندین ئاڵوگۆڕ لەهەلومەرجی سیاسی کورستان و ناوچەکەدا بەدیهات، وەک داگیرکاری عێراق لەلایەن ئەمریکا، ڕوخاندنی حکومەتی بەعس، هاتنە کایەی شەڕی تائیفی و قەومی، توند بونەوەی زیاتری گێژاو و ناجێگیری سیاسی، بەهێز بونی پێگە و دەسەڵاتی حیزبەکانی کوردایەتی و بوژانەوەی ئابوری کوردوستان، داوتر بەدوایدا شۆڕشەکانی تونس و میسر و کارکردی لەسەر ناوچەکە و تێکچونی باری سوریا تا دەگاتە هێرشەکانی داعش و بوونی ناوچەکە بە مەیدانی شەڕی جەمسەرە جیهانیەکان لە وێنەی نێوان ڕوسیا و ئەمریکا و هاوپەیمانەکانیان، کێشمەکێشی نێوان وڵاتانی ناوچەکە و کارکردی لەسەر هەلومەرجی سیاسی عیراق و ناوچەکە و گۆڕینی هاوسەنگی هێزەکان، بەهەموو ئەم دیاردە و ئاڵوگۆرانەوە ئەوە ڕاستە کە زوڵمی نەتەوەیی نەماوە، بەڵام مەسەلەی چارەنوسی کوردستان و کێشەی نەتەوایەتی کورد لە شوێنی خۆیدایە و بێ چارە مایەوە، کەبەردەوام وەرەقەیەک و گەمەیەکی سیاسی بووە بەدەست حیزبەکانی کوردستانەوە. توانیویانە کرێکاران و خەڵکی زەحمەتکێش لە چاوەڕوانیدا ڕابگرن بە هێژمونی و زاڵکردنی بیری نەتەوە پەرستی و بۆتە هۆکارێک بۆ دانی پەردەیەکی ڕەش بەسەر کێشمەکێشی چینایەتیدا. بەمانایەک چارەنوسی کوردستان و کێشەی نەتەوایەتی بەهەردەردەسەری و بەڵایەک کە بەسەر دانیشتوانی کوردستان دا هاتوەو دێت، پێویستە بە ئاکامێکی عەمەلی و کۆتایی و ئەرێنی بگات. لەگەڵ ئەوەی لە تەواوی ئاڵوگۆڕە سیاسیەکاندا فرسەتی ئەوە هاتوە ئەم کێشەیە یەکلایی بکرێتەوە، بەڵام حیزبەکانی کوردایەتی لەسەربنەمای بەرژەوەندیەکانی خۆیان سات و سەودا و مامەڵەیان بەم کێشەیەوە کردوە و بەرژەوەندیەکانی خۆیان هەمیشە لە پێش بەرژەوەندی و خواست و ئامانجەکانی خەڵکی کوردستان و خواستی سەربەخۆیی کوردستانەوە بووە.
واقعیەتێک لە ئێستا دا بەدوای کۆتایی شەڕی موسڵ دێتە ئاراوە و پێشبینی ئەوە دەکرێت کە کێشمەکێش و شەڕی ووڵاتانی زلهێزی دنیا و ناوچەکە هەلومەرجێکی نالەبارتر و ئاڵۆزكاوتر بەدوای خۆیدا بهێنێت، دابەش بونی عێراق بە سێ ناوچەی تەواو لێکترازاو، بەردەوامی لە ناجێگیری سیاسیدا، هەروەها پەیوەندیە ئابوری و بازرگانیەکانی حکومەتی هەرێم لە پەیوەند بە جیهانی دەرەوەی خۆی لە ئاستێکی باڵادا مەترەح بووە، بۆ ئەمەش بۆرجوا ناسێۆنالستی کورد پێویستی بەوەیە چوارچێوەیەکی سیاسی گونجاوتر ڕێکبخات تا لە چوارچێوەی پەیوەندی پێشوی لەگەڵ حکومەتی عێراقدا ئاڵوگۆڕ بە دەستبهێنێت. هەرلەم بارودۆخەوەیە بۆ زیاتر بەهێز کردنی هێز و پێگەی خۆی و پاراستنی بەرژەوەندیەکانی بەدوای دابینکردنی سەربەخۆیی ئابوری و داراییەوەیە، بەمانای دابڕینی ئەو ڕێککەوتن و بڕیارانەی کە پێشترلەگەڵ حکومەتی عێراقدا بوویەتی. هەر لێرەوەیە بۆرجوا ناسێونالستی کورد باس لە سەربەخۆیی و ڕیفراندۆم دەکات. پێویستی بە دابینکردنی شێوازێکی تر هەیە لە حوكمڕانی، بۆ ئەمەش دەتوانین لە لێکدانەوەماندا دوو ئەنجامگیری لێ دەربهێنین یەکەم : تەواوی ئەو ڕێککەوتن و بڕیارانەی پێشتر لەگەڵ حکومەتی عێراقدا بویانە هەڵبوەشێتەوە بە ڕێککەوتن و بڕیاری تازە پەیوەندی بگرن تا دەستکەوت و ئیمتیازاتی زیاتر بسەپێنن. دووەم: لە ڕێگای سەقامگیربون وسەربەخۆیی دەسەڵاتی بۆرجوازی کورد مەسەلەی سەربەخۆیی کوردستان و دامەزراندنی دەوڵەت دەکاتە فشارێکی جیهانی و ناوچەیی تا ئاستی ئیمکانی جێبەجێ بونی. هەر لەم ڕوانگەیەوەیە کە ئێمە دەڵێین بۆرجواناسیۆنالیستی کورد پێویستی بە ئاڵوگۆڕێکە لە چۆنیەتی دەسەڵاتی سیاسی لەسەر بنەمای ئەو ئاڵوگۆڕە ئابوری و سیاسیانەی لەناوچەکەدا بەڕێوەیە، هەوڵ دەدات فرسەتی سەربەخۆیی ئابوریەکەی بە شیوازێکی تر بسەپێنێ و خۆی لەگرفت و کێشەکانی لەگەڵ حکومەتی عێراق رزگارکات. بۆیە دەتوانم بڵێم دەربارەی ڕیفراندۆم جدین و کاری لەسەر دەکەن، ئەمەش ئیمکانی ئەوە دەڕەخسێنێت کە چارەنوسی کوردستان و کێشەی نەتەوەیی لە کوردستاندا بەلایەکدا بخات. هەر بەو مانایەی لەو دووخاڵەی باسم کرد و لە بەیانی پێشتری حزبانماندا کە پێداگری لەسەر ئەوە دەکەین کە یاری بە چارەنوسی خەڵکی کوردستان نەکەن، ئەوەیە پێشتر بارزانی و پارتی، یەکەم؛ وەک بانگەوازێک زیاتر بۆ هەڕەشە و فشارلە بەرامبەر حکومەتی عێراقدا باسیان لە ڕیفراندۆم دەکرد. دووەم؛ باسکردن لە ڕیفراندۆمێک بوو کە دیاریان نەکردبوو کەی دەیکەن و بۆچی دەیکەن و چۆن دەیکەن و بەکاری دەهێنن. بە ئاشکرا سەرکردەکانی پارتی و یەکێتی دەیانووت ڕیفراندۆم بۆ سەربەخۆیی کوردستان نییە، بەڵام دواتر وەک دیمان بارزانی بەهەر ئەماو ئەگەرێكیش بێت ڕایگەیاند کە ڕیفراندۆم بۆ سەربەخۆیی کوردستانە و کاتەکەشی دیاری کردوە، بۆیە لە وەڵامی پرسیارەکەی ئێوەدا پێویستە ئەوە بڵێم کە لەهەردوو بەیانی حزبدا یەک ناوەرۆکی سیاسی و یەک ئاراستەی سیاسی ده‌رده‌بڕێت. جیاوازییان نییە تا باس لە ئاڵوگۆڕی زەمینەی سیاسی لە دوو مانگی ڕابردودا بکەین، بەڵکو ناوەڕۆکی هەردوو بەیانەکە پێداگریی لەسەر ئەوە دەکات ڕیفراندۆم جدیتر عەمەلی بکرێتەوە، لەهەمان کاتدا ئسوڵی پیادەکردنی ڕیفراندۆممان لە هەردوو بەیانەکەدا ڕۆشن کردۆتەوە. بۆیە جیاوازیەک نییە لە نێوان هەڵوێستی سیاسی بەیاننامەی یەکەم و دوەمی حیزبدا، بەڵکو بەیانی دوەم پێداگری لەسەر ئەوەدەکات کاتێ حیزبەکانی کوردایەتی دێنە پای ڕیفراندۆم و ڕۆژی بۆ دیاری دەکەن مانای ئەوەیە دەیانەوێت ڕیفراندۆم بەڕێوە بچێت. بەیانی دوەمی ئێمە جەخت کردنە لەسەر چۆنیەتی چونە پای ڕیفراندۆمێکی ئازاد و تەبلیغە بۆ دەنگدان بە سەربەخۆیی کوردستان و دیاری کردنی چۆنیەتی ئەو دەوڵەتە لەسەر بنەمای هاووڵاتی بون. لەهەمان کاتدا پێداگری و فشارهێنانە بۆ ڕێزگرتن لە ئەنجامی دەەنگدانی خەڵک و جێبەجێ کردنی ئەنجامەکەی.
دیدگای سۆشیالیستی: ئایا ئەم هەڵوێستە و بەیانی حیزب لە ئێستادا لەبەرامبەر سیاسەتێک کە پارتی بۆ ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی لە کوردستان دا ڕەواجی پێدەدا وەک خۆشتان پێشتر ئاماژەتان پێکرد ئەحزابی دەسەڵاتدار لە کوردستان بەتایبەتی پارتی بەگوێرەی ئاڵوگۆڕێک کە بەڕێوەیە هەوڵدەدات بەرژەوەندی یەکانی خۆی بیگونجێنێت و مەسەلەی ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی تەنها لە پەیوەند بە بەرژەوەندیەکانی دەسەڵاتی بۆرجوا ناسیۆنالستی کوردو پارتی و بنەماڵەی بەرزانیەوە مەترەح دەکات، ناکاتە پاشکۆبوونی حیزب بە سیاسەت و بەرژەوەندیەکانی پارتیەوە؟
عوسمانی حاجی مارف:
ئێمە هیچ گومانێکمان لەوە نییە نەک تەنها پارتی بەڵکو هەموو ئەحزابی بۆرجوازی دنیا لە پەیوەند بە پاراستنی سەرمایەداری و دەسەڵاتی بۆرجوازی و چەوساندنەوەی کریکاران هەنگاوە سیاسیەکانی دەباتە پێشەوە. ئێستاش سیاسەتەکانی پارتی و بارزانی لەپەیوەند بە ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی کوردستانەوە هەر بەو ئامانجە و بەو جۆرە مامەڵەدەکات کە چەند پێگە و مەوقعیەتی سیاسی خۆی دەباتە سەرەوە. بەڵام ئەوەی لە بەیانەکە و سیاسەتی ئێمەدا مەبەستە ئەوەیە کە کێشەیەک لە ئارادایە چەندین ساڵە خەڵکی کوردستانی تێوە گلاوە و سەرقاڵیان کردووە، حیزبەکانی کوردایەتی لەسەروهەمویانەوە پارتی ئەم مەسەلەیە لەسەرەتای دروست بونیانەوە بەکاری دێنن و نانی لێ دەخۆن. ئەوە ڕاستە کە چەوساندنەوەی نەتەوایەتی بەدوای دەسەڵاتی بۆرجواناسیۆنالیستی کورد لە کوردستانی عێراقدا نەماوە، بەڵام مەسەلەی نەتەوایەتی بە ناجێگیری سیاسی و ڕاگرتنی کوردستان بە حکومەتی فیدڕاڵی لەپاڵ دەوڵەتێکی عێراقی ناسراو بە دەوڵەتی عەره‌بی، دیارنەبونی چارەنوسی کوردستان و دانەمەزراندنی دەوڵەت و هەلومەرجی نالەباری سیاسی لە عێراق و شەڕی قەومی هەمیشە پانتایی کێشەی نەتەوایەتی کوردی ڕاگرتووە. هەروەها ئەحزابی بورجواناسیۆنالیستی کورد وەک ئایدیۆلۆجیا و وەهم وخورافەی نەتەوایەتی لەبەرامبەر ژیان وگوزەرانی کرێکاران و زەحمەتکێشدا بەکاریان هێناوە.
زۆر پێویستە لێرەدا ئەوە بڵێم کە جیابونەوەی کوردستان و سەربەخۆیی و دامەزراندنی دەوڵەت بەڕێگای نەخشەو سیاسەتی حیزبەکانی بۆرجواناسیۆنالیستی کورد بەهیچ جۆرێک وەڵام بە هەژاری وبرسیەتی، ژیان و گوزەرانی خەڵک ناداتەوە، هەروەها بەمانای هیچ جۆرە خۆشگوزەرانی وئاسودەییەک نییە بۆ کرێکاران و زەحمەتکێشان، بەڵکو سەربەخۆیی کوردستان و دامەزراندنی دەوڵەت لەسایەی دەسەڵاتی حیزبەکانی کوردایەتی دا تەنها وەڵام و دەربازبونە لە کێشەیەک کەچەندین ساڵە کابوسێکە و مایەی دەردەسەری و بەڵایە بەسەر خەڵکی کوردسانەوە. لەم ڕوانگەیەوە هەڵوێست و سیاسەتی ئێمە بەو مانایەی کە فرسەتێکە لە ڕێگای ڕیفراندۆمێکەوە ئێستا هاتۆتە ناو شانۆی سیاسی کوردستانەوە جا هەر لایەنێک مەترحی کردبێت، داوادەکەین خەڵکی کوردستان بڕۆن دەنگ بدەن بە جیابوونەوە. هەڵبەتە پرۆسەی بەجێ گەیاندنی ئەم ڕیفراندۆمە و هەر ڕیفراندۆمێکی تریش بێ کێشە و بێ دەردی سەری نییە. لە ڕەوتی چوونە پێشەوەیدا پێویستە ئاگاداری ئەوەبین کە ڕیفراندۆمێکی گونجاو بە دابینکردنی هاتنە مەیدان و دەورو دەخالەتی خەڵک و چاودێری خەڵک و بێ کێشە و کارەسات بەڕێوە بچێت. هەر لادانێک بەمانای پێشێلکردنی ئیرادەی خەڵک و یاری کردن بەچارەنوسی خەڵک مەحکومە و دەبێت بەری پێ بگیرێت و پوچەڵ بکرێتەوە، ئه‌م ڕێگه‌چاره‌یەش ده‌رهێنانی ئه‌و بیانوه‌یه له ده‌ستی بۆرجواناسیۆنالیزمی کورد كه چه‌ند ساڵه له‌سه‌ری ئه‌ژین.
دیدگای سۆشیالیستی: باشە هاوڕێ عوسمان ئێوە پێتان وایە کە مەسعود بارزانی ئەچێتە پای جێبەجێ کردنی سەربەخۆیی کوردستان لەکاتێکدا ئەوە دەبینین کە لێدوانەکانی بارزانی لەوبارەیەوە بەپێی ڕۆژ دەگۆڕێت هەتا ئەوەبوو لەسەرەتادا وتیان ڕیفراندۆم دەکەین بەڵام شەرت نیە جێبەجێیکەین، ئێستاش دەڵێن لە ڕێگای دانوسان لەگەڵ حکومەتی عێراقدا ئەو کارەدەکەین یاخود دەڵێن کارێک ناکەین دەوڵەتانی دراوسێ نیگەران بکەین، هەندێ جاریش دەڵێن ئێمە ئەم کارەدەکەین هەرچی دەبێت باببێت، بۆیە لەم بارەیەوە ئەو سەرنج و ڕەخنەیەی لەسەر پارتی هەیە گوایە جێی متمانە نییە کە جێبەجێی بکات و ڕێزی دەنگدەران بگرێ لەم بارەیەوە دەڵێن چی؟
عوسمانی حاجی مارف:
لە ڕاستی دا بۆ خۆم متمانەم بە هیچ سەرکردە و حزبێکی بۆرجوازی نییە لە پەیوەند بەوەڵام بە کێشە و ژیانی کرێکاران و زەحمەتکێشان و گوزەرانی خەڵکەوە، وە ئەم بێمتمانەییەم لەبەرامبەر حیزبەکانی کوردایەتیدا زۆر زیاترە. ئەوەش ئاشکرایە کەلایەنی لاوازی ئەم ڕیفراندۆمە لەوەدایە کە لەلایەن حزبەکانی دەسەڵاتدارەوە مەترەح کراوە، چونکە بەڕاستی ئەزمونی ٢٧ساڵەی دەسەڵاتی ئەم حزبانە هەر تاڵان و بڕۆ و گەندەڵی و گیرفان پڕکردن بووە و هیچ کات بیریان لە ژیان و گوزەران و ئایندەی کوردستان نەکردۆتەوە، ئێستاش نەک هیچ ئاڵوگۆرێک لە ئاراستە و چەپەڵی نەخشە و سیاسەتەکانیاندا نەبووە، بەڵکو چاوبرسیترو مەترسیدارترن. بەڵام وەک لە بەشی پرسیاری یەکەمدا ئاماژەم پێدا ئاڵوگۆرێکی سیاسی بە دوای کۆتایی شەڕی موسڵ لەئارادایە، کە حزبەکانی کوردایەتی پێویستیان بە ئارایشێکی تازە لە دەسەڵاتی سیاسی هەیە، هەر بەو مانایەش هاتونەتە پای ڕیفراندۆم و ئامادەن کاری لەسەر بکەن. سیاسەتێک کە ئێستا بەرامبەر ئەم ڕیفراندۆمە ئێمە مەبەستمانە لەسەر بنەمای متمانەو هیچ ڕێککەوتنێک نیە لەگەڵ هیچ لایەنێکدا، لەسەر ئەو بنەمایە نییە کە بارزانی و پارتی یا یەکێتی ئاکامەکەی جێبەجێ دەکات یان نایکات. لەم بارەیەوە خلافم هەیە لەگەڵ ئەو لایەن وکەسانەی لەکوردستاندا بەو شێوەیە بەشداری لە ڕیفراندۆمدا لێکدەدەنەوە کە ئایا بارزانی ئاکامی دەنگەکانی ڕیفراندۆم جێبەجێ دەکات یان نا، هەڵبەتە دەبێت پێداگری لەسەر ئەوەبکەین کە ئاکامی دەنگەکان دەبێت جێبەجێبکرێت، ئەمە کاری خەڵک و ئێمەیە دەبێت شەڕی لەسەر بکەین. بەڵام ئێستا ئەمە نابێتە مەرجی بەشداربون یان بەشدار نەبون لە ڕیفراندۆمدا، بەو مانایە سیاسەتی ئێمە بۆ داواکردن لە بەشداربونی خەڵک لەوەوە سەرچاوەی نەگرتووە کە بارزانی ئاکامەکەی جێبەجێی ئەکات یان نا، بەڵکو ئەوە دەوری ئێمەیە چۆن کاری لەسەر دەکەین. وە خودی ڕیفراندۆم کە تەرحی ئێمەبووە، ئێستاش لە لایەن پارتیەوە مەترەح کراوە و کاتەکەشی دیاری کراوە، واتە خودی ئەم تەرحە ناکرێت حزب و لایەنەکان لە کوردستان وەک تەماشاکەرێک هەڵوێستی لێوەربگرن و مەحکومی بکەن، چونکە مەسەلەکە پارتی نیە، مەسەلەکە ڕیفراندۆمە کە دەبێت ئێمەش وەک لایەنی بەرپرس و خاوەنی مەسەلەکە بچینە پێشەوە و کاری لەسەر بکەین. وەک فرسەتێک دەورببینین لەبردنە پێشی تەرحەکانی خۆمان. لەهەمان کاتدا وەک لایەنی بەرپرس هەوڵبدەین کار لەسەر بەڕێوەچونی ڕیفراندۆمیکی سالم و ئازاد بکەین، کار لە سەر جێبەجێ کردنی ئەنجامی دەنگەکان و سەربەخۆیی کوردستان بکەین، ڕیسوای سیاسەتی ئەو لایەنانە بکەین کە دەیانەوێت بەربە ڕیفراندۆم بگرن یا یاری پێ دەکەن، ڕیسوای لایەنە عێراقیە قەومی و تائفیەکان بکەین کە دەیانەوێت بە ناوی یەکپارچەیی عێراقەوە ڕیفراندۆم و مافی خەڵکی کوردستان بۆ جیابونەوە قەبوڵ نەکەن.
دیدگای سۆشیالیستی: باشه هاوڕێ عوسمان حزب چه‌ند مه‌رجێكی داناوه تاكو ڕیفراندۆمێكی ئازادانه بەڕێوە ببرێت، گه‌ر ئه‌و مه‌رجانه یانی زۆرینه‌یان نه‌هاتنه دی ئایا ئه‌و ڕیفراندۆمه موعته‌به‌ره؟ به‌تایبه‌تی هه‌مووان ئه‌حزابی بۆرژوازی كورد و له سەروهەمویانەوە پارتی ئه‌ناسن كه ئه‌ندازیاری ساخته‌كارین و سه‌پاندنی خۆیانە به‌سه‌ر ده‌نگی خه‌ڵكدا.
عوسمانی حاجی مارف:
هەڵبەتە هیچ گومان لەسەر ئەوە نییە کە حزبەکانی کوردایەتی مامۆستا و داهێنەری ساختەکارین، بە تایبەتی لە هەر توندپێچی و کێشەو قەیرانێکدا کە دەرگیریان ئەبێت. هەروەک پێشتر ئاماژەم پێ کردووە بۆ ئەم ڕیفراندۆمەش پێمان وانەبێ کەبەو جۆرەی ئێمە دەمانەوێت لەسەدا سەد جێبەجێ بکرێت و ئەوەی لە بیرکردنەوەو ئایدیای ئێمەدایە بەرێوە دەچیت، ئەوان بەرژوەندی سیاسی خۆیان هەیە و هەموو هەوڵێک ئەدەن بەو شێوەیەی بۆیان دەگونجێ کاری لەسەر بکەن. هەر ئێستا لایەنەکان لە پارتی و یەکێتی و گۆڕان و ئیسلامیەکان هەر یەکەیان لە ئاراستەی بەرژەوەندی هێز و نفوزیانەوە مامەڵەی ئەم ڕیفراندۆمە دەکەن نەک بۆ چارەنوسی کوردستان. بەڵام ئێستا مەسەلەی ڕیفراندۆم مەترەحە، جا ئێمە مەترەحی کەین یا هەر لایەنێک مەترەحی بکات هەموو ئەو کێشانە لەپرسیارەکانی ئێوەدا هەیە و هەمو ئەو نیگەرانیانەی کە ئێستا بۆتە هۆی بەرپەرچدانەوە و ڕەتکردنەوەی ڕیفراندۆم لەلایەن کەسانێکەوە واقعین، ئەتوانم بڵیم نیگەرانیەکان جێگای خۆی هەیە لە هەر کاتێکدا ڕیفراندۆم مەترەح کرابێت یان هەر لایەنێک تەرحی ڕیفراندۆمی کردبێت، هەڵبەتە ئەو نیگەرانیانە لەبەرامبەر پارتیدا زیاترە.
ئەوەی پێش هەمو شتێک پێویستە ڕەچاوی بکەین ڕیفراندۆم هەر لایەنێک تەرحی بکات مافێکی ڕەوای خەڵکە بۆ بەشداری و دەخالەتی ڕاستەوخۆ بۆ دەنگدان لەسەر دیاری کردنی چارەنوسی کوردستان. واتە با پرسیارەکە بە شێوەیەکی تر بکەین، بارزانی و پارتی ڕیفراندۆمیان بۆ سەربەخۆیی مەترەح کردووە، بە هەموو دەورو بەرژوەندیەکانی پارتی و کەموکوڕی و نیگەرانیەکانمانەوە پێویستە ئێمە چی بکەین؟ ئایا وەستانەوە لەبەرامبەر ڕیفراندۆمدا، ئەمانخاتە بەرەی دژی پارتی و دەچینە پاڵ خەڵک؟ یان بە پێچەوانەوە بەشداری لە پرۆسەی ڕیفراندۆم و کارکردن لەسەری و هەوڵدان بۆ جێ خستنی لایەنی زۆری ئەو مەرج و ئایدیاڵانەی ئێمە دەمانەوێت، ئایا دەمانکاتە پاشکۆی پارتی و لەبەرامبەر خەڵکدا ڕامان دەگرێت؟ بۆیە وەڵامدانەوە تەنها بە بەڵێ یان نەخێر ڕۆشن نابێت. بە بۆچونی من ڕێگای دروست لە ئێستادا کارکردن و هەوڵدان و دەخالەتە لە ناو پرۆسەی ڕیفرانۆمدا وەک خاوەنی ئەم مەسەلەیە بۆ دەرکێشانی کوردستان لە ناجێگیری سیاسی و یەکلایی کردنەوەی کێشەی نەتەوایەتی. هەرکات لەو پرۆسەیەدا مامەڵە بەڕیفراندۆم لەڕێگەی واقعی خۆی لایدا و دەور و جێگاوڕێگای خەڵک وەلاخراو مەرجەکانی ڕیفراندۆمێکی ئازاد ژێر پێ خرا، بەڵگە نەویستە کەدەبێت ڕیسواو مەحکوم بکرێت. بەڵام کارو دەوری ئێمە ئەوەیە بچینە ناو پرۆسەکەوە و بەر بە گرفتەکانی بگرین و هەوڵبدەین لە فەازیەکی سالم و ئازاد و بێ فشار ڕیفراندۆم بەڕێوە ببرێت. داوتریش ڕێگە نەدەین بێ ئعتباری بە ئاکامی دەنگی خەڵک بکرێت. بەکورتی ئێستا لەسەر پێشداوەری ئەوەی ئەوان ئەندازیاری ساختەکارین و مەرجەکان جێبەجێ ئەکەن یان نایکەن هەڵویست نەگرین. دوپاتی دەکەمەوە ئەو جۆرە هەڵویستە بۆ کەسان و لایەنێکە کە خۆیان لەدەرەوەی ئەو مەسەلەیە دەبینن و دەخالەتگەر نین، وەک تەماشەکەرێک یا چاودێرێکی سیاسی لەمەسەلەکان دەڕوانن و تەنها پارتی بە خاوەنی مەسەلەک دەزانن و لەڕوانگەی کێشەو شەڕی لەبەرامبەر پارتیدا هەڵویست دەگرن، لەسەر ئەو بنەمایە و ئەو چاوەڕوانیانەی پێشبینی دەکەن کە پارتی چی دەکات هەڵویستی سیاسی بەیان دەکەن. ئەوەی دەبێت خۆیان چی بکەن قسەیەکیان نییە، هەر ئەوەندەش دەسەڵاتیان هەیە و دەستیان دەڕوات کە هەر لەئێستاوە بەخەڵک بڵین بەشداری لەم ڕیفراندۆمەدا مەکەن. ئێمە بەو مانایە باس لەبەشداری ئەکەین کە هەوڵ ئەدەین بە قازانجی دەورو دەخالەت و هاتنە مەیدانی خەڵک برواتە پێشەوە. لەهەمان کاتدا خواست و ناڕەزایەتی و شەڕی خەڵک لەبەرامبەر پارتی و دەسەڵاتی حزبەکانی کوردایەتیدا بۆ یەک سات ڕاناگیرێت.
دیدگای سۆشیالیستی: بۆچونێک هەیە دەڵێت لەبەر ئەوەی هەلومەرجی سیاسی و کۆمەڵایەتی عێراق و کوردستان ئاڵوگۆڕی جدی بەسەردا هاتووە، هەروەک ئێوەش لەوەڵامی پرسیاری یەکەمدا ئاماژەتان بەو ئاڵوگۆڕانەدا، ناکرێت کۆپی هەمان ئەو ڕیفراندۆمە بۆ سەربەخۆیی کوردستان بکرێت کە لە ساڵی ١٩٩٥دا مەترەح کراوە. هەر لەسەر بنەمای ئەو ئاڵوگۆرانەو مەوقعیەت و دەسەڵاتی بۆرجوا ناسیۆنالستی کورد لەبەرامبەر چینی کرێکارادا ئەم ڕیفراندۆمەی ئێستا ڕەت دەکاتەوە.
عوسمانی حاجی مارف:
پێم وایە کەسێک نییە کەنەک ئەو ئاڵوگۆڕە سیاسی و کۆمەڵایەتیانەی لە جیهان و عیراق و ناوچەکەو کوردستاندا پێشهاتووە نەبینێت، بەڵکو سەبارەت بە هەلومەرجی سیاسی باس لەو پێشهاتانەش دەکرێت کە دوای شەڕی موسڵ ئالوگۆڕی تر و کێشەو سیناریۆی تر بە ڕێوەیە. بەڵام پرسیار ئەوەیە کاتێک باسەکە دێتە سەر ئەوەی کە تەواوی ئەو ئاڵوگۆڕانەی ڕویانداوە، ئایا مەسەلەی نەتەوایەتی کورد و کێشەی ناجێگیری سیاسی و نەبونی دەوڵەت لە کوردستانی عێراقدا بەلایەکدا کەوتووە و کۆتایی هاتووە، واتە نادروستی ئەو لێکدانەوەو هەڵوێستەی لەسەر بنەمای ئاڵوگۆڕەکان باس لەم ڕیفراندۆمە دەکات، ئەمان گەیەنێت بەو ئاکامەی کە نەک تەنها نابێت کۆپی تەرحی ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی کورستانی ١٩٩٥ نەکەین کە مەسەلەکەش بۆ خۆی کۆپی نییە و بەکارهێنانی تەعبیری کۆپی بۆ دەوروهەڵوێست و هەوڵمان لەم ریفراندۆمەدا دروست نییە، بەڵکو ئەو باسە بەوەمان دەگەیەنێت گەر لەسەر بنەمای ئەم ئاڵوگۆڕە جدیانە هەڵوێست لەسەر ئەم ڕیفراندۆمە وەرگرین ئەو پرسیارە دێتە پێشەوە ئایا زەمینەکانی تەرحی ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی کوردستان کۆتاییان پێ هاتووە یا ماوه؟ گەر نەماوە ئیتر پێویستیەکمان بە پرسی ڕیفراندۆم نیەو پێویستە لەبەرنامەی حزبدا دەریبکێشین، چونکە ناکۆکی ئەو جۆرە باس و لێکدانەوەیە لەوەدایە کاتێ لەلایەک ئەو ئاڵوگۆڕە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکان دەکاتە بنەما بۆ ڕەتکردنەوەی ئەم ڕیفراندۆمە و بەشداری کردن لەپرۆسەی ئەم ڕیفراندۆمە و دەنگدان بە سەربەخۆیی بە کۆپی ڕیفراندۆمی ١٩٩٥ پێناسەی دەکات، لەلایەکی ترەوە لە سەر بنەمای بەرزبونەوەی ئاستی مەوقعیەت و پێگەی دەسەڵاتی بۆرجواناسێۆنالستی کورد، بەتایبەتی پارتی کە بە دەورو کێشمەکێشی پارتی لەبەرامبەر خەباتی چینی کرێکارو چەوسانەوەی کرێکاران و خەڵکدا ئەم ڕیفراندۆمە مەحکوم دەکات. واتە دەبێت بە ئاکام و سیاسەتێکی تر لەبەرامبەر بە کێشەو چارەنوسی کوردستان بگات، نەک سوڕانەوە لەبازنەی ” ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی مافی خەڵکی کوردستانە” چونکە سەیر لەوەدایە ئەو بۆچونە لەهەمان کاتدا ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی بە مافی خەڵکی کوردستان دوپات دەکاتەوە و ڕەسمیەتی پێ ئەدات، بۆیە ئەم جۆرە لە لێکدانەوەو لەهەڵوێست جگە لە ناکۆکی و سەرەگێژی و ناڕۆشنی، سیاسەتێکی عەمەلی نادات بەدەسەتەوە، کاتێک باس لەمافی خەڵی کوردستانە واتە بە هەموو ئەو ئاڵوگۆاڕنەی دەخرێنە بەر باس و لێکۆڵینەوەو خاڵبەندی دەکرێن، کێشەی نەتەوایەتی کورد و چارەنوسی کوردستان و ناجێگیری سیاسی لە شوێنی خۆیدا باقیە پێویستە وەڵام وەرگرێتەوەو بە ئاکامێک بگات، لەهەر کات و فرسەتێکدا بێت.
هەڵەبەتە ئەوە ئاشکرا و بەرچاوە کە پارتی و هەر حزبێکی بورجوازی لە هەر کاتێکدابێت لە ڕاستای بەرژەوەندیەکانی دەسەڵاتی بۆرجوازی و هێزەکانیان دەچنە دوای کێشەکان و هیچ کات بە خواست و ئایدیاڵی ئێمە نایکات، هەر بەو مانایەش تەرحی ڕیفراندۆم بۆ پارتی شتێکی جیا نییە لە تەواوی بەرژوەندیەکان و گونجاندن و ڕەچاوکردنی لەگەڵ ئاڵوگۆڕەکاندا، ئەوەش ئاشکرایە هەمو کات لایەنێک یا چەند لایەنێک ڕیفراندۆم مەترح دەکەن، بەڵام کاتێک دەچێتە بواری عەمەلی و سایە بە سەر فەزای سیاسی و کۆمەڵگەدا دەکات، هونەری سیاسی و پرسیار ئەوەیە چی ئەکەین و دەورمان چیە؟ پێویستە هەڵوێست گرتن لەم ڕیفراندۆمە لە ڕوانگەو مەوقعیەتی دەورو دەخالەت و بەرپرسیاریەتی و خۆ بە خاوەن زانینی کێشەکە وەڵام بدەینەوە و بچینە پای، قسە تەنها لەسەر دروستی یا نادروستی ئەو هەڵوێستە نییە کە لەڕوانگەی گۆڕانکاریەکان یا پێگەو مەوقعیەت و بەرژەوەندی پارتی هەڵوێست دەگرێت، بەڵکو ئەو جۆرە هەڵوێستە لە مەوقعیەتی تەماشاکەر یا چاودێرێکی سیاسی بەدەر نییە کە بە لێکدانەوەکانی بەدوای ئەوەدا دەگه‌ڕێت ئاخۆ ئەم پرۆسەیە بە تەرح و دەور و ساتوسەوداو مامەڵەی پارتی سەردەکەوێت یا شکست دەخوات، یا بەقازانجی پارتیە، دەوری خەڵک و حزب دەخاتە ناو چاوەڕوانیەک و دەستی قەدەرەوە. ئەتوانم بڵێم بێ دەخالەتی و نەهاتنە مەیدانە بۆ گۆڕینی ئەو پرۆسەیە بە قازانجی خەڵك.
دیدگای سۆشیالیستی : ده‌سه‌ڵاتی بۆرژوازی كورد ٢٦ ساڵه ئاماده نییه بژێوی و گوزه‌رانی جه‌ماوه‌ری هه‌ژار و برسی دابین بكات و به پێچه‌وانه‌وه له‌ژێر بیانووی قه‌یراندا هێرشه‌كانی بۆ سه‌ر قوتی خه‌ڵك زیاتریش كردووه، كه‌چی هێشتا ئه‌یه‌وێ جه‌ماوه‌ر بۆ ڕیفراندۆمێك كه خۆیان بۆ ئامانجێكی تر به‌كاری ئه‌هێنن هه‌ڵخڕێنێ. پرسیار ئه‌وه‌یه كه ئه‌م بانگه‌وازه‌ی ده‌سه‌ڵات چ به‌هایه‌كی هه‌یه كه بژێوی و ژیانی جه‌ماوه‌ری به‌رینی بێبه‌ش ڕۆچۆته ناو هه‌ژاری و برسێتی و نه‌بوونیه‌وه و ته‌واوی خزمه‌تگوزاریه‌كان و پێداویستیه‌كانی ژیانی كۆمه‌ڵگا پایەماڵ كراون؟
موحسین کەریم:
گومان لەوەدا نیە کە دەسەڵاتی بۆرژوازی کوردو پارتەکانی، بەتایبەتی دوو پارتی دەسەڵاتداری سەرەکی یەکێتی و پارتی، بەپێی بەرژەوەندی سیاسی خۆیان دەست بۆ هەر کارێک دەبەن و مەسەلەی ریفراندۆمیش هەمان پێودانگ حوکمی بەسەردا دەکات. واتە ئەگەر ئەو هێزانە بزانن پێشنیاری ریفراندۆم و ئەنجامدانی لە بەرژەوەندی سیاسی و درێژەکێشان و جێگیربوونی دەسەڵاتەکەیان ناشکێتەوە، ئامادەنین ئاماژەشی پێبکەن. هەروەکو چۆن ساڵانێکی زۆر کاتێك حزبی ئێمە ئەو خواستەی بەرزکردەوەو رێگاچارەی خۆی لەوبارەوە خستە بەردەم خەڵکی کوردستان، ئەو حزبانە نەك هەر چاویان لێ پۆشی و بێدەنگەیان هەڵبژارد، بگرە بە مەترسی بۆسەر “ئاسایشی نەتەوەیی کورد”یان لەقەڵەم داو دژی وەستانەوە.
کەواتە گومان لەوەدا نیە کە هەریەکە لە پارتی و یەکێتی و حزبەکانی دیکەی بۆرژوازی کورد بە ناسیۆنالیست و ئیسلامیەوە ئەوەندە ریفراندۆمیان بۆ گرنگە کە بەرژەوەندیەکانی خۆیان جێبەجێ بکات. ئەوەتا کێشەو ململانێی نێوانیشیان لەسەر ئەم پرسەو لایەنگری و دژایەتیکردنی، راستەوخۆ گرێداراوەتەوە بەوەی کە هەرکامیان چ پێگەو جێگایەك بەدەست دەهێنن لە پێکهاتەی دەسەڵاتی سیاسی کوردستاندا، بەشیان چەند دەبێت لە دابەشکاری سیاسی و دەسەڵاتدا! بەڵام بۆ خەڵکی کوردستان ئەم مەسەلەیە مانایەکی دیکەی هەیە. ئەو مانایەی هەیە کە کێشەیەکی سیاسی کۆمەڵایەتی گرێخواردووی کۆمەڵگای کوردستان و عێراق یەکلابکاتەوە؛ مەسەلەی نەتەوەیی کوردو کۆتاییهێنان بەو بارودۆخە سیاسیە ناجێگیرو شڵەقاوەی کۆمەڵگای کوردستانی لەناو خۆیدا نقوم کردوەو تووشی کێشەو گرفتی نەبڕاوەو بەردەوامی کردووە. ناوبەناویش گرفت و سەرەگێژەیەکی تازە بۆ خەڵك دروست دەکاتەوەو بەردەوام لەرووی سیاسی و فکریەوە ئاسۆی فکری و سیاسی خەڵکی کرێکارو زەحمەتکێشی کوردستان لێڵ دەکات و گیرۆدەی خۆی دەکات.
لەو روانگەیەوەیە کە دەبێ مەسەلەی ریفراندۆم مامەڵەو تەماشا بکرێت. ئەگەر کەسێك پێیوایە دوای ریفراندۆم و دروستبوونی دەوڵەت(دەوڵەتی کوردی یان هەرجۆرە دەوڵەتێکی بۆرژوایی کوردی) کوردستان دەبێت بە بەهەشت، ئەوا بە دڵنیاییەوە لەناو خەیاڵاتی خۆیدا دەژی. هەروەکو چۆن کاتی خۆی خەڵک بەوە خۆشباوەڕ بوون کە ئەگەرلەدەسەڵاتی سەرکوتگەری بەعس رزگارببن، ئیتر دەرگای بەهەشتیان لەژێر سایەی حکومەتی خۆماڵی کوردیدا بۆ دەکرێتەوە. کەچی ئەزمونی ژیانی راستەقینەو مادی خەڵکی کوردستان پێچەوانەکەی سەلماند. هەروەکو ئێوەش دەڵێن، ٢٦ ساڵە ئەم دەسەڵاتەی بۆرژوازی کورد ژیانی لەو خەڵکە کردوە بە دۆزەخ و خەڵکیش ئەمە دەزانێ و بە خوێن و ئێسکی خۆیان تاقییان کردۆتەوە. رەنگە ئێمە کۆمۆنیستەکان دەیان ساڵ بەخەڵکمان بوتایە دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد تەنها کۆپیەکی کوردیی دەسەڵاتی چینایەتی و چەوسێنەرانەی بۆرژوازی عەرەبی دەبێت، بەرادەی ئەوە کاریگەری لەسەر هوشیارکردنەوەو قەناعەت پەیداکردنی خەڵك دانەنایە کە ئەو ٢٦ ساڵە لەدەسەلاتی بەکردەوەی بۆرژوازی کوردی هاوخوێنی کرێکارو زەحمەتكێش دایناوە.
دیسانەوە ئەزمونی ژیانی راستەقینەی خەڵك ئەوەی سەلماندوەو پیویست کردوە کە سەرباری ئەو راستیانەی لەسەرەوە ئاماژەمان پێکرد، بەڵام هێشتا بۆرژوازی کورد دەتوانێ کاریگەری فکری و سیاسی خۆی لەسەر کۆمەڵگای کوردستان و لەسەر خەڵك رابگرێت و گیرۆدەیان بکات. گرفتێك ماوە رێگای لەوە گرتوە کە پرۆسەی بەرامبەر وەستانەوەی چینایەتی لە کوردستان لە نێوان بۆرژوازی و کرێکارو زەحمەتكێشی کورد دا بەپێی پێویست شەفاف و روون بێت. رێگای گرتوە لە گەشەو پەرەسەندنی بیروبۆچوونی سۆشیالیستی و کۆمۆنیستی لەناو کرێکاری کورد و خەڵکی چەوساوەی کوردستاندا. رێگای گرتوە لە رێکخراوبوونی چینایەتی و ریزبەستنی سیاسی – هوشیارانەو سەربەخۆی چینی کرێکارو جەماوەری زەحمەتكێش و بێبەش. هەمیشە روبەرێك دەهێڵێتەوە بۆ تێکەڵبوونی بەرژەوەندیە جیاوازە چیینایەتیەکان و لێڵ کردنی! دەبێ ئەو مەسەلەیە کۆتایی پێبێت، دەنا ئەم بارودۆخە بۆ دەیان ساڵی دیکە رەنگە هەر بەوجۆرە درێژەی هەبێت. ئەویش مەسەلەی کۆتایی هێنانە بە مەسەلەی کوردو دەرکێشانی کوردستانی عێراقە لەچوارچێوەی فیدڕاڵیزمی نەتەوەیی و دەسەڵاتی میلیشیایدا.
سەرەنجام دەمەوێ دوای ئەم رونکردنەوەیە ئەوە بڵێم کە پرسی ریفراندۆم و ئەنجامدانی مەسەلەیەکەو خەبات بۆ باشکردنی ژیان و گوزەرانی خەڵک و دەسکۆتاکردنی ئەم حزبە دەسەڵاتدارانەی بۆرژوازی شتێکی دیکەیە، نابێ بۆ ساتێکیش رابوەستێ و نابێ بیانووی ریفراندۆم ئەو مافە و ئەو سەنگەرە لەخەڵك بسەنێتەوە. جەماوەر دەبێت خۆی لەمەیدانا بێت بۆ باشکردنی ژیان و نابێ چاوی لە بەرنامەو سیاسەتی هیچ حزبێکی بۆرژوایی بێت. بەڵام هاوکات دەورو نەخشی هەبێت لەوەی کە چارەنوسی سیاسی کوردستان لەم فەوزای دەسەڵاتی میلیشیایی و فیدراڵیزمە قەومیەدا دەربکێشێ. هەوڵ بدات مۆری خۆی بدات لە پرۆسەی ریفراندۆم. ئەوەندەی پێی دەکرێت دەوری هەبێت لە سازکردنی ئەو زەمینە سیاسی و فکریانەی باشترین فرسەت دەکاتەوە بۆئەوەی ریفراندۆمێکی ئازاد و لە کەشوهەوایەکی ئارام دا ئەنجام بدرێت.
دیدگای سۆشیالیستی : به ماوه‌یه‌كی كه‌م دوای ڕاگه‌یاندنه‌كه‌ی مه‌سعود بارزانی و حزبه‌كانی كه كۆی كردبوونه‌وه بۆ سازدانی ڕیفرانۆدم له ٢٥ ی ئه‌یلولی ٢٠١٧ دا، ئه‌مریكا و ئه‌ڵمانیا و توركیا و ئێران و ڕوسیا و به‌ریتانیا و… هتد پشتگیری خۆیان بۆ یه‌كپارچه‌یی خاكی عێراق دووپات كرده‌وه. دوای ئەوە بەرپرسانی پارتی رایان گەیاند کە كار به ئه‌نجامه‌كانی ڕیفراندۆم ناكه‌ن. لە دوا لێدوانیدا مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی قسەیەکی دیکە دەکات و دەڵێت:” دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم دانوسان لەگەڵ بەغدا دەکەن بۆ جێبەجێکردنی”. ئێوە ئەو هەڵوێست گۆڕینانەی پارتی چۆن لێك دەدەنەوە و پێتانوایە کاریگەری ئەو هەڵوێستەی ئەو دەوڵەتانە لەسەر خودی بەرپاکردن و پرۆسەی ریفراندۆم چی دەبێت؟
موحسین کەریم:
گومان لەوەدا نیە کە پارتی بە پلەی سەرەکی و یەکێتی و حزبە سەرەکیەکانی دیکەی بۆرژوازی کورد پێویستیان بەوەیە ریفراندۆم ئەنجام بدەن، چونکە بارودۆخی سیاسی دوای داعش ئاڵوگۆڕی جدی بەخۆوە دەبینێ. کێشەی نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی ناوەندی یەکێك دەبێت لە کێشەو پرسە هەرە گەرمەکانی شانۆی سیاسی عێراق. مەسەلەی خاوەندارێتی”ناوچە کێشە لەسەرەکان” دیسانەوە دەبنەوە بابەتی گرێکوێرەیی پەیوەندی نێوان هەرێم و ناوەند. ئەوەی کە لەماوەی شەڕی داعش کەوتۆتە ژێردەستی هێزەکانی پارتی و یەکێتیەوە، بە تەوابوونی شەڕی داعش دوبارە فایلەکەی دەکرێتەوەو حکومەتی عێراق داوای مافی خاوەندارێتی دەکاتەوە. ئەمەش دەبێتە فاکتەرێکی گرنگی کێشەو بگرە سەردەکێشێتە بارگرژی و جەنگ لەنێوان دەسەڵاتدارانی بۆرژوازی کورد و حکومەتی ناوەندی کە ئێستا لەلایەن هێزە بۆرژوا- ئیسلامیەکانی عەرەبیەوە بەڕێوەدەبرێت! لەم حاڵەتەدا هێزەکانی بۆرژوازی کورد و یەکێتی و پارتی کە حوکمڕانی راستەقینەی کوردستان و ئەو ناوچانەشن کە کێشەیان لەسەرە، دەبێت شەرعیەتێکی جەماوەری بۆخۆیان و سیاسەتەکانیان پەیدا بکەن تا لە پێگەیەکی سایسی بەهێزترەوە رووبەرووی حکومەتی ناوەند و هێزە ئیسلامی و ناسیۆنالیستە عەرەبیەکانی دەسەڵاتدار لە عێراقدا ببنەوە. لەو روانگەیەوە ریفراندۆم بایەخی سیاسی هەیە. دەتوانرێ لەلایەن پارتی و یەکێتی و بۆرژوازی کوردەوە بەشێوەیەکی فراوانتر بەکاربهێنرێ بۆ شەرعیەتدان بە دەعواکانی خۆیان چ لەگەڵ حکومەتی ناوەندی و چ لەگەڵ دەوڵەت و ناوەندە نێوەدەوڵەتیەکاندا بۆ جێبەجێکردنی بەرژەوەندیەکانیان.
هەڵبەتە تائێستا بەشێك پڕوپاگەندەی پارتی ئەوەبووە کە دەوڵەتان دژی ئەو خواستەی خەڵکی کوردستان ناوەستنەوەو بگرە پشتیوانیشی لێدەکەن بەهۆی ئەو دەورەی کە “پێشمەرگە وکورد” هەیانبوە لە شەڕی دژی داعش دا. خوێندنەوەی پارتی بۆئەو هەڵوێستەی دەوڵەتان و هەروەها پێداویستی سیاسی ئەو پرسە بۆ یەکلاکردنەوەی کێشە سیاسیەکانی نێوان هەرێم و حکومەتی ناوەندی لەدوای تەواوبوونی شەڕی سەربازی لەگەڵ داعش، مەسەلەی ئەنجامدانی ریفراندۆمی هێنایە پێشەوەی ئەجندای سیاسی پارتی. بەو ئاراستەیەشدا هەوڵی دا حزبەکانی دیکە قایل بکات، ئەگەرچی یەکێتی نیشتمانی بە دودڵیەوە چوەتە پشتی ئەو سیاسەتەی پارتی و حزبەکانی دیکەش هەریەکەو بەجۆرێك نیگەرانی و دوودڵی خۆیان بەیان دەکەن.
کاتێك پێویست بوو ئەو دەوڵەتانە هەڵوێستی سیاسی خۆیان بەرامبەر بە مەسەلەیەکی پێشنیارکراو بخەنه‌روو، ئیتر ئەوان هەڵوێستی راستەقینەی خۆیان خستەروو لە پەیوەند بەو پرسەوە. ئەوەش پارتی و بارزانی بەو ئاکامە گەیاند کە بڵێت ئێمە مەرج نیە کار بە ئاکامی دەنگدانەکە بکەین! چونکە پارتی لە پەیوەند بە چارەسەری کێشەی کوردەوە خۆی بە سیاسەتی ئیمپریالیستیەوە بەستۆتەوەو لە چوارچێوەی سیاسەت و بەرژەوەندی ئەواندا بۆ چارەسەری کێشەی کورد دەگەرێ، نەك چارەسەرێكی عادیلانەو مرۆیی کە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان بنەما بێت! ئەو قسەیەی بارزانی بۆ خاترجەم کردنی ئەو دەوڵەتانەیە تا پێیان بڵێت کە پێچەوانەی بڕیاری ئەوان هەنگاو نانێت! بەڵام راگەیاندنەکەی دواتری بەجۆرێك ئەوە پیشان دەدات کە دەستبەرداری سەربەخۆی نابن و بۆئەو مەبەستە دوای ئاکامی دەنگدان لەگەڵ حکومەتی ناوەندی گفتوگۆ و دانوسان دەکەن. ئەم قسەیەی دوەمیان بۆ رازیکردنی خەڵک و هێزەکانی دیکەیە کە وەکو باسم کرد بە دودڵیەوە شوێن پرۆژەکەی بارزانی کەوتون! ئەگەر کار بە ئاکامەکەی ناکەیت ئیتر بۆچی دەنگی خەڵك وەردەگریت!؟ ئەمە پرسیارێکی لۆجیکیە کە خەڵك دەیکات و پارتی دەبێت وەڵامی بداتەوە! ئەو قسەیەی بارزانی بۆئەوەیە کە بڵیت ئێمە ریفراندۆمی خۆمان دەکەین و دواتر لەگەڵ حکومەتی ناوەندی وتووێژ لەسەر جیبەجێکردنی بڕیارو ئاکامەکەی دەکەین. بەم قسەیەی، بارزانی دوو مەسەلەی پێکەوە گرێداوەتەوە. یەکەمیان تەئکیدکردن لەسەر پابەندبوونی بە سیاسەتی دەوڵەتانی ئیمپریالیستی و بەرژەوەندی دەوڵەتانی ناوچەکەوە و دوەمیش رازیکردنی خەڵك و پارتە سیاسیە سەرەکیەکانی بۆرژوازی کورد تا لەپەیوەندبەم سیاسەتەیەوە لەگەڵیدا بڕۆن.
دەربارەی کاریگەری ئەو هەڵویستەی دەوڵەتان لەسەر پرۆسەی ریفراندۆم، بە دڵنیاییەوە هەر ئەوجۆرە بادانەوە یاریکردنە سیاسیەی بارزانی ئەوە دەردەخات کە کاریگەری نەرێنی دەبێت. دەنگی حکومەتی عێراق دلێرتر دەکات بەرامبەر بە پرسی ریفراندۆم و توندکردنەوەی فشارەکانی بۆ شکست پێهێنان و ترساندنی خەڵك لەو پرۆسەیە. بەیاننامەکەی حکومەتی عێراق دەربارەی ریفراندۆم بەروونی دەیەوێ خەڵك بترسێنێ و سیناریۆیەکی پڕکارەسات دەخاتەبەردەم خەڵکی کوردستان ئەگەرهاتوو دەنگ بەجیابونەوە بدەن!
لە هەلومەرجێکی لەوجۆرەدا کە ریفراندۆم ئەنجام بدرێ و سەربەخۆیی رابگەیەنرێ و هیچ دەوڵەتێك و ئۆرگانێکی نێوەدەوڵەتی بەرەسمی نەناسێت و حکومەتی ناوەندیش مافی هاوڵاتیبوون لە هاوڵاتیانی کورد بسەنێتەوە وەکو لە بەیانەکەدا ئاماژەی پێکردوە، ئەوکاتە هاوڵاتیانی کوردستان روبەرووی کارەساتێكی جدی دەبنەوە کە وەکو زیندان لەناو جوگرافیایەکی گەمارۆدراودا دەمێننەوە! ئەم سیناریۆ تەلخەی دەخرێتە بەردەم خەڵکی کوردستان کاریگەری دەبێت لەسەر بڕیاری خەڵك. بە دوودڵیەوە بەرەو ریفراندۆم دەچن و ناتوانن بەشێوەیەکی ئازادانە دەنگ بدەن.
دیدگای سۆشیالیستی : بارزانی دەربارەی هەڵوێستی ووڵاتانیش دەڵێت” کەس دژی ریفراندۆم نیەو تەنیا کێشەیان لەگەڵ کاتەکەیە و “ئەگەریش دژی ریفراندۆم بن ئەوە پێچەوانەی بانگەشەکانی خۆیان دەربارەی دیموکراسی دەوەستنەوە”. بە بڕوای ئێوە لە حاڵه‌تی بەرپاکردنی ڕیفراندۆمدا په‌رچه‌كرداری ئه‌م ده‌وڵه‌تانه چۆن ئه‌بێ؟ تا چ رادەیەك ئەو قسەیەی بارزانی دەتوانێ بەڵگەیەکی گونجاو بێت لەدژی کاردانەوەی نێگەتیڤی ئەو لایەنانەو سەرەنجام چی ڕووبه‌ڕووی خه‌ڵكی كوردستان ئه‌بێته‌وه؟
موحسین کەریم:
ئەو قسەیەی بارزانی بەرواڵەت رووی لە ووڵاتانی ئەوروپاو ئەمریکایە کە ئەو پشتی پێبەستوون بۆ جێبەجێکردنی ریفراندۆم و راگەیاندنی سەربەخۆیی وەکو پاداشتێکی بەشداری “کورد” لە شەڕی داعشدا. وەکو خۆیان دەڵێن بە نوێنەرایەتی ئەوان “کوردو پێشمەرگە”دژی داعش جەنگاون و جێگای رێزو ستایشی ئەو ووڵاتانە بوون! بەڵام بەبڕوای من ئەو قسەیەی بارزانی هیچ پەیام و مانایەك ناگەیەنێ، چونکە گومان لەوەدا نیە کە ووڵاتانی ئەوروپاو ئەمریکا دژی سەربەخۆیی کوردستان ناوەستنەوەو لەشکرکێشی ناکەنەسەری و گەمارۆی ئابوری نادەن، تا وەکو ئەو دەڵیت”پێچەوانەی بانگەشەی خۆیان بێت دژی دیموکراسی”.
دیدگای سۆشیالیستی: ئەگەر کەمیك زیاتر روونی بکەیتەوە کە چۆن دژی سەربەخۆیی کوردستان و راگەیاندنی دەوڵەت ناوه‌ستنه‌وه؟ ئایا به‌رژه‌وه‌ندیە سیاسی و ئابوری و بگرە ئه‌جندای ستراتیژیان له‌م ناوچه‌یه‌دا تووشی گرفت و کێشە نابێتەوە؟
موحسین کەریم:
من باسی دژوەستانەوە دەکەم لەرێگای بەکارهێنانی زۆرو هێزەوە، دەنا لەرووی سیاسیەوە ئەوان ئەوەیان راگەیاندوە کە لەگەڵ ریفراندۆم دا نین لەکاتێکدا ریفراندۆم مافێکی سەرەتایی خەڵکی کوردستانە بۆ بڕیاردان لەسەر دیاریکردنی پەیوەندی سیاسی- ئیداری خۆی لەگەڵ دەوڵەتی ناوەندی عێراقدا. من پێموایە ئەو دەوڵەتانە پێویستیان بەوە نیە هیچ زەحمەتێك بکێشن دژی “دەوڵەتی کوردستان” ئەگەر هاتوو بڕیاری لێدرا و راگەیەنرا. هێزو دەوڵەتە هەرێمیەکانی دۆستی ئەوان کە خۆیان بەرژەوەندی راستەوخۆیان لە سەرکوتی خەڵکی کوردستانی عێراق لەژێرپێنانی ئیرادەو بڕیاری ئەواندا هەیە ئەو ئەرکە بۆ ئەوانیش جێبەجێ دەکەن. بۆیە دەوڵەتانی ئەمریکاو ئەوروپاو…تاد. پێویستیان بە هێزنواندن نییە بەرامبەر بەم کەیسە. زۆر بەسادەیی ئەوان دەڵێن ئەو کێشەیە مەسەلەیەکی ناوخۆییەو ئێمە هیچ دەستێوەردانێك ناکەین و داواکارین حکومەتی هەرێم و ناوەند کێشەکانی خۆیان بە دانوسان چارەسەر بکەن! ئەوەش شتێکی نامۆ نییە بۆ دەوڵەتانی وەکو ئەمریکاو ئەوروپاو بەوجۆرەش ئەوان رێز لەیاسای نێودەوڵەتی دەگرن! بەدەر لەوەی چەندە رێز لە دیموکراسیەکەی خۆیان دەگرن و دەیان نمونە لەبەردەستدایە کە دیموکراسیەکەیان بەپێوانەی بەرژەوەندی خۆیان کورت و درێژ دەکەن! ئەو هەڵوێستەی ئەمریکاو ئەوروپا خەڵکی کوردستان و بڕیارەکەی دەخاتە بەردەم رەحمەتی سیاسەتی شۆڤینیستی دەوڵەتە کۆنەپەرستەکانی ناوچەکە و دەستیان دەکاتەوە بۆ گەمارۆدان و بگرە کاردانەوەی دیکە لەدژی خەڵك.
کەواتە کێشەکە لە هەڵوێستی دەوڵەتانی ناوچەکە بەتایبەتی دەوڵەتی ئێران و تورکیاو عێراق و سوریا و هێزە میلیشیاییە نەتەوەپەرست و ئیسلامیەکانی ئەو ناوچەیەیە کە چ هەڵویستێکی دوژمنکارانە دژی خەڵکی کوردستان دەگرنەبەر. گومانی تێدا نیە هەرچیەكیان پێ بکرێت لە دژی خەڵکی کوردستانی عێراق دەیگرنەبەر. ئەوەتا هەریەکە لەو دەوڵەتانە بەجۆرێك دژایەتی خۆی بۆ ئەو مەسەلەیە راگەیاندوەو توندترینیان هەڵوێستی دەوڵەتی عێراقە کە دەڵێ ئەگەر کوردستان جیا بکەنەوە ئەوکاتە هاوڵاتیانی کورد زمانی دانیشتووی شارەکانی عێراق “جنسیە”ی عێراقیان لێ دەسەنرێتەوە. بەوپێیە ئەو هاوڵاتیە کوردزمانانەی لە شارەکانی دەرەوەی هەرێم دەژین وەکو “موقیم” مامەڵە دەکرێن!
دیدگای سۆشیالیستی : نیگەرانیەك هەیە لەناو خەڵکدا کە پێیانوایە ریفراندۆم لە بەرژەوەندی پارتیەو ئەگەر دەوڵەتی سەربەخۆش پێك بێت ئەوا دەوڵەتی پارتی دەبێت. بەوجۆرە دەسەڵاتی بنەماڵەیی و سەرکوتگەری پارتی بۆ هەتا هەتایە بەسەر خەڵکدا دەسەپێنرێ و بێمافی و برسێتی و هەژاری و پێشێلکردنی ئازادیەکانیان لەئێستا زۆر خراپتردەبێ. بۆیە مانەوەی هەلومەرجی سیاسی ئێستا بە گونجاوتر دەزانن. ئێوە لەوبارەوە بۆچونتان چیە؟ ئایا ئەم بارودۆخە دەکرێ هەتا هەتایە بەمجۆرە بمێنێ؟ ئایا ئەو نیگەرانیەی خەڵك راستی و هەقانیەتی تێدایە؟ رێگاچارە چیە؟
موحسین کەریم:
سەرەتا ئەوە بڵێم کە ئەم بارودۆخەی ئێستا تاسەر بەوجۆرە نامێنێتەوە، چونکە خۆی بەرهەمی هەلومەرجێکی سیاسی ناجێگیرە کە لە ئاکامی شەڕی ئەمریکاو روخانی رژێمی بەعسەوە بەهۆکاری ئەو جەنگەوە هاتوتە ئاراوە. هێزو بزوتنەوە سیاسیەکان و هاوسەنگی نیوانیان بەوجۆرە نامێنێتەوە وئاڵۆگۆڕی بەسەردا دێت. بێجگە لە دەستێوەردانی دەوڵەتان لە کاروباری سیاسی عێراقدا کە ئەوانە هیچیان پاشەرۆژو ئاسۆیەکی سیاسی روناك ناخەنە بەردەم خەڵکی کوردستان و بگرە عێراقیش بەگشتی! ئەو هەموو بێمافی و نەبونی و هەژاریەی بەسەر خەڵکی کوردستاندا هاتوە بەرهەمی هەلومەرجی ئێستایە نەك هەلومەرجێك کە هێشتا روی نەداوە! خەڵک ئێستای بەدڵ نیەو لێی نارازیە. دەسەڵاتی ئیستا تەنها قۆرخی پارتی نیە، بەڵکو یەکێتی نیشتمانی شەریکی سەرەکی و حزبەکانی دیکەی بۆرژوازی کوردیش هەریەکەو بەجۆرێك شەریکە بەشی پارتین و بەشدارن لە دەسەڵاتەکەیدا. بێجگە لەوەی کە ئەم هەلومەرجە سیاسیەی کوردستان بیانوی بەردەوامی داوەتە دەست هەر خودی ئەو حزبانەی کەخەڵك لێیان توڕەیە تا خەتای بارودۆخەکە بخەنە سەر یەکتری و خۆیانی لێ بێبەری و پاکانە بکەن. هەموشیان خەتاکە دەخەنەسەر دەوڵەتی ناوەندی و بەوجۆرە خۆیان پاك دەکەنەوە لە هەموو گوناهێك! بۆیە ئەم هەلومەرجە هیچ خاڵێکی پۆزەتیڤ و ئەرێنی تێدا نیە لەرووی ژیان و گوزەران و بەرفراوانبوونەوەی ئازادیەکان و بەرژەوەندی خەڵکی بێبەش و چەوساوەی کوردستانەوە. ناکرێ مرۆڤ دڵی پێ خۆش بکات و پێداگری لەسەر هێشتنەوەی بکات، ئەوە بێجگە لەوەی کە خۆی قابیلی مانەوە نیە وەکو ئاماژەم پێدا.
هەڵبەتە لەلایەکی دیکەوە ئەو نیگەرانیەی خەڵك تارادەیەك راستی تێدایەو هەقیانە گومان لەوە بکەن کە دەسەڵاتی بنەماڵەو حزبە دەسەڵاتدارەکانی ئێستاو پارتی بە پلەی سەرەکی دەستی باڵا پەیدا دەکەن لە ئایندەی راگەیاندنی سەربەخۆیی و دامەزراندنی دەوڵەتدا.( هەڵبەتە من کاتێك ئەم قسانە دەکەم وا دادەنێم پارتی و حزبە بۆرژوازیەکانی کورد بەراستی ریفراندۆم ئەنجام دەدەن و کوردستان جیادەکەنەوە و دەوڵەت رادەگەیەنن، نەك ئەوەی کە وەکو کارتێکی فشار بەدەستیەوە بگرن بۆ سواڵی سیاسی لە دەوڵەتان و حکومەتی ناوەندی!). بەداخەوە ئەو هۆکارەی وایکردوە پارتی و حزبەکانی دیکەی بۆرژوازی کورد لە گۆڕەپانی سیاسی کوردستاندا یاریزانی سەرەکی بن و ئایندەی سیاسی کوردستانیش بە پلەی سەرەکی لەلایەن ئەوانەوە دیاری بکرێ، لاوازیی هێزی رێکخراوی جەماوەری کرێکارو زەحمەتكێش و بزوتنەوەی سۆشیالیستی چینی کرێکارو دەورو نەخشی ئەوانە لە مەیدانی کێشەو ململانێ سیاسیەکانی کوردستاندا. ئەو لاوازیە هۆکاری زاڵبوونی گوتاری ناسیۆنالیستی و بۆرژوایە لەئاستی کۆمەڵگای کوردستاندا. ئەم گرفتەیە وایکردوە داهاتوی سیاسی کوردستانیش زۆرتر مۆری ئەوانی لێبدرێ! پارتی وەکو هێزی سەرەکی بۆرژوازی کورد لەناو هێزەکانی دیکەدا پلەیەکی بەرزتری هەیە، ئەوەش وایکردوە کە سیمای دەوڵەتەکەی داهاتوو، ئەگەر دابمەزرێ، رەنگو روخساری پارتی و بارزانی پێوە دیاربێت.
کەواتە لەنێوان دەستگرتن بە ئێستاوە لەگەڵ قبوڵکردنی داهاتودا کە دەوڵەتێکی تێدا دابمەزرێ رەنگە پارتی تێدا باڵادەست بێت، چ رێگایەك دەمێنێتەوە بۆ خەڵك!؟ بە بڕوای من چارەسەر ئەوە نیە کە دژی پرۆسەی ریفراندۆم و راگەیاندنی سەربەخۆیی و دروستکردنی دەوڵەت بوەستینەوە. دەبێ چینی کرێکارو بزوتنەوەی کرێکاری و جەماوەری زەحمەتکێش و بێبەشی کوردستان و سەرجەم هێزو لایەنە سۆشیالیست و کۆمۆنیستیەکان هەوڵ بدەن لە پرۆسەی ریفراندۆمدا مەرجەکانی خۆیان بۆ بەڕێوەچوونی رایفراندۆمیکی واقعی و ئازاد بسەپێنن. دەبێ نەخشمان هەبێ لەوەی ریفراندۆم هەرچی زیاتر ئیرادەی جەماوەری کوردستان بۆ سەربەخۆیی و پێکهێنانی دەوڵەتێکی مەدەنی و سیکولار لە کوردستان بەرجەستە بکات، نەك شەرعیەت بدات بەو دەسەڵاتەی کە ئێستا هەیە. ئەوەش بە هاتنە مەیدانی رێکخراوو هوشیارانەی جەماوەر مومکینە و هیچ ئاسۆیەکەی دیکەی بەدەر لەوە نیە! دەورو نەخشی جەماوەر لە پرۆسەی ریفراندۆمدا بەجۆرێك کە مەرجەکانی خۆی بسەپێنێ رێگری لەوە دەکات کە سبەینێ پارتی و حزبەکانی دیکەی بۆرژوازی کورد سوار بن و خەڵکیش پیادە! ئەو مەرجانەی کە دەبێ خەڵك و هێزە سیاسیە شۆرشگێڕو پێشکەوتنخوازەکان پێداگری لەسەر بکەن ئەوەیە کە:
یەکەم: ریفراندۆم لە هەلومەرجی شەڕ و هەڕەشەو تۆقاندن دا ناکرێت و دەبێ هەلومەرجێکی ئارام بۆ خەڵك دابین بکرێ تا ئازادنەو دوور لەهەر فشارو زەخت و ترسێك دەنگی خۆی بە ئازادانە بدات. کەواتە دەبێ هەم دەوڵەتی عێراق و هەم پارتی و لایەنەکانی دیکە ناچار بکرێن بە دابینکردنی هەلومەرجێکی لەو جۆرە.
دووەم: پێویستە هەموو ئەو ناوچانەی کورد نشینن ریفراندۆمیان تێدا ئەنجام بدرێ، نەك تەنها هەرێمی کوردستان وەکو دەوڵەتی عێراق رایگەیاندوە. دوای ئەوە لە ریفراندۆمێکی تایبەت بەخەڵکی ئەو ناوچانە مەسەلەی هاتنیان بۆسەر کوردستانی سەربەخۆ یان مانەوەیان لەناو دەوڵەتی عێراقدا یەکلایی بکرێتەوە.
سێهەم: دەبێ فرسەتی گونجاو بۆ خەڵك فەراهەم بکرێت کە بە بەرنامەی هێزو حزبە سیاسیەکان ئاشنا بن لە پەیوەند بە پرسی ریفراندۆم و سەربەخۆیی و دامەزراندنی دەوڵەتی کوردستانەوە. نابێ میدیا لە دەستی ئەو حزبانەدا قۆرخ بکرێت کە داهاتی کوردستانیان تاڵان کردوەو میدیای زەبەلاحی خۆیان هەیە. پێویستە هەلومەرجێکی گونجاو برەخسێنرێ بۆ بیستنی هەموو جۆرە بۆچوون و سیاسەتێك لەو بارەوە.
چوارەم: دەبێ هەوڵ بدرێ لایەنی نێو دەوڵەتی رازی بکرێن بۆئەوەی سەرپەرشتی پرۆسەکە بکەن. سەرپەرشتی لایەنێکی وەکو (UN) یان هەر دەزگایەکی دیکەی جیهانی وەکو یەکێتی ئەوروپاو …تاد بۆ پرۆسەکە، مەشروعیەتی پێدەدات و بەرپرسیان دەکات لە بەرەسمی ناسینی ئەنجامەکەی. بەوەش تارادەیەکی باش دەستی دەوڵەتی ناوەندی و دەوڵەتانی ناوچەکە دەبەستێتەوە لە ئەنجامدانی پلان دژی خەڵكی کوردستان.
پێنجەم: بڕیاری خەڵکی کوردستان هەرچی بێت دەبی هەموو لایەك پێوەی پابەند بن و جێبەجێی بکەن نەك وەکو کارتی فشار لەلایەن پارتی و هێزەکانی دیکەوە بەکاربهێنرێ بۆ بەدەست هێنانی ئیمتیازاتی سیاسی لە حکومەتی ناوەندی ….
