گۆڕان دوای نەوشیروان

مردنی سەرکردە سەرنەکەوتوەکان دەبێتە مایەی غەمگینی وبێ ئومێدی بۆ پڕۆژە ناکامەکانی، و مردنی قارەمانە سەرکەوتوەکان دەبێتە مایەی شانازی بەسەرکەوتنەکانیەوە. خەڵکی کوردستان لە نەوشیروان مستەفادا قارەمانی دژی  پارتی دەبینیەوە، هەربۆیە بە نەمانی پاڵەوانەکە و مانەوەی سیستەمە گەندەڵەکە، شەپۆلی نائومێدبونی ئەم خەڵکە بە شێوەی ئەم ماتەمینیە سەراسەریە خۆی نیشاندا. کاتێکی دەوێ تا خەڵک بکەونە پرسیاری ئەو هۆکارانەی پرۆژەی گۆڕانی نەوشیروان بە ناکام گەیاند.  هەرکات دەرک بە ڕاستیەکانی بنبەستی ئەم پڕۆژەیە کرا و بەدیلی شۆڕشگێڕانە دژ بە یەکێتی و پارتی هاتە مەیدان، ئەوکات پاڵەوانە خەیاڵیەکان جێگا بۆ پاڵەوانە حەقیقیەکان چۆڵ دەکەن.
بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر بنەمای ناڕەزایەتیە جەماوەریەکان دژ بە دەسەڵاتی گەندەڵ و میلیشیایی یەکێتی و پارتی شکڵی گرت و خەتی گۆڕان، کە ریفورم بوو لەناو ئەم سیستەمەدا، سودی لە فەراغی بەدیلی شۆڕشگێڕانەی چەپ وەرگرت. بەڵام گۆڕان دوای نەوشیروان، خۆی دەبێتە بەشێک لە فەراغی بەدیل ومەیدانێکی کێشمەکێش لەسەر دیاریکردنی بەدیل. هەربۆیە هێزە سیاسیەکانی نێو خانەوادەی بورژوازی کورد لە ناسیونالیست و ئیسلامیەکانەوە لە یەکەم سات و پرسەکەی ئەم دۆستەیاندا بەدوای بردنی هێزی ناڕازی خەڵکەوەن بۆ پرۆژە سیاسیەکانی خۆیان. ئەمانە گۆڕانی دوای نەوشیروان وەک ” دراوسێی سیاسی”دەبینن کە وەک میراتگیر لەسەر بەشە موڵکەکەی خۆیان لەگۆڕاندا شەڕ دەکەن،وسۆزی کادرە یەکێتی و ئیسلامی و ناسیونالیستەکانیان بۆخۆیان ڕادەکێشن . سوێندەکانی سەرانی یەکێتی بە جێبەجێکردنی خەونەکانی ڕێکەوتنامەی تاڵەبانی – نەوشیروان و گێڕانەوەی دانپێدانانی نەوشیروان بە دەوڵەتی کوردی ئیسلامی لای ئەمیری کۆمەڵی ئیسلامی، و بیرخستنەوەی دەنگدانی مەلا کرێکار بە گۆڕان لە هەڵبژاردنەکاندا و بەڵێن دانی پەکەکە بەوەی بەدیهێنەری ئامانجەکانی نەوشیروانن، نمونەی ئەم پێشبڕکێیەن. ئێستا هەرکام لەم حزب و لایەنانەی چاویان تەماعیان بڕیوەتە ئەم جەماوەرە ناڕازیە و بەرگی پاڵەوانی گۆڕینی  سیستەمی میلیشیایی بە سیستەمی دیموکراسی و دامەزراوەیی لەبەر دەکەن.
بزوتنەوەی گۆڕان لە هەناوی شکستی پڕۆژەی “ریفۆرم” لەناو یەکێتیدا لەدایک بوو. “ریفۆرم” لە بنەڕەتدا ناڕەزایەتی بوو بەرامبەر بە سیاسەتی تاڵەبانی لەبەرانبەر پارتی و بارزانیدا. یەکێتی دوای ڕێکەوتنی ستراتیژی لەگەڵ پارتیدا، سێ کۆڵەکەی خۆی لەدەستدا، یەکەم؛ ناسنامەی دژی بنەماڵەیی و دژی پارتی بونی ، دوەم؛ تەسلیمکردنی پۆستی سەرۆکی کوردستان بە بارزانی و ڕازیبون بە پلەی دوویی لەدەسەڵاتدا، و سێهەم ؛ گرتنە دەستی ئیدعای سەربەخۆیی کوردستان لەلایەن پارتیەوە و بەسترانەوەی یەکێتی بە یەکپارچەیی عێراق . *١
سەرهەڵدانی بزوتنەوەی ناڕەزایەتیە جەماوەریەکان دژی دەسەڵاتی گەندەڵی یەکێتی و پارتی فرسەتی بە نەوشیروان و باڵی “ڕیفۆرم”دا کە لەدەرەوەی یەکێتی بەدوای ئەو هێزەدا بگەڕێ کە دەتوانێ شەڕی دەسەڵاتی دژی پارتی و تاڵەبانی پێ بکا. دەرکەوتنی نەوشیروان وەک باڵادەستێکی عەسکەری کە بەشێک لە هێزی یەکێتی لەگەڵدا بوو، فرسەتی ئەوەی پێدا کە خەڵکی ناڕازی وەک فریادڕەسی خۆی لەدەست میلیشیاکانی یەکێتی و پارتی سەیری بکەن. سەرەڕای ئەوەی تا کەسی دوەمی یەکێتی بوو بەرپرسی کوشتاری دیلەکانی حزبی شیوعی لە شاخ و تیرۆری ئەندامانی حزبی کۆمۆنیستی کرێکاری لەشار وچەندین تیرۆری سیاسی نەیارانی بوو. هاوکاتیش بەرنامەی ریفۆرمی گەندەڵی نێودەسەڵات توانی ببێتە ڕیکلامێکی سەرنج ڕاکیش لە هەڵبژاردنەکاندا و بزوتنەوەی گۆڕانی کردە هێزی سێهەم.
کێشەی گۆڕان دوو لایەنە بوو. یەکەم؛ وەک درێژکراوەی یەکێتی و هێزی ناڕازی نێو یەکێتی، نەتیوانی سێ کۆڵەکەکەی یەکێتی ڕاست بکاتەوە. دووەم؛ وەک نوێنەری خەڵکی ناڕازی نەیتوانی جگە لە ڕێگای پەرلەمان و گەڕانەوە ناو حکومەتی پارتی و یەکێتی و ڕێکەوتنەوە لەگەڵ یەکێتی داخوازیەکانی جەماوەر بۆ گۆڕینی سیستەمی میلیشیایی و دابینکردنی ژیانێکی باشتر هیچ سەرکەوتنێک بەدەست بێنێ.
گۆڕان ناسنامەی دژی بنەماڵەیی ژیاندەوە بەڵام تەنیا دژی دەسەڵاتدارێتی بنەماڵەی بارزانی بەکاری هێنا و لەگەڵ بنەماڵەی تاڵەبانی کەوتە سازان. ئەمەش وایکرد کە گۆڕان وەک دووڕویەکی سیاسی بەرانبەر بەدەسەڵاتی بنەماڵەیی دەرکەوێ و نەتوانێ کۆڵەکەی ناسنامەی دژی بنەماڵەیی دەسەڵات کە پێشتر یەکێتی بەرانبەر بە پارتی بەرزی دەکردەوە بەپێوە ڕاگرێ.
گۆڕان بوە میراتگری ملنەدان بە ڕیکەوتنی ستراتیژی و پلەدووبون لە بەرانبەر پارتیدا و بە سەرۆک مانەوەی بارزانی، وە هەرلێرەشدا گۆڕان چەقی. ئەم کۆڵەکەی پێشبڕکێیەی یەکێتی لەگەڵ پارتیدا لەسەر باڵادەستی لە بزوتنەوەی چەکداری ناسیونالیستی کورد و دواتریش لەدەسەڵات لە کوردستاندا، مێژووەکەی بۆ شەستەکانی سەدەی بیست درێژ دەبێتەوە. مێژووی جەلالی و مەلایی. ڕیکەوتنی ستراتیژی نێوان تالەبانی و بارزانی ئەم هاوکێشەیەی گۆڕی .یەکێتی  مەسعود بارزانی  کردە سەرۆکی هەرێم لەبەرانبەر پۆستی سەرۆک کۆماری تاڵەبانیدا و بەم پێیە یەکیتی پلەدووبون لە بەرانبەر پارتیدا و بە سەرۆک مانەوەی بارزانی ئیمزاکرد. “ریفۆرم”و دواتریش گۆڕان ئەم ڕوخانی کۆڵەکەی پێشبڕکێ یەکیتی لەسەر باڵادەستی کردە وەسیلەیەکی کۆکردنەوەی هێزی ناڕازی لە ناو یەکێتیدا.
سەرەڕای ئەوەی گۆڕان چوە نێو سیستەمی دەسەڵاتی میلیشیایی و حکومەتی پارتیەوە بەڵام ئەم میراتگری دژایەتی باڵادەستی پارتیشی لەگەڵ خۆی برد. گۆڕان بە ڕیکەوتنێک لەگەڵ پارتی پۆستی سەرۆکی پەرلەمانی وەرگرت بەڵام دەیویست بەم پۆستەوە بنەمای ڕیکەوتنی ستراتیژی کە سەرۆکایەتی هەرێمی مەسعود بارزانیە لەڕێگای یاسایی و پەرلەمانیەوە هەڵتەکێنێ. هەربۆیە پۆستی سەرۆکی هەرێم بوو بە گرێ کوێرەی سەرەکی لە سیاسەتی گۆڕاندا. ئاکامەکەی مانەوەی مەسعود بارزانی و ڕێکەوتنە ستراتیژیەکەی نێوان یەکێتی و پارتی و مانەوەی حکومەتە هاوبەشەکەیان بوو. ئەمە جارێکی تر شکستی پاکێجی گۆڕان بۆ ڕیفۆرمی سیستەمی میلیشیایی نیشاندا. هەموو ئومێدەکانی باڵادەست بونی یاسا و پەرلەمان و دەستاودەستکردنی دەسەڵات لەناو سیستەمی میلیشییایدا بە داخستنی پەرلەمان و ناردنە ماڵەوەی وەزیرەکانی، کە تاکە پەنجەرەی چونە ناو دەسەڵاتی گۆڕان بوو، وەڵام درایەوە. بەمەش گۆڕان کۆڵەکەی دوەمی پێشبرکێ و شەڕی دەسەڵاتی لەگەڵ پارتیدا دۆڕاند.
دیسانەوە گۆڕان دەیویست بە پشت بەستن بە ڕێکەوتنی پەرلەمانی و سیاسی لەگەڵ یەکێتیدا ئەم کۆڵەکەیەی پێشتری یەکێتی ڕاگرێ. بەڵام یەکێتی بەمانەوەی لە حکومەتدا و بە هێشتنەوەی ڕێکەوتنە سیاسیەکەی دەباشانی لەسەر کاغەز، لێگەڕا گۆڕان پەراوێزبخرێ لەلایەن پارتیەوە، تاکو ناچاربێ بە قبوڵکردنی ئەو ڕاستیەی کە دەورەی ڕەقیب بونی بارزانی بەسەر چوە.
ڕێگای پەرلەمانی گۆڕان بۆ گۆڕینی هاوسەنگی هێز شکستی هێنا چونکە، سیستەمی سیاسی کوردستان بەپێی تەوازنی دوو حزبی چەکدار وەک سیستەمێکی میلیشیایی بەڕێوە دەچێت و پۆستەکان و یاسا و دەستور و پەرلەمان و حکومەت و دادگا پەیڕەو لە باڵادەستی ئەم دوو میلیشیایە دەکاو ئەم دامودەزگا فەرمیانە هەموو پەراوێزێکن بۆ شەرعیەت دان بەدەسەڵاتی ئەم دوو حزبە چەکدارە . هەرکات هەرکام لەم دەزگایانە بونە ڕێگر لەبەردەم دەسەڵاتی فیعلی و بەکردەوەیی یەکێک لەم دوحزبەدا ئەوا وەک پەرلەمانی ئێستا پەک دەخرێن و دەزگا فعلیەکانی هەردوو حزب نایەڵن کار ڕاوەستێ.
کۆڵەکەی سێهەمی یەکێتیش، بریتی بوو لەوەی پێش لە ڕوخانی سەدام یەکێتی بە دروشمی مافی چارەی خۆنوسین پێشبرکێی لەگەڵ گەڕانەوە بۆ بەغدای پارتی دەکرد. ڕێکەوتنی ستراتیژی و نزیکایەتی یەکێتی لە میحوەری ئێران و دۆستایەتی لەگەڵ شیعەی عێراقدا ئەم هاوکێشەیەی هەڵگێڕایەوە و قیبلەنمای پارتی بەرەو سەربەخۆبون لە بەغداد و یەکێتی بەرەو بەغداد دەجوڵا.  گۆڕان بە تۆخکردنەوەی بەدیلی فیدرالی و مانەوە لە عێراق و تەنانەت جیاکردنەوەی هەرێمی سلێمانی و گەڕانەوە بۆ بەغدا و دروکەوتنەوە لە رفراندۆم و سەربەخۆیی کوردستان، کۆڵەکەی سێهەمی جارانی یەکێتی  بەجارێک ڕوخاند.
ئەم ستراتیژە سیاسیانەی گۆڕان دەیویست ببێتە بەدیلی یەکێتی و هێزی “یەکێتیە ڕاستەقینەکانی” پێ ڕاکێشێت هەمووی شکستی هێنا، و نەوشیروان نە یتوانی لە ڕێگەی گۆڕانەوە کۆڵەکەکانی یەکێتی لەبەرانبەر پارتیدا دامەزرێنێتەوە. هەربۆیە لە گۆڕانی پێش نەوشیرواندا، یەکێتی هیچ هێز و باڵێکی ناوخۆی هانی یەکگرتنەوە و تەنانەت جێبەجێکردنی ڕیکەوتنە سیاسیەکەشی نەدەدا و ئەم ستراتیژیە بەبنبەست گەیشت. لە گۆڕانی دوای نەوشیروانیشدا یەکگرتنەوە کاتێک دەبێ کە گۆڕان دەسەڵاتی بنەماڵەی نەک تاڵەبانی بەڵکو کۆسرەت و ئەوانی تریشی قبوڵ بێ. وە نەک درێژکردنەوەی سەرۆکایەتی بۆ مەسعود بەڵکو تاۆپکردنی سەرۆکایەتی هەرێم لە سەر بارزانی و باڵادەستی پارتی پێ ئاسایی بێ. هاوکات واز لە پڕۆژەی هەرێمی سلێمانی و گەڕانەوە بۆ بەغداد و فیدرالی بێنێ و چاوەڕێی دەست و بڕیاری رفراندۆم و سەربەخۆییەکەی پارتی بێ. بانگەوازی ئێستای یەکێتی بۆ جێبەجێکردنی یەکگرتنەوە لەگەڵ گۆڕانی دوای نەوشیرواندا دڵنیابونی یەکێتیە لە کۆتایی هاتنی دەورەی فشاری گۆڕان بۆ ڕاکێشانی “یەکێتی یە ڕاستەقینەکان”، وە بانگەوازە بۆ تەسلیم بونی گۆڕان بە بەرنامەی یەکێتی بۆ گۆڕینی هاوسەنگی هێز لە کوردستاندا بە قازانجی یەکێتی لە چوارچێوەی هێشتنەوەی ڕێکەوتنی ستراتیژی لەگەڵ پارتیدا.
لەڕاستیدا گەڕانەوە بۆ “ڕێکەوتنی سیاسی تا ئاستی یەکگرتنەوە لەگەڵ یەکێتی” شکستێکی دوبارەی گەڕانەوە بۆ “ریفۆرم”ێکی تر بوو، لە یەکێتیدا و لە سیستەمی میلیشیایی کوردستاندا، هەربۆیە شکستی خوارد.
تەجروبەی بزوتنەوەی گۆڕان پێمان دەڵێ کە  ئەم سیستەمە میلیشیاییەی کوردستان لەڕێگەی ئامڕاز و دەزگا شکڵیەکانی ئەم دوو حزبەوە ناگۆڕێ و هەڵوەشانەوەی کابینە و هەڵبژاردنەوەی پەرلەمان دەستپێکردنەوەی هەمان سیناریۆی چارەکە سەدەی ڕابردوەو بەبێ گۆڕینی سیستەمەکە  ڕازیبون بە ژێردەستەییە لە پێناو پاراستنی پۆستی وەزیری بێ وەزارەت یاخود سەرۆک “پەرلەمانێکی” بێ پەرلەمان.*٢
گۆڕان لەنوێنەرایەتیکردنی دەنگی ناڕەزایەتی خەڵک دژ بە گەندەڵی و دەسەڵاتی میلیشیایش شکستی هێنا، لەبەر ئەوەی هیچ کات گۆڕان وەک خاوەن بڕیار و داواکاری مامەڵەی لەگەڵ ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانەکاندا نەدەکرد و بەرنامەی جێبەجێکردنی ئەو داواکاریانەی نەبوو. ١٧ شوبات نمونەیەک لە تەسلیمکردنی ئیرادەی شۆڕشگێڕانەی خەڵکی ناڕازی کوردستان بوو بۆ گۆڕینی سیستەم بە پاکێجی چاکسازی وەزارەتەکان و دابەشکردنەوەی پلەوپۆستەکانی گۆڕان و ئیسلامیەکان. بەشداری لە حکومەتی بنکە فراوان و جێبەجێکردنی بەرنامەی کەمکردنەوەی موچەی کرێکاران و کارمەندان و گەشەپێدانی سەرمایەدارە تایبەتەکان هەمووی بە حکومەتی بنکە فراوان و بەبەشداری وەزیرەکانی گۆڕان کران. بەڵێندان بە بارزانی بۆ چوار ساڵ بیدەنگکردنی شەقام لە پێناو وەرگرتنی پۆستی سەرۆک پەرلەمان و چەند وەزیر و بەڕیوەبەرێ. بەڵێندان بە دەنگ نەدان بەهیچ یاسایەک کە پێچەوانەی سەوابیتی ئیسلام بێ. ئەم سیاسەتانەی گۆڕان  پێچەوانەی خواست و بەرژەوەندی ئەو خەڵکە ناڕازیە بوو، کە لە دەوری گۆڕان کۆبوەتەوە لە پێناو باشترکردنی باری ژیان و گوزەرانیدا، هەربۆیە ناکۆکی لە نێو بنکەی جەماوەری ئەم بزوتنەوەیە و ناڕەزایەتیەکانی خەڵک لەگەڵ سیاسەت و مامەڵەی بزوتنەوەی گۆڕان لە نێو دەسەڵات و لەگەڵ دەسەلاتدا دەرکەوتوە. هاوکاتیش ناکۆکی و بانێک و دوو هەوای سیاسەتی ناسینی پارتی بە هۆکاری هەموو کێشەکان و بەشکردنی دەسەڵات و ڕیکەوتن تا ئاستی یەکگرتنەوە لەگەڵ یەکێتیدا.
سیاسەتی گۆڕان سەبارەت بە چارەنوسی سیاسی کوردستانیش ئەنجامی شکستێکی تری ئەم بزوتنەوەیە. گۆڕان لە مانەوەی لە بازنەی فیدرالیزمی شکست خورادوی عێراقدا بەهۆی چەق بەستنی ململانێکانێتی لەگەڵ پارتیدا و بەم شێوەیە کەوتۆتە هەڵوێستگیریەکی سەلبیانە بەرامبەر مەسەلەی رفراندۆم و سەربەخۆیی کوردستان. ناکامی بەرنامە ریفۆرمیستیەکەی دەسەلاتی میلیشیایی کوردستان وای لێکردوە هەر جارەی بەجۆرێک بەرەو بەغداد بگەڕێتەوە بەو خەیاڵەی هاوسەنگی هێز لە کوردستان بگۆڕێ! لەکاتێکدا لە نەبونی ئایندەیەکی دیاریکراو و چوارچێوەی دەوڵەت لە کوردستاندا زەمینەیەکی لەبار بۆ مانەوەی ئەم سیستەمە میلیشیاییە ڕەخساوە . ڕێکەوتنی یەکێتی وپارتی لەژێر فاکتەرە دەرەکیەکان وەک فشاری ئەمریکا یاخود فاکتەرە ناوخۆییەکان وەک دابەشکردنەوەی داهات و پۆستەکان وڕوبەڕوبونەوەی ناڕەزایەتیەکان ئەم ئیدارە میلیشیایەی هێشتۆتەوە. هەرچەند ململانێ سیاسی و هەوڵدان بۆ گۆڕینی هاوسەنگی هێز و دابەشبون بەسەر تەوەری ململانێی دەولەتانی ناوچەکە بوەتە سەرچاوەی قەیرانی بەردەوام و هەمیشەقابیلی سەرهەڵدان و توندبونەوەن. بەبێ دەرچون لەم سەرگەردانیە سیاسی و فیدرالیە هەڵوەشاوە و بەبێ دروستکردنی دەوڵەت و کیانێکی سەربەخۆ و ڕەسمی نێودەولەتی لە کوردستاندا، ئاڵوگۆری سیستەمی سیاسی میلیشیایی و ئابوری مافیایی و گەندەڵی دوورە لە واقیعەوە. ئەمە تەجروبەی چارەکە سەدەیەکی حوکمڕانی میلیشیاییە لە کوردستان، جگە لەو گۆڕانە فراوان و ڕیشەییەی لە عێراق و سوریا دوای شەڕی داعش هاتۆتە ئاراوە.
پرسیاری سەرەکی بۆ خەڵکی ناڕازی و ئازادیخواز  سەبارەت بە گۆڕانی دوای نەوشیروان ئەوەیە ئایا دوبارەکردنەوەی هەمان پڕۆژە و بەرنامەی پێشووی گۆڕان  درێژەدان بە بنبەست و شکست نیە بۆ گۆڕینی  سیستەمی میلیشیایی و گەندەڵی یەکێتی و پارتی ؟ هەڵسواراوانی ناڕەزایەتیە جەماوەریەکان، ئازادیخوازان و یەکسانی خوازەکانی نێو مەیدانی سیاسی و کۆمەڵایەتی کوردستان و ناو بزوتنەوەی گۆڕانیش پیویستیان بە هێنانە مەیدانی قاڵبی سیاسی و ڕێکخراوەیی نوێیە کە پەیوەندیان بەو جەماوەرە ناڕازی و ستەم لێکراوە کرێکار و زەحمەتکێشی کوردستانەوە و بە ناڕەزایەتیەکانیانەوە گرێ بدات و بەیەکجاری خۆیان لە “دۆستانی ڕاستەقینەی ناو یەکێتی و یەکێتیە ڕاستەقینەکان و لە “لایەنگرانی سەوابیتی دینی ئیسلام” جیابکەنەوە.  ئەم بەدیلە شۆڕشگێڕانە جەماوەریە هیچ بەرژوەندیەکی لە ڕاگرتنی دەسەڵاتی یەکێتی و پارتیدا نیە و خوازیاری گۆڕینی ڕیشەیی ئەم سیستەمە گەندەڵ و میلیشیایی یە. نائومیدی و غەمگینی خەڵکی کرێکار و زەحمەتکێش و ئازادیخوازیکوردستان کاتێک دەڕەوێتەوە کە لەڕیزی ناڕەزایەتی و خەبات دژی ئەم دەسەڵاتە میلیشیایەدا پاڵەوانە ڕاستەقینەکانی گۆڕینی ئەم سیستەمە دێنە مەیدان و لەجێگای پڕۆژەو پاکێجەکانی ریفۆرمی دەسەڵات بەرنامەی گۆڕینی ڕیشەیی و ڕاستەقینەی دەسەڵات بەرزدەکەنەوە و پشت بەهێزی ڕێکخراوی جەماوەری ناڕازی و ستەملێکراو دەبەستن.