داعش‌ و ڕاسیزمی کوردی!

مەترسیەکانی لەسەر کۆمەڵگاو چۆنیەتی رووبەرووبوونەوەی!

بیرۆکەکانی ئەم نوسینە، لە سیمینارێکدا لە قاوەخانەی کەلتوری لە شاری سلێمانی، رۆژی ٢١/٢/٢٠١٥ پێشکەشکرا. ئەمەی لێرەدا دەیخوێننەوە بۆ بڵاوکردنەوەی بەشێوەی نوسین ئامادەکراوە.

بێگومان تێرمی (داعش‌و داعشیزم) ی کوردی کە لێرەدا بەکارهاتوە، وەکو هێمایەك بۆسەرجەم ئەو بزوتنەوەو ئاراستە فکری و سیاسیانە بەکارهاتوە کە لەسەر بنەما فکریەکانی ئیسلام‌و ئیسلامی سیاسی دامەرزاون. من بڕوام بەوە نیە کە رەوتێکی ئیسلامی سیاسی، یان رێکخراوێکی سیاسی هەبێت کە بنەماکانی ئیسلام سەرچاوەی فکرو جیهانبینی بێت‌و لەرووی پرەنسیپی مامەڵەکردن لەگەڵ کۆمەڵگادا لەگەڵ داعشدا جیاوازی هەبێت. سەرجەم ئەو رەوت‌و بزوتنەوەو رێکخراوە ئیسلامیانە ئەگەرچی بەرژەوەندی سیاسی و ماددی جیاواز لێکیان جیابکاتەوە، بەڵام لە سەرچاوە فکری‌و ئایدیۆلۆژیەکەیاندا هاوبەشن‌و جیاوازیەکانیان لەچوارچێوەی هەمان پرەنسیپ‌و ئایدیۆلۆژیادا دەسورێتەوەو لێی تێناپەڕێت. لەسەر ئەم بنەمایەوەیە کە من دەستەواژەی توندرەویی ‌و میانڕەویی ئیسلامی بەکار ناهێنم‌و وەکو دوو دەستەواژەی چەواشەکارانەی دنیای فکری بۆرژوازی دەیانبینم. بۆرژوازی هەمیشە وەکو یەکێك لە بنەماکانی راگرتنی دەسەڵاتەکەی پیویستی بە هێشتنەوەی ئاین هەیەو بەوپێیەش دەستەواژەی میانڕەوی و توندرەوی وەکو هێڵی جیاکەرەوەی لایەنگری‌و دژایەتی ئەو رەوت‌و گروپە ئیسلامیانە لە سیستەم و دەسەڵاتەکەی دەناسێنێت.

سەبارەت بە راسیزمی کوردیش، بە دیاریکراوی مەبەستم لەو بۆچوون و تێڕوانین‌و هەڵسوکەوتە ناسیۆنالیستیە رەگەزپەرستانەیە کە لەبەرامبەر خەڵکی عەرەبدا دەخرێتەروو و پەیڕەودەکرێ‌و بەرەو ئەوە دەچێت کە وەکو رەوتێکی فکری‌و سیاسی خۆی نمایش بکات‌. ئەگەرچی ئەم راسیزمە هێشتا خۆی لە بزوتنەوەیەك یان رێکخراوێکی سیاسیدا بەرجەستە نەکردوە، بەڵام زەمینەی فکری‌و سیاسی گەشەکردنی لە کۆمەڵگای کوردستاندا هەیەو لەبارە.

لەم نوسینەدا هەوڵم داوە هۆکاری سەرهەڵدان و مانەوەو گەشەکردن‌و مەترسیەکانی هەرکام لەو دوو مەسەلەیە بۆسەر کۆمەڵگای کوردستان و چۆنیەتی روبەرووبوونەوەیان بخەمەروو.

ئیسلامی سیاسی‌و داعشیزمی کوردی:

١/ هۆکارو بنەماکانی سەرهەڵدان‌و گەشەی داعشیزم لە کوردستان؛ خوێندنەوەیەکی مێژوویی:

چەند هۆکارێك دەوریان هەبووە لە سەرهەڵدان‌و گەشەکردنی ئیسلامی سیاسی‌و داعشیزم کە گرنگترینیان بریتین لەم هۆکارانەی خوارەوە:

بارودۆخی کۆمەڵایەتی سیاسی و ئابوری لە سازکردنی زەمینە بۆ سەرهەڵدان و گەشەکردنی ئیسلامی سیاسی و داعشیزم:

پێش خرۆشانە جەماوەریەکەی ساڵی ١٩٩١، فکری ئیسلامی‌و ئیسلامی سیاسی دەورنەخشێکی ئەوتۆی نەبوو لەسەر شانۆی فکری‌و سیاسی کوردستانی عێراق‌و لەپەراوێزی کۆمەڵگاو روداوە سیاسی‌و کۆمەلایەتیەکانی کۆمەڵگادا قەراری گرتبوو، لەبەرئەوەی کێشەکانی کۆمەڵگای کوردستان بە پلەی سەرەکی لە دەوری مەسەلەی نەتەوایەتی کۆبووبوەوە. بزوتنەوەی ناسیۆنالیزمی کوردیش توانیبووی خۆی بکاتە نوێنەری سیاسی ئەو پرسە. لەو دەمەشدا ناسیۆنالیزمی کورد، ئەگەرچی رەگێکی ئیسلامی هەبوو، بەڵام بەهۆی زاڵبوونی فکری چەپەوە لەئاست بزوتنەوە سیاسی‌و چەکداریە دژی رژێمیەکان لە جیهاندا خۆی بە چەپدا هەڵواسیبوو. بەم پێیە ئيسلامى سياسى کە نوێنه‌رایەتى هیچ جۆرە ئومێدێکی خه‌ڵكى كوردستانی نەدەکرد‌ بۆ رزگاربوون له‌ سته‌مى ميللى‌، جێگایەکی لە گۆڕەپانی سیاسی کوردستاندا نەبوو.

لە ساڵانی ٨٠ کانی سەدەی رابردوودا، چەند رێکخراوێکی ئیسلامی سیاسی وچەکداری پێکهاتن، کە هەر هەموویان بە کۆمەك و پشتیوانی جمهوری ئیسلامی ئێران دروستکران‌، بەڵام تا دوای راپەڕین نەیانتوانی ببنە ژمارەیەك لەناو هاوکێشەی هێزە سیاسیەکانی کوردستاندا.

لەدوای راپەڕینەوە، هەلومەرجێکی سیاسی ئابوری جیاواز روبەرووی کوردستانی عێراق بوەوە، کە کاریگەری لەسەر کەشوهەوای کۆمەڵایەتی و جێگاورێگای بزوتنەوە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکان‌ کرد. حکومەتی عێراق کوردستانی بەجێهێشت‌و بەڕێوەبردنی کاروباری کۆمەڵگای کوردستان کەوتە دەستی هێزەکانی بزوتنەوەی ناسیۆنالیزمی کورد(یەکێتی و پارتی). بەهۆی ئەوەی کە ناسنامەی یاسایی کوردستان‌و خەڵکەکەی بە نارۆشنی مایەوە، ئەو دەسەڵاتەشی کە هەردوو حیزبی بزوتنەوەی کوردایەتی بە هاوبەشی دایان مەزراند، رەسمیەتی نێودەوڵەتی وەرنەگرت‌و سەرەنجام کوردستان بوە ناوچەیەك بۆ دەستتێکێشانی هێزو دەوڵەتە ناوچەییەکان. دواتریش دابەشوونی کوردستانی بۆ دوو ناوچەی نفوزو دەسەلاتی هەریەکە لە یەکێتی و پارتی لێکەوتەوە‌، کە ئەوانیش بەسەر هێزو دەوڵەتە ناوچەییەکاندا دابەشبووبوون. ئەم هەلومەرجە سیاسیە، کاریگەری نەرێنی لەسەر بارودۆخی کۆمەڵایەتی‌ و شێوازی ژیان‌و گوزەرانی خەڵك داناو دەرگای بەرووی چەندین پرسی جیاجیادا کردەوە. لەو مەسەلانە، چەکەرەکردن‌و گەشەکردن‌و بەهێزبوونی ئیسلامی سیاسی و رەوتە ئیسلامیەکان بوون لە شانۆی سیاسی کوردستاندا.

 دەوری ووڵاتانی ناوچەکە بەتایبەتی جمهوری ئیسلامی ئێران و ووڵاتانی کەنداو:

لە دەورانی دەسەڵاتی حکومەتی دوو حیزبی بۆرژوازی کورد دا، دەوڵەتانی ناوچەکە بەشێوازی جۆراوجۆر دەستیان کێشایە ناو بارودۆخی سیاسی کوردستان‌و سەرەڕای کاریگەرییان لەسەر هەردوو حیزبی خاوەن دەسەلاتی کوردستان‌و راکێشانیان بەلای خۆیاندا، راستەوخۆش هەوڵیان دا رێکخراوگەلی سەربەخۆیان دروست بکەن کە رێکخراوو گروپە ئیسلامیەکان لە پلەی یەکەمدا دێن. جمهوری ئیسلامی ئێران چەندین گروپ‌و رێکخراوی ئیسلامی دروستکرد‌و کۆمەك و هاوکاری کردن ‌و قورسایی خۆیشی بەکارهێنا بۆ قبوڵکردنیان لەلایەن هەردوو حیزبی دەسەلاتدارەوە. دەوڵەتانی کەنداویش بە هاوکاری دەوڵەتی تورکیا، سەرەتا بە دروستکردنی رێکخراوی خێرخوازی خۆیان خزاندە ناو بارودۆخی کۆمەڵایەتی‌و دواتریش وەکو رێکخراوی سیاسی( یەکگرتووی ئیسلامی) بوونە بەشێك لە هاوکێشە سیاسیەکانی کوردستان.

هەلومەرجی ئابوری وێرانبووی ساڵەکانی نەوەد‌، شەڕی ناوخۆو دابەشبوونی کوردستان بە دوو ناوچەی نفوزو دەسەڵات‌و گەمارۆی پارتی و یەکێتی لەسەر ناوچەکانی یەکترو دەستگرتنی ئەو دوو پارتە دەسەڵاتدارە بەسەر سەرچاوەکانی داهات‌و کۆمەکە مرۆییەکان کە دەهاتە کوردستانەوە، هەژاریەکی لەرادەبەدەری بەسەر خەڵکی کوردستاندا سەپاندبوو. لەو بارودۆخەدا فرسەت بۆ رێکخراوە ئیسلامیەکان و بەتایبەتی ئەوانەیان کە سەر بە دەوڵەتانی کەنداو بوون رەخسا بۆئەوەی لەرێگای دابەشکردنی کۆمەك‌و هاوکاری مادیەوە، بەشێکی بەرچاو لە خەڵکی هەژارو موحتاج بۆخۆیان رابکێشن و بەخۆیانەوە گرێیان بدەنەوە.

هاوکات پشتیوانی سیاسی‌و دارایی جمهوری ئیسلامی ئێران بۆ گروپە ئیسلامیەکانی سەربەخۆی، تارادەیەك قورسایی ئەو هێزانەی لە کوردستاندا زیاتر کرد. بەوجۆرە بەرە بەرە ئیسلامی سیاسی بەهەردوو باڵەکەیەوە( باڵی سەر بەئێران و باڵی سەر بە ووڵاتانی کەنداو)وەکو رەوتێکی فکری سیاسی لە کۆمەڵگای کوردستاندا جێگای خۆیان کردەوە.

 

دەورو نەخشی دەسەڵات و ئەحزابی ناسیۆنالیستی کورد لە پەرەدان بە ئیسلامی سیاسی و فکری داعش:

بزوتنەوەی کوردایەتی‌و حیزبەکانی ئاینی ئیسلام‌و نەریت‌و کەلتوری ئیسلامیان وەکو بەشێك لە دەزگای فکری‌و نەریتی کۆمەڵایەتی خۆیان تەماشاکردوەو دەسەڵاتەکەشی دینی ئیسلامی وەکو دینی رەسمی ناساندوە. یاساکان‌و سیستەمی خوێندن‌و پەروەردەی لەسەر بنەمای فکرو شەرعی ئیسلام دارشتوەو بەڕێوەبردوە. تەنانەت بەناوی سوکایەتی بە هەست‌و پیرۆزیەکانی خەڵکی کوردستانەوە دژایەتی هەرجۆرە فکرو بۆچوون‌و بزوتنەوەیەکیان کردوە کە رەخنەی لە ئاینی ئیسلام گرتبێت‌‌و بگرە سەرکوتیان کردوە. بەوجۆرە بەرگرییان لەو زەمینە فکریە کردوە و پاراستویانە کە ئیسلامی سیاسی‌و داعشیزمی لێوە هەستاوە.

سەرەڕای ئەوە، لە کێشمەکێشی نێوان هەردوو حیزبی سەرەکی ناسیۆنالیزمی کورد( یەکێتی و پارتی) لە دەورانی شەڕی ناوخۆدا‌ لە ساڵانی نەوەدەکاندا بەردەوام موجامەلەو هاوکاری ئەو حیزبە ئیسلامیانە کراوەو لەسەر زەمینەی ئەو هاوکاری و کۆمەکانەش، ئەو گروپە ئیسلامیانە توانیویانە نفوزی سیاسی‌و جەماوەری خۆیان بەهێز بکەن. بەتایبەتی کە سەرباری کۆمەکی دارایی بەو حیزبانە، دەستیان گیراوە بۆ ناو دەسەڵات‌و لەورێگایەوە ئەوەندەی دیکە کاریگەرییان لەسەر ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی خەڵك داناوە.

لەلایەکی دیکەوە، لە ساڵانی نەوەدەکاندا و بەر لەوەی یەکێتی نیشتمانی خۆی هێرشی چەکداری بکاتە سەر حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری، لەبەرامبەر نفوزی سیاسی و جەماوەریی ئەم حیزبەدا راستەوخۆ هەردوو حیزبی دەسەڵاتداری بۆرژوازی کورد( یەکێتی و پارتی) هاوکاری گروپە ئیسلامیەکانیان دەکرد. دەستیان ئاوەڵاکردبوون بۆ دژایەتیکردنی کۆمۆنیزم و ئازادیخوازی و بزوتنەوەی ژنان‌و رەوتی مەدەنیەت‌و سیکولاریزمی کوردستان‌، دەرکردنی فەتواو تیرۆرکردنی کادرو ئەندامانی حیزب لەژێرچاوی دەزگا ئەمنیەکانی ئەو دوو حیزبە دەسەڵاتدارەدا. ناسیۆنالیزمی کوردو دەسەڵاتەکەی لەبەرامبەر کۆمۆنیزم‌و چەپی کۆمەڵگادا لەپاڵ رەوتی ئیسلامی سیاسی‌و تیرۆریزمی ئیسلامیدا راوەستان. روداوی تیرۆری ١٨\٤\١٩٩٨ ی هەولێر و هەڵویستی پارتی بەرامبەر بە حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری و رێکخراوی سەربەخۆی ئافرەتان‌و داخستنی بڵاوکراوەی یەکسانی، بەڵگەی ئەو جۆرە هاوکاریەی حیزبەکانی کوردایەتیە بۆ ئیسلامی سیاسی.

لەپاڵ ئەم هاوکاری‌و موجامەلەکردنەی ئیسلام‌و ئیسلامی سیاسیدا، رەوتێکی شێنەیی بەئیسلامکردنی کۆمەڵگای کوردستان‌‌و دامەزراندنی بنکەی نفوزو هێزی ئیسلامی سیاسی دەستی پێکردو گەشەی کرد. هەزاران مزگەوت دروستکران‌و بەشێکی زۆریان کرانە بنکەی بانگەشەی ئیسلامی‌و فکرو بۆچوونەکانی ئیسلامی سیاسی. دەزگای راگەیاندنی زۆروزەوەندیان دامەزراند بۆ بڵاوکردنەوەی فکری ئیسلامی‌و بیروباوەرەکانی ئیسلامی سیاسی. بەناوی دەزگای خێرخوازی‌و کۆمەکی خەڵکی هەژارو کەمدەرامەتەوە، سەدان مناڵیان راکێشایە ژێر پەروەردەی ئیسلامی سیاسیەوەو جیلێك لە گەنجی هەڵگری بیروباوەری ئیسلامیان دروستکرد و رەوانەی زانکۆکان‌و دامەزراوە گرنگەکانی کۆمەڵگایان کرد.

بەوجۆرە ئیسلام‌‌و ئیسلامی سیاسی لە فکرو رەوتێکی سیاسی پەراوێزکەوتووی کۆمەڵگای کوردستانەوە، دەبێتە رەوتێکی فکری‌و سیاسی کە کاریگەری لەسەر جومگە سیاسی‌و کۆمەڵایەتیەکانی کۆمەڵگای کوردستان داناوە‌.

شکستی نمونەی دەسەڵاتی ناسیۆنالیزمی کورد و دەوری لە بەرزبونەوەی ئیسلامی سیاسی و داعشیزم:

ئەگەر ئەو فاکتەرانەی سەرەوە دەوری بەرچاویان هەبووە لە گەرادانان‌و تروکاندنی ئیسلامی سیاسی و داعشیزم لە کوردستان، ئەوا فاکتەرێکی دیکەش کۆمەکی بەوە کردوە کە ئیسلامی سیاسی و داعشیزم‌ لە کوردستاندا بەجۆرێك گەشە بکات کە ببێتە جێگای مەترسی بۆسەر ژیانی کۆمەڵایەتی‌و مەدەنیەت‌و ئازادیخوازی‌و یەکسانیخوازی‌و بیرو هرزی پێشکەوتنخوازی‌و مرۆڤدۆستی، ئەویش قوڵبونەوەی نایەکسانیە لەنێوان ژیانی کەمایەتیەکی دەوڵەمەند و بەرپرسی پایە بەرزی حیزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی‌و بەتایبەتی دوو حیزبی دەسەڵاتدار لەلایەك‌و زۆرینەی خەڵکی کوردستان لەلایەکی دیکەوە، بەتایبەتی دوای ئەوەی رەوتی کۆمۆنیستی‌و یەکسانیخوازی بەهۆی رێگریەکان‌‌و هێرش‌و پەلاماری دەسەڵاتی بۆرژوا ناسیۆنالیستی کوردیەوە تووشی پاشەکشەکراو کەوتە بارودۆخێکی نالەباری هەڵسوڕانی سیاسیەوە.

بێگومان لە دوای ٢٠٠٣ەوە ئاڵوگۆڕێکی گرنگ لە هەلومەرجی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی کوردستاندا روودەدات. بزوتنەوەی بۆرژوا ناسیۆنالیستی کورد بەهۆی پاڵدانی بە سیاسەتی ئەمریکاوە لە عێراقدا، لەرووی سیاسیەوە پێشرەویەکی گەورەیکرد. سەرباری بەشداریکردنی لەدەسەڵاتی عێراقدا، حوکمرانی کوردستانی بەشێوەیەکی بێرکابەر کەوتەبەردەست. گەشەیەکی ئابوری خێرا لە کوردستاندا روویداو سامان‌و سەرمایەیەکی زۆر لەماوەی چەند ساڵێکی کەمدا لەدەستی بۆرژوازی کوردا کەڵەکە بوو، کە بەشێکی بەرچاوو گرنگ لەو خاوەن سەرمایانە بەرپرسانی پلە باڵای هەردوو حیزبی تەقلیدی دەسەڵاتداری کوردستان( پارتی ویەکێتی ) بوون. لەم دەورەیەدا ئیسلامی سیاسی لەبەرامبەر بزوتنەوەو فکری کوردایەتیدا پاشەکشە دەکات‌و بەناچاری فکرو ئایدیلۆژیا ئیسلامیەکەیان بە فکرو ئایدیۆلۆژیای کوردایەتی موتوربە دەکەن بۆئەوەی بتوانن پارێزگاری لە نفوزە سیاسی و کۆمەلایەتیەکەیان بکەن.

بەڵام ئەم گەشەکردنە ئابوریە خێرایە لەلایەکەوە دەیان ملیاردێرو هەزاران ملیۆنەری دۆلاری پێگەیاند‌و لەلایەکی دیکەوە ریزێکی دەیان هەزارکەسیی گەنجانی بێکار کە دوای تەواوکردنی خوێندنی باڵا دەرفەتی پەیداکردنی کارو بەڕێکردنی ژیانیان دەست ناکەوێ، هەزاران خێزانی کرێنشین‌و دەیان هەزار خانەنشین کە ناچارکراون بە موچەیەکی ٢٠٠ بۆ ٣٠٠ هەزاری ژیانی کولەمەرگی بگوزەرێنن، سەدان هەزار کرێکار و کارمەندی حکومی کە مووچەیەکی زۆرکەم وەردەگرن‌و… تاد لە گۆشەیەکی دیکەی کۆمەڵگادا داناوە. ئەمەش قوڵبونەوەی جیاوازی چینایەتی‌و نایەکسانیەکی گەورەی لە شێوازی ژیانی خەڵکی بەدوای خۆیدا هێنا کە سەرەنجام سەری کێشایە تووندبونەوەی نارەزایەتیەکانی جەماوەری بێبەش‌و کەمدەرامەتی کوردستان بەرامبەر بە دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد.

ئاکامی ئەم نارەزایەتیانە بووە هۆی دروستکردنی لێکترازانێك لەناو باڵێکی ناسیۆنالیزمدا( یەکێتی نیشتمانی) و سەرهەڵدانی بزوتنەوەی گۆڕان. لە هەلومەرجی نالەباری بزوتنەوەی کۆمۆنیستی و چەپدا، بزوتنەوەی گۆڕان خۆی وەکو نوێنەری سیاسی نارەزایەتیەکان خەڵك راگەیاندو توانیشی کە جەماوەر تووشی وەهم بکات. بزوتنەوەی ناسیۆنالیزمی کورد، سەرەڕای ئەوەی دەسەلاتەکەی کەوتبوە بەرامبەر نارەزایەتی خەڵکەوە، بەڵام لەباری فکریەوە بە بەرامبەر بە ئیسلامی سیاسی بەهێز بوو. هەرئەوەش وایکرد کە گۆڕان وەکو رەوتێکی ناسیۆنالیستی نارازی بچێتەپێشەوەی هاوکێشە سیاسیەکانی کوردستان. بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان بۆ توندکردنی فشاری خۆی لەسەر هەردوو حیزبی دەسەڵاتدار، ئەگەرچی خۆی بەشێك لە کادرە ئیسلامیەکانیشی هەڵمژیبوو، لەگەڵ ئیسلامیەکاندا بەرەی سازکردو بەتایبەتی لە روداوەکانی ١٧ ی شوباتی ساڵی ٢٠١٢ ئەوانی هێنایە ناو نارەزایەتی خەڵك‌‌و دواتر لە پرۆسەی سازان‌و بەشداریکردن لە دەسەڵاتدا، کە لەژێرناوی “حکومەتی بنکەفراوان”دا بەرجەستە بوو، لەگەڵ خۆیدا دەستیگرتن بۆناو دەسەڵاتی سیاسی کوردستان.

لە یەكساڵی رابردوودا‌و بەهۆی قوڵبونەوەی کێشەی نێوان حکومەتی ناوەندی‌و حکومەتی هەرێم‌و دابەشبوونی هەردوو حیزبی دەسەڵاتداری تەقلیدی بۆروژازی کورد( یەکێتی و پارتی) بەسەر بلۆکبەندیە ناوچەییەکان(ئێران‌و تورکیا)دا لەلایەك‌‌و لەلایەکی دیکەشەوە بەهۆی شەڕی داعشەوە، بارودۆخێکی نالەباری ئابوری رووی لە خەڵکی کوردستان کردوەو هەژاری‌و بێکاری‌‌ تەنگی بە خەڵکی کرێکارو کەمدەرامەت هەڵچنیوە. سەدان هەزار کرێکاری بیناسازی، کرێکاری وەرزی، چێشتخانەو میوانخانەکان، بێکاربوون و هیچ سەرچاوەیەکی ژیان‌و گوزەرانیان نیە، کە ئەمە مەترسیەکی جدیە. کرێکاران‌و کارمەندانی حکومی‌و خانەنشینان‌ بەچەند مانگێك جارێك‌و دوای چەندین مانگرتن و خۆپیشاندان‌و بڕینی شەقام ئینجا مووچەی مانگێکیان دەدەنێ! ئەم بێکاری‌و دواخستن‌و نەدانی موچەیە وایکردوە توانای کڕینی خەڵك بەرەوخواربچێت‌و بازار تووشی سستی ببێت‌.

لەلایەکی دیکەوە وەستانی خزمەتگوزاریە شارستانی‌و کۆمەڵایەتیەکان‌و دابەزینی خزمەتگوزاریە پزیشکیە حکومیەکان‌و هەڵکشانی بازاڕی دەرمان‌و پزیشکە تایبەتەکان‌و گرانبوونی کەلوپەل‌و….تاد ئەم ژیانە سەختەی خەڵکی کرێکارو کەمدەرامەتی کوردستان لەلایەك‌و ژیانی شاهانەی بەرپرسان‌و سەرمایەداران‌ لەلایەکی دیکەوەو تەنانەت ریسوایی بازرگانی نەوتی بەرپرسەکان لەگەڵ داعشدا، لەکاتێکدا پێشمەرگە لەژێر فشاری بێکاری‌و هەژاریدا ناچاربوون لەبەرخاتری مووچەیەکی ٥٠٠،-٦٠٠ هەزاردیناری ژیانیان بخنە مەترسیەوەو رۆژانە چەندین کەسیان لێ ببێتە قوربانی، ئەمانە هەمووی رق‌و توڕەییەکی بێوێنەی بەرامبەر بە دەسەڵاتی بنکەفراوانی بۆرژوازی کورد دروستکردوە. ئەم دەسەڵاتەش بە حوکمی ماهیەتی چینایەتی خۆی، کە باکی بە ژیانی خەڵکی کرێکارو زەحمەتکێش نیەو هەر لە فکری ئەوەدایە چۆن سامانی سەرمایەداران‌و بەرپرسانی حیزبی و حکومەتەکەی بەرەوسەربچێت، لە قەیرانێکی جدیدا قەراری گرتوە‌و تووشی بنبەست بووە.

بەمجۆرە، هەلومەرجی سیاسی و ئابوری کۆمەڵگای کوردستان بنبەست‌و شکستی دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد نیشان دەدات کە بەمانایەك بە شکستی مۆدێلی دەسەڵاتی بۆرژوا- ناسیۆنالی کورد هەژماردەکرێ، چونکە سەرەڕای بەشداری بەشێك لە گروپ‌و رەوتە ئیسلامیەکان لەم حکومەت‌و دەسەڵاتەدا، بەڵام بە پلەی سەرەکی دەسەڵات بەدەستی بزووتنەوەی ناسیۆنالیستی کوردو حیزبەکانیەوەیەتی. ئەم مۆرکە ناسیۆنالسیتیەی حکومەت‌و دەسەڵات فرسەتێکی بۆ رەوتە ئیسلامیەکانی ناو دەسەڵاتیش هێشتۆتەوە کە ریاکارانە خۆیان نەکەنە شەریکە بەشی شکستی ئەم مۆدێلەی دەسەڵات‌‌.

سەرەنجام ئەم هەلومەرجە پێکەوە، فرسەتی بۆ چالاكبوونەوەی رەوتێکی ئیسلامی رەخساندوە ( بەوانەیان لەدەرەوەی حکومەتدان‌و بەوانەشیانەوە لەناو حکومەتدان) کە خۆی وەکو بەرگریکاری ماف‌و ژیانی خەڵك لەبەرامبەر دەسەڵاتێکی ملهوڕی بێبەزەیی “عەلمانیدا” هەڵبخات! بەتایبەتی کە هەموو دەروازەکان لەرووی راگەیاندن‌و توانای پڕوپاگەندەو بڵاوکردنەوەی بیروبۆچونەکانی خۆیان لە مدیدیاکان‌و مزگەوتەکان بەروویاندا کراوەیەو لە پشتیوانی و هاوکاری مادی کەم وێنە بەهرەمەندن. هاوکاتی رەوتە تەقلیدیەکانی ئیسلامی سیاسی وەکو “کۆمەڵی ئیسلامی”و یەکگرتووی ئیسلامی” و”بزوتنەوەی ئیسلامی” کە بۆئەوەی بەشداری لە دەسەلاتی هاوبەشی بۆرژوازی کورددا بکەن گێچی ناسیۆنالیزمەکەیان کەمێك زیاد کردو کەمێكیش تیژیی شمشێرە ئیسلامیەکەیان کەمکردەوە، رەوتێکی تازەی ئیسلامی سیاسی بەناوی سەلەفیزمەوە سەری دەرهێناوەو گۆشەیەکی گرنگی کۆمەڵگای کوردستانی بەخۆیەوە ئالودەکردوە.

بنەمای فکری و ئاراستەی سیاسی (ئیسلامی سیاسی و داعشیزم):

ئیسلامی سیاسی، بەهەمانشێوەی ناسیۆنالیزم ‌و بزوتنەوەی ناسیۆنالیستی رەوت‌و بزوتنەوەیەکی سیاسی بۆرژوازیە. سەرچاوەی فکری ئیسلامی سیاسی، ئاینی ئیسلام‌و شەرع‌و رێنماییەکانیەتی، بەڵام وەکو رەوتێکی سیاسی- کۆمەڵایەتی هاوچەرخ، ئەم چوارچێوە فکری‌و ئایدیۆلۆژیەی ئیسلامی لەگەڵ بەرژەوەندیەکانی چینی بۆرژوادا گونجاندوەو، بە حکومی سروشتی چینایەتیی فکرو جیهانبنینی‌ ئیسلام، توانای ئەم خۆگونجاندنەی هەیە. هەڵبەتە سروشتی چینایەتی‌و نایەکسان‌و چەوسێنەرانەی سیستەم و دەسەڵاتی بۆرژوازی ئەو کاراکتەرەی پێبەخشیوە کە لەگەڵ دواکەوتوترین وکۆنەپەرستترین فکروئایدیولۆژیاو بزوتنەوەدا خۆی بگونجێنێ‌و لەناو بەرژەوەندیەکانی خۆیدا جێگای بکاتەوە. بۆیە ئیسلام وەکو یەکێك لە ئایدیۆلۆژیاکانی چینی بۆرژوازی و ئیسلامی سیاسی وەکو یەکێك لە بزوتنەوە سیاسی‌و کۆمەڵایەتیەکانی ئەوچینە لەو ووڵاتانەدا کە بەووڵاتانی ئیسلامی ناوزەد دەکرێن، لەپاڵ ئایدیۆلۆژیاو بزوتنەوەی ناسیۆنالیستی دا جێگای هەیە.

بەڵام ئیسلامی سیاسی، بزوتنەوەیەکی بۆرژوایی لەرادەبەدەر کۆنەپەرست‌و کۆنەپارێزە. ئەم بزوتنەوەیە بەتایبەتی لە دەورانی قەیران‌و ئەزمەی بۆرژوازیداو لە هەلومەرجی بێ ئەلتەرناتیڤی بۆرژوازی‌و شکستی بزوتنەوەو ئەڵتەرناتیڤی ناسیۆنالیستیدا سەر راست دەکاتەوەو بۆرژوازی وەکو بەدیلێکی چینایەتی خۆی دەستی بۆدەبات. هەڵبەتە، بەهۆی خاسیەتی سیستەمی بۆرژوازیەوە لەو ووڵاتانەی کە بە ووڵاتانی ئیسلامی ناوزەد دەکرێن، و بەشێوەیەکی گشتیتر لەو ووڵاتانەدا کە لە دابەشکردنی جیهانیی سەرمایەدا دەکەونە مەڵبەندی کاری هەرزانەوە* بزوتنەوەکانی دیکەی بۆرژوازی وەکو لیبراڵیزم‌و دیموکراسی‌و…تاد ئەو هێزو جێگاورێگایەیان نیە لەناو ئەو کۆمەڵگایانەدا. بەوجۆرە لە کۆمەڵگا بەناو ئیسلامیەکاندا، بۆرژوازی بە پلەی سەرەکی دوو بزوتنەوەی سیاسی لەخۆی هاویشتۆتە دەرەوە کە ناسیۆنالیزم و ئیسلامی سیاسین.

هەڵبەتە بە درێژایی مێژوویی سەرمایەداری لەم ووڵاتانەدا، لە چەند حاڵەتێکدا نەبێ، ئیسلامی سیاسی نەیتوانیوە وەکو بەدیلی دەسەڵاتی سیاسی خۆی نیشان ‌و تەرح بکات. بێگومان لە کۆمەڵگای کوردستاندا ئەو دەرفەتەشی زۆر کەمتر دەبێتەوە، لەبەرئەوەی ئيسلامى سياسى هيچ شتێكى هاوبه‌شى لەگەڵ ويست‌و ئومێدو خواسته‌ بەرهەقەکانی خه‌ڵكى كوردستان‌و لەگەڵ ته‌وه‌قوعاتى کۆمەڵایەتی‌و سياسى‌و فه‌رهه‌نگى‌و شارستانى ئه‌واندا نييه‌. ئیسلامی سیاسی بە هەموو باڵو جۆرەکانیانەوە بە هيچ خه‌تو داوێك به‌ دژايه‌تیكردنى سته‌مى نه‌ته‌وايه‌تيه‌وه‌ دژى خه‌ڵكى كوردستان نابەسترێنەوە‌. نه‌ك هه‌ر ئه‌مه‌ به‌ڵكو خۆیان به‌درێژكراوه‌ى بزووتنه‌وه‌يه‌كى پان ئيسلاميستى داده‌نێن كه‌سەرێکی دەوڵەتی دژی بەشەری‌و سەرکوتگەری ئیسلامى ئێرانەو سەرێکی دیکە دەوڵەتی کۆنەپەرست‌و رەگەزپەرستی تورکیا‌و شێخنشینەکانی کەنداون!

ئیسلامی سیاسی رەوتێکی کۆنەپەرست‌و دژی کرێکاری‌و دژی ئازادیخوازی‌و دژی کۆمۆنیستی‌و دژی یەکسانیخوازیە، کە بەشێوەیەکی کوێرانە‌و بە بەکارهێنانی بۆگەنترین فەرهەنگ‌و بە دڕندانەترین شێوە ململانێی سیاسی خۆی لەناو کۆمەڵگادا دەباتەپێشەوە. لەگەڵ هەرجۆرە پێشرەویەکیدا سەرجەم کۆمەڵگا بەرەو تاریکستان دەبات‌، بەها مرۆییەکان لەریشەوە دەردەکێشێت‌و هەرجۆرە سیمایەکی مەدەنیەت‌و پێشکەوتن لە کۆمەڵگادا لەبەین دەبات. دەسەڵاتی جمهوری ئیسلامی، تاڵیبان‌و عەرەبستانی سعودیە، دەسەڵاتی یەك ساڵەی ئیخوانەکان لە میسر، دەسەڵاتی ئیسلامیەکان لە سۆماڵ‌و…… سەرەنجام دەسەڵات‌و کردەوەکانی داعش نمونەیەکی زۆر ئاشکراو رۆشنن و شایستەن بۆ شێوازی دەسەڵات‌و حاکمیەتی ئیسلامی سیاسی.

مەترسیەکانی ئیسلامی سیاسی‌و داعشیزم بۆسەر کۆمەڵگا:

ئەو هەلومەرجە سەخت‌و بنبەستە سیاسی‌و ئابوریەی کوردستانی تێکەوتوە، ئەگەری ئەوەی هەیە پشێوی‌و شێواوی کۆمەڵایەتی بەدوای خۆیدا بێنێ. نارەزایەتی خەڵك بەرامبەر بەفشارەکانی دەسەڵات‌و حکومەتی هەرێم بۆسەر ژیان‌و گوزەرانی‌و فشارەکانی جەنگی داعش‌و قوربانیەکانی‌، لە هەلومەرجێکدا کە ئاستی رێکخراوبوونی جەماوەری لە نزمترین ئاستیدایەو بزوتنەوەی کۆمۆنیستی بەپێی پێویست هەژمونی بەسەر بزوتنەوەی نارەزایەتی خەڵکی زەحمەتکێش‌و کەمدەرامەت‌و توێژە بێبەشەکانی کوردستاندا نیە، ئەگەری ئەوەی هەیە بەشێوەیەکی نارێکخراوو خۆرسك‌و بگرە لەباری سیاسیەوە بێ ئاسۆیەکی رۆشن‌ بتەقێتەوە. لەوبارەدا دوورنیە گروپەکانی ئیسلامی سیاسی خۆیان بکەنە خاوەنی ئەو نارەزایەتی‌و جوڵانەوانە‌و بە ئاقاری بەرژەوەندی خۆیاندا بیانبەن‌، کۆمەڵگا بەرەو گێژاو و ئاشوب بەرن، بەرەیەکی پشتەوەی داعش لەناوخۆی کوردستاندا بکەنەوەو بکەونە گیانی کۆمەڵگاو هەرچی سیمایەکی مەدەنی‌و مرۆڤدۆستانەو پێشکەوتنخوازانەیە.

نمونەکانی سوریاو لیبیاو یەمەن‌، نمونەی یەجگار روون‌و بێخەوشن بۆ دەرخستی دەورو پیلانی ئەو رەوتە ئیسلامیانە لەحاڵەتی تێکچوونی بارودۆخی سیاسی‌و ئابوری‌و قوڵبونەوەی نارەزایەتی جەماوەر لەبەرامبەر دەسەلاتدا، کە چۆن لەرێگای خۆخزاندنە ناو ئەو نارەزایەتیانەوە ئەجندای خۆیان جێبەجێ دەکەن‌و کۆمەڵگاش تووشی کارەسات دەکەنەوە.

حەقانیەتی ئەم لێکدانەوەی ئێمە سەبارەت بە مەترسیەکانی ئیسلامی سیاسی بەئاسانی پێشبینی دەکرێ کاتێك ئەو راستیانەی خوارەوە بهێنینە پێشچاوی خۆمان:

مەریوان نەقشبەندی وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی ئاسمانی گەلی کوردستانی سەر یەکێتی نیشتمانی لەمانگی شوباتی ئەمساڵدا ئەوەی درکاند کە:

• ژمارەی مزگەوتەکان لە کوردستان ٥٢٠٨ مزگەوتە. کە لەهیچ شوێنێکی دنیادا لە روبەرێکی جوگرافی بەقەدەر کوردستان ئەوەندە مزگەوت نیە.
• ژمارەی ئەو مزگەوتانەی ووتاری هەینیان تێدا دەدرێت ٢٨٠٠ مزگەوتە.
• ١٠% مزگەوتەکان پەرە بە توندرەوی ئیسلامی دەدەن و داعش پەروەردە دەکەن. واتە لە ٢٨٠ مزگەوتدا داعش بەرهەم دەهێنرێت!
• ١٠٠ کەناڵی میدیایی( سەتەلایت، تەلەفزیۆن، رادیۆ، سایتی ئینتەرنێتی‌و….) لە کوردستان لەلایەن ئیسلامی سیاسیەوە بەڕێوەدەبرێن.
• موجامەلەی لەرادەبەدەری ئیسلامیەکان‌و مەلاکان دەکرێت لەبەرخاتری کۆکردنەوەی چەند دەنگێك!

هەروەها بەپێی راگەیاندنی جەعفەر ئیمنکی قسەکەری سەرکردایەتی پارتی زیاتر لە (٥٠٠) کەس لە کوردستانەوە چوونەتە ناو داعش‌. هەروەها داعش خۆی وێنەی ٥٣ کەس لەوانەی لەناو داعشدا کوژراون بڵاوکردەوە. ئەمە تەنها ئەو ژمارەیەیە کە بەرەسمی چوونەتە ناو ‌هێزە چەکدارەکانی داعشەوە، بێگومان دە ئەوەندەی دیکەش لەناو کوردستاندا ئامادەن کە رۆژانە فکری داعش پەرە پێبدەن‌و داعشی تازە بەرهەم بهێنن‌و یان رەوانەی ناو داعشی رەسمی بکەن یان لەکاتی خۆیدا بەرەکانی شەڕی داعش بن لەناوخۆدا!

ئێستا ئاسانە تەسەوری مەترسیەکانی داعش بکرێ.

٢/ راسیزمی کوردی:

هۆکارو بنەماکانی سەرهەڵدان‌و گەشەی راسیزم لە کوردستان؛ خوێندنەوەیەکی مێژوویی:

راسیزمی دژی عەرەب لە کوردستان، لە دەورانی دەسەڵاتی بۆرژوا- ناسیۆنالیست‌و شۆڤێنیستی بەعسدا‌و سەرباری ستەمی ئەو دەسەڵاتە رەگەزپەرستە عەرەبیە دژی خەڵکی کوردزمان، مەیلێکی لاوازو بێ ئیعتباربوو لەناو خەڵکی کوردستان‌دا. تەنانەت هیچ کام لە حیزبە ناسیۆنالیستەکانیش بە ئاشکرا پڕوپاگەندەیان بۆ ئەو جۆرە لە فکرو ئایدیۆلۆژیا نەدەکرد‌و بگرە بەرەسمی شانازییان بەوەوە دەکرد کە بزوتنەوەی کوردایەتی بزوتنەوەیەکی سیاسی “پێشکەوتنخواز”و دژی راسیزم‌و رەگەزپەرستیە. بەڵام دوای روخانی رژێمی بەعس‌و دامەزارندنەوەی دەسەڵاتی سیاسی عێراق لەسەر بنەمای دابەشکردنە نەتەوەیی‌و ئاینی‌و مەزهەبیەکان، مەسەلەی پیرۆزکردنی نەتەوەی کورد و بەها نەتەوەیەکان‌و هاندانی مەیلی دژە عەرەب‌و رەواجدان بە فکرو بۆچوونە رەگەزپەرستیەکان دژی عەرەب لە کۆمەڵگای کوردستاندا رووی لەزیادبوون کرد و حیزبە بۆرژوایی‌و دەسەڵاتدارەکانی کوردستانیش لەونێوەدا نەخشیان هەبوو. ئەوان وەکو نوێنەری”کورد” لە دەسەلاتی سیاسی عێراقدا بەشداربوون‌و دەبوایە ئەم پێناسە نەتەوەیەی خەڵکی کوردزمان تۆخ بکەنەوەو پیرۆزی بکەن. شەڕکردن لەسەر بەشی بۆرژوازی کورد بەناوی بەشی خەڵکی کوردستان لەناو سیستەمی سیاسی‌و ئابووری ‌و دەسەڵاتی سیاسی عێراقدا، پێویستی بەوە بوو کە بەردەوام هانی بەرهەمهێنانەوەی فکرو ئایدیۆلۆژیا و بەها نەتەوەیەکان بدات. تەنانەت ئەم مەیلە دژی عەرەبیە بەو رادەیە گەیشتبوو کە کەسانێك بە ئاشکرا خۆشحاڵی بۆ کارەساتی خەڵکی ناوچە عەرەبنشینەکانی عێراق دەرببڕن‌و وەکو تۆڵەیەك بەرامبەر بە ستەمی سەر کورد تەماشای بکەن! بەرە بەرە گیانی پێکەوەژیان‌و هەڵکردنی نەتەوەیی جێگای بۆ پەرەسەندنی رق‌و کینەی دژ بەعەرەب لە ئاستێکی دیاریکراوداو لەناو بەشێکی کۆمەڵگادا چۆڵکرد. بێگومان رەوتە ئیسلامی‌و رەگەزپەرستە عەرەبیەکانیش لە دەورانی شەڕی تائیفی لە عێراقدا دەوریان هەبووە لە خۆشکردنی مەیلی دژی کورد‌و لەورێگایەوە هەوڵیاندوە دەسکەوتی سیاسی بۆ خۆیان بەدەست بێنن.

توندبوونەوەی کێشەو ململانێکانی نێوان بۆرژوازی کوردو بۆرژوازی عەرەب لەسەر دابەشکردنی دەسەڵات‌و بازاڕو داهات، کە لەسەر ئاستی سیاسیدا بەکێشەی نێوان حکومەتی هەرێم( بە سەرکردایەتی پارتی)‌و حکومەتی ناوەندی(دەسەلاتی ئیسلامی سیاسی شێعە بە سەرکردایەتی حیزبی دەعوە‌و لیستی دەوڵەتی یاسا ) ناوزەد دەکرێ، ئەم مەیلە راسیستیەی بەرەو هەڵکشان بردو بە ئاشکرا پڕوپاگەندە بۆ بیروبۆچوونە رەگەزپەرستیەکانی دژ بەعەرەب دەکرا. ململانێ لەسەر خاوەندارێتی “ناوچە کێشە لەسەرەکان”‌و بەتایبەتی پارێزگای کەرکوك کە ناوچەیەکی گرنگی بەرهەمهێنان‌و یەدەکی نەوتی عێراقە لەنێوان بۆرژوازی کوردو عەرەب‌و نوێنەرە سیاسیەکانیان( حکومەتی هەرێم‌و پارتی بەرامبەر دەوڵەتی ناوەندی‌و لیستی دەوڵەتی یاسا) گیانێکی نەتەوەیی بەبەرداکرا. تەنانەت کاربەوە گەیشت کە ئەحزابی دەسەڵاتدارو بە پلەی سەرەکی پارتی بۆ سەرخستنی سیاسەتی خۆی لەبەرامبەر حکومەتی ناوەندیدا چەندینجار دەست بۆ هەڵخڕاندنی ئیحساساتی نەتەوەیی ببات‌و کارتی دروستکردنی دەوڵەتی کوردی بەرامبەر بە دەوڵەتی ناوەندی بەرزبکاتەوە. ئەم سیاسەتەشی بۆ ئەوەبوو کە دەمارگیری نەتەوەیی کوردی فووتێبکات‌ تا وەکو فشار بۆ بەچۆکداهێنانی حکومەتی ناوەندی بەکاری بهێنێ نەوەک ئامانجەکەی چارەسەری پرسی کورد بێت لەرێگای پرۆسەیەکی دیموکراسیەوە.

لەدوای هێرشی داعش بۆسەرکوردستان، مەیلی راسیستی‌و رەگەزپەرستی دژی عەرەب رووی لەهەڵکشانێکی دیکە کرد. لەلایەکەوە سروشتی داعش وەکو هێزێکی ئیسلامی سیاسی بە رەگێکی ناسیۆنالیزمی عەرەبیەوە، کاراکتەرێکی فاشیستانەو دڕندەو خوێنرێژی پێبەخشیوە کە لەئەنجامدانی هیچ تاوانێك سڵ ناکاتەوە. هێرشی ئەو هێزە بۆسەر خەڵکی موسڵ‌و شەنگاڵ‌و کوشتاری بەکۆمەڵی خەڵک‌و بەکەنیزەكکردنی ژنان‌و کچان‌و فرۆشتنیان لەبازاری(نەخاسەدا)** و سەربڕینی دیل‌و پەلامارو هەڕەشەکانیان لەدژی خەڵكی کوردستان‌و هێرشی وەحشیانەیان بۆسەر ناوچە کوردنشینەکانی سوریاو بەتایبەتی کانتۆنی کوبانی، چەندقات کۆمەكی بەوەکرد، کە لەپاڵ رقێکێ بەرهەق دژی داعش‌و تاوانەکانی لەناو خەڵکی کوردستان‌و بگرە ناوچەکەشدا، هاوکات مەیلی رق بوون لە عەرەب زیاتر بکات. چونکە بە هوشیاریەوە دەزگاو میدیاکانی کوردستان و بەتایبەتی ئەحزابی ناسیۆنالیستی بەهوشیاریەوە پڕوپاگەندەی دژی عەرەبیان دەکرد‌و بەهاوکار‌و پشتیوانی داعشیان ناودەبردن‌. تا لەم رێگایەوە بتوانن ماشێنی پڕوپاگەندەی نەتەوەیی وەگەڕبخەن‌و خەڵکی کوردستان لەپشتی خۆیانەوە ریزبکەن بۆ شەڕی داعش‌و ئەو هەموو نایەکسانی‌و بێمافی‌و بێمووچەیی‌و بێکاریەیان بیربەرنەوەو بیانکەن بە سوتەمەنی ئاگری جەنگێك کە وەکو خێروبەرەکەت بۆیان باریبوو!

لەلایەکی دیکەوە، رووکردنی هاوڵاتیەکی زۆری عەرەبی سونە مەزهەب بەهۆی شەڕی داعشەوە بۆ شارەکانی کوردستان، کۆمەکی کرد بە بەرزبوونەوەی نەعرەتەی نەتەوەپەرستی کوردی‌و راسیزمی دژی عەرەبی. لەبەرئەوەی هاتنی ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی ئاوارە کە نە حکومەتی بەغدا و نە حکومەتی هەرێم لەرووی دابینکردنی شوێن‌و گوزەرانەوە بەپێی پێویست هاوکارییان نەکردبوون، هەم نرخی کرێخانووی بەرەوسەر بردبوو، هەم فشاری لەسەر بازاری کاریش دروستکردبوو، کە قورسایی ئەو بارودۆخەش کەوتبوە سەر خەڵکی کەمدەرامەت‌و زەحمەتکێش کە خۆیان لەژێر فشاری بێکاری‌و بێمووچەییدا دەیانناڵاند.

ئەم هەلومەرجە لەپاڵ پڕوپاگەندەی گروپە راسیستەکان‌و میدیای راسیستی بۆرژوازی کورد و هەندێ دەزگاو دامەرزاوەی رەسمی سەبارەت بە ئاوارەکان‌و تۆمەتبارکردنیان بە کەسوکاری داعش‌و بگرە سیخوڕو هەواڵنێری داعش‌و تەنانەت کردنی ئەوان بەهۆکارو سەرچاوەی هەژاری‌و بێکاربوون‌و گرانبوونی بازاڕ، فکری راسیزم‌و کینە و رق لە عەرەب‌ بەشێوەیەکی ترسناك رووی لەزیادبوون کرد‌و کەشوهەوایەکی نالەباری بۆ ژیان و سەلامەتی ئاوارە عەرەبەکان لە شارەکانی کوردستان پێکهێنا.

بەمجۆرە راسیزم بەرەبەرە بووە پێویستیەكی ئایدیۆلۆژی پاکانەکردنی دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد ‌و بەتایبەتی بزوتنەوەی ناسیۆنالیزم بۆ کۆنترۆڵکردنی کۆمەڵگا‌و درێژەدان بە تەمەنی خۆی، بۆیە دەبێ وەکو رەوتێکی ترسناك تەماشاو مامەڵەی بکرێت کە سەرجەم سیما مرۆڤدۆست‌و بەها پێشکەوتنخوازەکانی کۆمەڵگای کوردستان لەکەدار دەکات‌و لەنێوی دەبات .

بنەمای فکری و پاکانە سیاسیەکانی راسیزمی کوردی.

ناسیۆنالیزم وەکو بزوتەوەیەکی بۆرژوازی لەسەر بنەمای جیاکردنەوەو پیرۆزکردنی پێناسی نەتەوەیی‌و ئەتنیکی گروپێکی مرۆیی‌و خۆپەسەندی نەتەوەیی دامەرزاوە، بۆیە راسیزم لە فۆرمێکی هێمن‌و ئارامیدا بەشێوەیەکی گشتی لەناو فکرو بۆچوون و ئایدیۆلۆژیای ناسیۆنالیزمدا هەیە. بەڵام لە هەلومەرجی دیاریکراودا ئەم ناسیۆنالیزمە تاڵ‌و داوەکانی راسیزمەکەی ئەستورتر دەکات‌. بۆنمونە لە دەورانی ئەزمەو قەیران‌و توندبوونەوەی ململانێکانی نێوان بەش‌و باڵەکانی بۆرژوازیدا، ناسیۆنالیزمی نەتەوەییش وەکو رەوتە فاشیست و راسترەوەکانی دیکەی بۆرژوازی بەپێی هەلومەرجەکە تەپ‌و تۆزی سەر راسیزمەکەی دەتەکێنێ‌و خۆی نمایش دەکات. لەو هەلومەرجانەدا دەسەڵاتی بۆرژوازی ناسیۆنالیست پێویستی بەوەیە کە بەسیج(تعبئە)ی نەتەوە لەدەوری سیاسەتەکانی بکات‌و لەپێناو بەرژەوەندی بۆرژوازی نەتەوە بیانجوڵێنێ‌و لە دژی دوژمنی بۆرژوازی غەیرەخۆیی ئاراستەیان بکات. بۆئەومەبەستە هەڵدەستێ بە چاندن‌و هاندانی رقو کینەی نەتەوەیی لە دژی نەتەوە‌ی بۆرژوازی نەیارو دوژمنی! بۆنمونە لە کوردستاندا بۆرژوا ناسیۆنالیستی کورد پەنادەباتە بەر خۆشکردنی رقو کینەی نەتەوەیی دژی عەرەب.

راسیزمی کوردی هەوڵدەدات جانەوەرێکی نەخوارزاو لە عەرەب دروست بکات کە تەنها شایستەی قێزلێکردنەوەو پاکردنەوەو لەناوبردنن! بەتایبەتی لە هەلومەرجی ئێستادا کە ژمارەیەکی بەرچاو ئاوارەی عەرەب پەنایان بۆ خەڵك‌و شارەکانی کوردستان هێناوە، ئەم راسیزمە ترس لە عەرەب گەورە دەکات و وەکو مەترسی بۆ تەعریبکردنی کوردستان دەیناسێنێ. لەجیاتی ئەوەی باوەشی مرۆڤدۆستانە بۆ ئەو ئاوارانە بکاتەوە، وەکو سەرچاوەی گرفتە ئابوری و سیاسیەکان و وەکوهۆکاری تێکدانی پێکهاتەی دیمۆگرافی*** کوردستان سەیریان دەکات. سوکایەتی‌و پڕوپاگەندەی بریندارکەرانە دژی ئاوارەی عەرەب دەکات. ناتوانێ‌و نایەوێ لە روانگەیەکی ئینسانیەوە سەیری کێشەکەیان بکات‌و کە ئەو ئاوارانە خەڵکانیكی مەدەنین‌و بۆدەربازکردنی سەریان روویان لە کوردستان کردوەو پێویستە وەک مرۆڤ مامەڵە بکرێن‌و هاوکاری بکرین. بەپێچەوانەوە وەکو جەستەیەکی نامۆو مایەی گرفت‌و کێشەساز سەیریان دەکەن. راسیزمی کوردی بە ئاراستەکردنی سەرچاوەی هەموو بەڵاکانی سەر خەڵکی کوردستان بۆ خەڵکی عەرەب، راستەوخۆ دەسەڵاتی بۆرژوازی کوردو ستەم‌و ناهەقیەکانی بەرامبەر بە خەڵکی کرێکارو زەحمەکتێکش پینەو پاکانە دەکات.

راسیزمی کوردی دژی هەر جۆرە بیروبۆچون‌و بزوتنەوەیەکە کە بەرگری لە پێکەوەژیان‌و پێکەوە هەڵکردنی کوردو عەرەب بکات. ئەم جۆرە بیرو بۆچوون‌و رەوتە دژی مرۆییە تەنها بە دژایەتی عەرەبەوە ناوەستێ‌و سەرجەم نەتەوەکانی دیکە و بەتایبەتی ئەو نەتەوانەی کە لە گەڵیان دەژی( فارس‌و تورك) بە بۆنەوەرێکی نەفرەتلێکراو تەماشا دەکات، چونکە هەموویان بە سەرچاوەی کارەسات‌و نەهامەتی بۆسەر کورد ناوزەد دەکات نەك دەسەڵاتە بۆرژواییەکانی ئەو ووڵات‌و نەتەوانە! بەوجۆرە دژی خەباتی ئینتەرناسیۆنالیستی‌و هاوپشتی نێونەتەوەیی چینی کرێکار دەوەستێتەوە. بەبیانووی یەکریزیی نەتەوەوە دژی کۆمۆنیزم‌و هەر بیروباوەڕێکی مرۆڤدۆستی‌و چەپ لەناوخۆی کوردستاندا دەوەستێتەوەو وەکو خائین بە نەتەوە‌و خزمەتکاری دوژمن تەماشا‌و مامەڵەیان دەکات‌و دەیان ناسێنێ.

هەرجۆرە نارەزایەتی کرێکاری لە دژی دەسەڵاتی خۆماڵی بە خیانەت هەژماردەکات‌و پاکانەی فکری بۆسەرکوتکردنیان دەکات‌. ئەگەریش دەستی بڕوات ئەوا سەرکوتیان دەکات یان گروپی چەقۆکێش بۆ نائارامکردنی کەشوهەوای نارەزایەتی خەڵک‌و سەلامەتی هەڵسوڕاوانی کرێکاری‌و کۆمۆنیست و چەپ دروستبکەن.

هەڵبەتە بۆچوونێك هەیە کە راسیزمی کوردی دژی عەرەب وەکو کاردانەوەیەکی ئاسایی‌و بگرە شەرعی دژی زوڵم و ستەمی نەتەوەیی ‌و ناهەقیەکانی دەوڵەتی ناوەندی‌و بودجەبڕین‌و برسیکردنی خەڵکی کوردستان ناوزەد دەکات‌و نەك لەبەرامبەریدا هەستیار نیە، بەڵکو دژایەتیکردنی راسیزم بە خزمەتکردن بە بەرەی دوژمن ‌و داعش دادەنێت. ئەم بۆچوونە ئەو بنەماو ئاراستە فکری‌و سیاسیانەی راسیزمی کوردی، کە لەسەرەوە ئاماژەم پێکردوون، لەبەرچاوناگرێت، بۆیە لەچوارچێوەی پاکانەی فکری راسیزمی کوردیدا دەخولێتەوە.

مەترسیەکانی راسیزم بۆسەر کۆمەڵگا:

راسیزم دەتوانێ کۆمەڵگا بۆ ناو کارەسات پاڵ پێوەبنێ، شەڕی کوردو عەرەب بەرپابکات‌و دوژمنانی خەڵکی کوردستان لە بەرەی شۆڤینیزمی عەرەبی‌و ئیسلامی سیاسی عەرەبی‌و داعشدا بەهێزبکات، بیانوو بداتە دەستی بۆرژوازی عەرەب‌و رەوت‌و بزوتنەوە کۆنەپەرستە ئیسلامی‌و نەتەوەپەرستەکانی کە خەڵکی عەرەبزمان بکەنەوە بە گژ خەڵکی کوردستاندا. ئەمەش دەکرێ ببێتە مایەی ساڵەها خوێن لەبەررۆشتنی کۆمەڵگا. نمونەکانی لەمێژوودا کەم نین. روداوەکانی ساڵانی نەوەدەکانی ئەوروپای رۆژهەڵات ؛ کۆسۆڤۆ، کرواتیا، سربیا، بۆسنە**** و هەروەها کارەساتەکانی راوەندا‌و شەڕی تائفی جەندین ساڵەی عێراق، نمونەکانی کوشتاری خەڵک‌و بەکوشتدانیانن بەدەستی یەکتری لەلایەن بزوتنەوە کۆنەپەرست‌و دژی بەشەریەکانی بۆرژوازی.

هێرمان گۆچ، “تیۆریسیەنی نەژاد”ی نازیەکان لەساڵی ١٩٣٣ دا دەنوسێت: “باڵندە کە دەتوانرێ باشتر لە ئاژەڵەکانی دیکە فێری قسەکردن بکرێ لەبەرئەوەیە کە پێکهاتەی دەمیان بەشێوەی نۆردیکیە”.*****

هیتلەر سەبارەت بە جولەکە دەڵێ: “بەرجەستەبوونی شەیتان وەکو هێمای هەرچی خراپەیە لە پەیکەرێکی گیانداری جولەکەدا دەردەکەوێ.”

ئەم جۆرە روانینە خۆبەزلزان‌و خۆپەسەندیە میللیەی تیۆریسیەن‌و بیرمەندانی نازی‌و هیتلتەری سەرکردەی نازیەکان بوو وەکو بەشێك لە پێکهاتەی فکری‌و پاکانەی ئایدیۆلۆژی بۆرژوازی ئەڵمانی لە دەورانی هەڵایسانی شەڕی جیهانی دووەمدا، کە سەری کێشایە کاولکاری‌و شەڕێکی ماڵوێرانکەرو کۆمەڵکوژی پۆڵۆنیەکان‌و کۆمۆنیستەکان‌و جولەکەکان‌و کارەساتی هۆلۆکۆستی لێکەوتەوە‌و کۆمەڵگای ئەڵمانیاشی وێرانکرد‌.

لە گفتوگۆیەکی تەلەفزیۆنیدا کەمال کەرکوکی ئەندامی مەکتەبی سیاسی پارتی باسی مەترسی ئاوارە عەرەبەکانی دەکرد لەسەر گۆڕینی دیموگرافیای کوردستان‌‌و پێشنیاری ئەوەی دەکرد کە نابێ لەناو شارەکاندا بڵاوببنەوە. بیانووەیەکەی ئەوە بووکە “ئێمە دەوڵەت نین تا مەترسی تەعریبمان لەسەر نەبێ‌‌، بۆیە دەبێ لە ئۆردوگادا دابنرێن”. بەڵام بیانووی دەوڵەت نەبوون راسیزمەکەی کەمال کەرکوکی پاکانە ناکات، چونکە لە ئەوروپاشدا کە چەندین دەوڵەتیان هەیە، راسیزم هەمانجۆر خەڵکی غەیرە خۆیی بە سەرچاوەی کێشەکان و بێکاری‌و پیسکردنی کەلتوری ووڵاتەکانیان دادەنێن‌و خوازیاری دەرکردنیانن. بێگومان ئەم راسیزمە سەرباری هەوڵی کێشکردنی جەماوەری کرێکارو بێبەشی (کوردزمان) بۆ ژێر سیاسەت‌و ستراتیژی سیاسی‌و ئابوری‌و بگرە جەنگی بۆرژوازی خۆماڵی، هاوکات لەبەری ئەوبەریش ئاشی دوژمن(واتە بۆرژوازی عێراقی بەشێوەیەکی گشتی‌و لەئێستاشدا داعش) دەگێرێ، چونکە بەهۆی بە دوژمنکردنی سەرجەم ئەندامانی نەتەوەی عەرەبەوە، کرێکارو زەحمەتكێشیش لەوبەری بەرەی شەڕەکەوە دەخاتە پاڵ بۆرژوازی عەرەب‌ بە هەموو رەوت‌و بزوتنەوەکانیەوەو لە ئێستادا بەدیاریکراوی دەیخاتە پاڵ داعشەوە! ئەوە سەرەڕی دانی بیانوو بەدەستی رەوت‌و گروپە رەگەزپەرست‌و فاشیستە ئیسلامی‌و نەتەوەپەرستە عەرەبیەکانەوە بۆ کوشتاری خەڵکی کوردزمانی ناوچە عەرەبنشینەکان لەدەرەوەی هەرێمی کوردستان! بەوجۆرە ئاگرێکی نەبڕاوەی شەڕی نەتەوەیی لەنێوان کرێکاران‌و خەڵکی بێبەش‌و زەحمەتکێشی هەردوو نەتەوەدا بەرپادەکات‌و قوربانیەکان لەوان دەچنێتەوە. هەروەکو مەترسی ئەوەی لێدەکرێ کارەسات دژی ئەو ئاوارە عەرەبانە بخوڵقێنێ کە هاتونەتە کوردستانەوە، بەتایبەتی کە رۆژدوای رۆژ میدیاو کەسایەتی ئەحزابی دەسەلاتداری بۆرژوازی کورد بەئاشکرا پڕوپاگەندەی دژی عەرەب بڵاودەکەنەوەو پەرەی پێدەدەن.

مەترسی ئەم راسیزمە هەر بە ئاوارەی عەرەبەوە ناوەستێ، یان تەنها ماشینێکی پڕوپاگەندەی جەنگی نابێ بۆ دوبارەو چەندبارە بەرهەمهێنانەوەی کەرەستەکانی جەنگی بۆرژوازی کوردی، بەڵکو هاوکات لەناوخۆی کوردستانیشدا دەبێتە پاڵپشتێکی فکری‌و سیاسی بۆ دەسەڵاتی بۆرژوازی خۆماڵی بۆ سەرکوتکردنی هەر دەنگێکی نارازی و هەربزوتنەوەیەکی ئینساندۆست‌و ئازادیخوازو هەرجۆرە خواستێکی کرێکاران‌و جەماوەری زەحمەتکێش‌و سەپاندنی فکرو دەسەڵاتی بۆرژوا- ناسیۆنالیستی-بنەماڵەیی کوردو حزبەکانی ئێستای.

چۆنیەتی رووبەرووبوونەوەی داعشیزم و راسیزمی کوردی:

بەهۆی ئەوەی کە پەرەسەندنی دیاردەی راسیزم لە کوردستان بە پلەی سەرەکی ئاکامێکی راستەوخۆی جەنگی داعش و ئەو گرفتە ئابوریەیە کە بەهۆی ئەو شەڕەوە یەخەی خەڵكی کوردستانی گرتوەو هەروەها ناسیۆنالیزمی کورد وەکو پاکانەیەكی فکری و سیاسی بۆ خۆشکردنی ئاگری شەڕەکەیان پێویستیان پێیەتی، هەروەها هەر لەم هەلومەرجەدایە کە داعشیزم و داعشی ناوخۆ(واتە رەوتەکانی ئیسلامی سیاسی)وەکو هێزێکی رەخنەگرو گوایە پشتیوانی خەڵك‌و نارەزایەتیەکانی خۆیان هەڵدەخەن‌و سەریان بەرزکردۆتەوە، بۆیە چارەسەری هەردوو ئەو مەسەلەیە تارادەیەکی زۆر پێکەوە گرێیان خواردوە پێکەوە دەتوانرێ ئەنجام بدرێ.

هەڵبەتە دەبێ ئاماژە بەوە بکەم کە باسکردنی ئەم دوو مەسەلەیە لەلایەن منەوە، بەو مانایە نیە کە ئەم دوو پرسە لەحاڵی حازردا بەهەمان رادەو هەمان ئاست مەترسیان لەسەر کۆمەڵگای کوردستان دروستکردوە، بەڵام بڕواشم بەوە نیە کە لەبەرئەوەی ئیسلامی سیاسی و د اعشیزم لەرووی ئامادەیی‌و توانا تێکدەرانەکەیەوە زۆر مەترسیدارترن لەسەر کۆمەڵگای کوردستان، ئیتر مەترسیەکانی راسیزم بە کەم بگرین‌و خۆمان بۆ رووبەروبوونەوەی ئامادە نەکەین. راسیزم ئەگەر هەوسار بپچڕێنێ‌و بەتایبەتی ببێتە سیاسەتی رەسمی ‌و راگەیەنراوی ئەحزابە دەسەڵاتدارە ناسیۆنالیستەکانی کوردستان دەتوانێ کارەساتی گەورە بنێتەوە.

کەواتە چی بکرێ بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعشیزم‌و راسیزمی کوردی!؟

هەنگاوی یەکەم ئەوەیە کە تایبەتمەندیەکانی ئەم دەورەیە‌و مەترسیەکانی بناسین‌و ئامادەبین بۆ بەرەو رووبه‌روبونەوەی. نەناسینی بارودۆخەکەو خەمساردی بۆ بەرەنگاربوونەوەی دەتوانێ ئاکامەکەی گیرخواردن بێت لەناو کارەساتدا‌!

وەکو “مارتین نیمولەر” کە قەشەیەکی ئەڵمانی بوو وە لە کۆتا ساڵەکانی دەسەڵاتی هیتلەردا بۆماوەی ٧ ساڵ لە کەمپی دەستبەسەرکردندا مایەوە، دەڵێ:

یەکەمجار هاتن بۆ سۆشیالیستەکان قسەم نەکرد، چونکە سۆشیالیست نەبووم. پاشان هاتن بۆ یەکێتیە کرێکاریەکان قسەم نەکرد، چونکە من ئەندامی یەکێتیە کرێکاریەکان نەبووم پاشان هاتن بۆ جولەکەکان قسەم نەکرد، چونکە جولەکە نەبووم. دواتر هاتن بۆ من بەڵام کەس نەمابوو کە قسە بکات.

کەواتە بارودۆخەکە بەوجۆرەیە کە ناکرێ بە خەمساردیەوە مامەڵە بکرێت. پێویستی بەوەیە کە سەرجەم ئەوکەسانەی دەیانەوێ کۆمەڵگا بەو ئاقارەدا نەڕوات، لێبڕاوانە کاربکەین. لەوبارەوە:

 یەکەم: خۆمان رێك بخەین و هێزمان یەکگرتوو بکەین: چۆن؟

1. چەندین ریکخراوی جۆراوجۆر بۆبەرگری لە سیکولاریزم و دژی راسیزم دروست بکەین…
2. پەیوەندیەکی خەباتکارانە بە ئامانجی کاری هاوبەش لەنێوان ئەو کەسایەتی و رێکخراوانەدا دروست بکرێت کە لەو دوومەیدانەدا کاردەکەن‌و دروست دەبن.
3. هەول بدەین بۆ بەهێزکردنی تواناکانی جەماوەر بۆ بەرگری لە خۆی و لە خواستەکانی. بەرگریکردن لەهەر هەوڵێکی کرێکاران و کارمەندان و توێژە بێبەشەکانی کۆمەڵگای کوردستان بۆ باشکردنی ژیان و گوزەرانیان.
4. بەرگریکردن لەهەموو هەوڵێك بۆ بەرینکردنەوەی دامێنی ئازادیەکان بەگشتی‌و ئازادیە سیاسیەکان و پێشگرتن بەهەر هەوڵێك بۆ بەرتەسكکردنەوەی لەژێر هەر بیانویەکدابێت وەکو پیرۆزیە نەتەوەیی‌و نیشتمانی و ئاینیەکان.
5. بتوانین هێزیكی ئەوتۆی فراوان سازبدەین کە توانای کاریگەری دانانی هەبێت لەسەر بڕیاری سیاسی لە کوردستان. ئەم بەرەیە، بەرەیەکی فراوانە ئەگەر بتوانێ لەسەر ئەم مەسەلە جەوهەریە کۆبێتەوەو مامەڵەیەکی دروست و مودێرنی جیاوازیە سیاسی و فکریەکانی بکات.

 دووەم؛ بۆئەوەی فشار بۆسەر حکومەت بهێنین بەمەبەستی بەرگرتن بە هەڵسوڕانی رەوتە راسیستی و داعشیەکان، لەرێگای:

1. فشار بۆسەر حکومەت بهێنرێت کە دەستبەرداری موجامەلەی ئیسلامیەکان بێت‌و بەهیچ جۆرێك هاوکاریی مالی‌و سیاسی گروپە ئیسلامیەکان نەکات. سەرچاوەی دارایی ئەو رێکخراوە ئیسلامیانە بۆ دەوڵەت ئاشکرابێت.
2. بەرزکردنەوەی خواستی هەڵوەشاندنەوەی وەزارەتی ئەوقاف. نابێ هاوکاری مالی هیچ دامەزراوەیەکی دینی بکرێت. لەجیاتی ئەوە پارەکەی بۆ خزمەتگوزاری کۆمەڵایەتی و نەخۆشخانەو قوتابخانەو باشکردنی ژیانی کەمدەرامەتان بەکاربهێنرێ.
3. دامەزراوە دینیەکان بەدامەزراوەکانی ئاینی ئیسلامیشەوە، دەبێ لەژێر چاودێری گشتی و دەوڵەتدا بن. رێگا بە کۆبونەوە و وتاردانی سیاسی‌و مەوعیزەی فکری‌و هاندان لەلایەن مەلایان و کادرانی رەوتە ئیسلامیەکانەوە نەدرێت لەناو مزگەوتەکاندا. رێگا بگیری لە بردنی مناڵان بۆ ناو مزگەوت و کۆبونەوەکان و مەوعیزەخوێندنەکان‌و وەکو دەستدرێژی بۆسەر مافی مناڵ تەماشابکرێ‌و بە تاوانی قورس هەژماربکرێت‌و ئەوانەی ئەنجامی دەدەن سزای قورس بدرێن.
4. دەبێ فشاربخرێتەسەر دەسەڵات کە ئەولەویەت بدات بە باشکردنی ژیان و گوزەرانی خەڵک. موچە دابین بکات بۆ کارمەندان و کرێکارانی کەرتی گشتی. بیمە بۆ بێکاران دابین بکات.خزمەتگوزاری تەندروستی و پزیشکی‌و خزمەتگوزاری شارەوانی بە خۆرایی یان بە پارەیەکی رەمزی بۆ سەرجەم هاوڵاتیانی کوردستان و بەتایبەتی توێژە کەمدەرامەتەکان دابین بکات.
5. ئازادی بێدینی لەکوردستان رابگەیەنرێ. دینی ئیسلام وەکو سەرچاوەی یاسا هەڵوەشێتەوە. ئینتمای دینی کەسەکان لەسەر پێناسی کەسێتی لاببرێت. کۆمەڵگا لەسەر بنەمای یاسای مۆدێرن وجارنامەی گەردونی مافی مرۆڤ و یاسای پێشکەوتووی دنیا ساز بدرێتەوە.
6. پەرە بە لێکۆڵینەوەی فکری ئازاد بدرێ و ئیمکاناتی بۆ سەرف بکرێ لەلایەن حکومەتەوە. پەرە بە کردنەوەی ناوەندی رۆشنبری بدرێ. هەڕەشەو گوڕەشەی مەلاکان و ئیسلامیەکان لەسەر خەڵك و لەسەر رەخنەگرانی ئاین وەکو تاوان تەماشابکرێ‌و لێپێچینەوەی یاسایی بکرێ بەرامبەریان. هەر مەلایەك و ئیسلامیەک بانگەشەی هەرەشەو توندوتیژی کرد دەستگیرو زیندانی بکرێ.
7. هەر دەزگایەکی راگەیاندن بانگەشەی بۆ راسیزم و ئەفکاری راسیستی کرد سزابدرێ. کوردستان وەکو وڵاتێکی هاونیشتمانیان‌و دانیشتوانی بناسێنرێت و مۆرکی نەتەوەیی لێنەدرێ. هەرجۆرە جیاوازی و جیاکردنەوەیەك لەسەر بنەمای نەتەوەو زمان لە یاساکان‌و لە بواری پەروەردەو فێرکردندا قەدەغەبکرێ.

 سێهەم؛ لەپاڵ فشارەکاندا بۆسەر حکومەت‌و دەسەڵات، خۆمان لەباری فکری‌و لەباری عەمەلیەوە روبەرووی هەر جموجوڵێکی لەوجۆرە لە لایەن داعشە نارەسمیەکان و راسیستەکان ببینەوە، ؛ تەنانەت ئەگەر پیویست بکات روبەروویان دەبنەوە؛

1. لەبەرامبەر راسیزمی کوردیدا دەبێ بەرگری لە هەویەی ئینسانی بکەین. روخساری جوانی کۆمەڵگای کوردستان بەرامبەر بە ئاوارەی عەرەب‌و خەڵکانی دیکە گەشە پێبدەین و بدرەوشێتەوە. دەبێ حەملەی هوشیارکردنەوە بەرێ بخەین دژی راسیزم. ئەوانەی پەرە بەراسیزم دەدەن ریسواو تەریکیان بکەینەوەو وەکو کارەسات بۆسەر کۆمەڵگای کوردستان بیان ناسێنین. دەبێ حەساس بین بەرامبەری و تەنانەت لەکاتی پێویستدا بەرەنگاری راسیستەکان ببینەوە..
2. پێویستە لەباری فکریەوە رەخنە لە بنەماکانی فکری داعش بگیرێت کە سەرچاوەکەی دینی ئیسلامە. نابێ ئاینی ئیسلام وەکو شتێکی پیرۆز سەیر بکرێ. دەبێ ئەو مەقولەیەی کە دەڵێ “زۆربەی خەڵک موسڵمانەو دەبێ رێز لە بۆچون و هەستی دینی خەڵک بگرین” وەکو هۆکارێك بۆ داسەپاندنی سەرکوتی دینی و فکری و سیاسی سەیری بکەین. ئەگەر رەخنەی ئازادانە لە دینی ئیسلام نەگیرێ، ئەگەر بنەماکانی ئەم دینە وەکو سەرچاوەی پاراستنی نایەکسانی کۆمەڵایەتی و جیاکاری کۆمەڵایەتی نەدرێتە بەر رەخنە، ناتوانین جەنگی داعش بکەین.
3. راسیزم و ئیسلامی سیاسی دوو بزوتنەوەی لەرادەبەدەر کۆنەپەرست‌و دژی ئینسانی بۆرژوازین کە لە دەورانی قەیرانە ئابوری و سیاسیەکاندا فرسەتیان بۆ دەکرێتەوەو دەتوانن مەترسی جدی بۆسەر کۆمەڵگا دروست بکەن. دەبێ حەملەیەکی فکری سیاسی لەدژی ئەو دوو بزوتنەوەیە بەرێ بخرێت، کە چۆن کۆمەڵگا بەرەو کارەسات دەبەن. دەبێ هەوڵ بدەین تەریك بکرێنەوە‌و لەناو کۆمەڵگادا بێکاریگەر بکرێن.

 

تێبینیەکان:

*/ مەڵبەندی هێزی کاری هەرزان: واتە ئەو ووڵاتانەی کە سەرمایە تێیدا سەرباری زێدەبایی، دەتوانێ سوودی سەربار (الربح الاضافي) بەرهەم بێنێ، بەهۆی ئەوەی کە نرخی هێزی کار تێیدا بە بەراورد بە نرخی هێزی کار لە مەڵبەندەکانی دیکەی سەرمایە (ووڵاتانی نێردەی سەرمایە) کەمترە. ووڵاتانی نێردەی سەرمایە وەکو ووڵاتانی ئەوروپی‌و ئەمریکاو ووڵاتانی مەڵبەندی کاری هەرزان وەکو ووڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەراست‌و ووڵاتانی خوارووی ئاسیاو ئەفریقا‌و بەشێکی زۆری ووڵاتانی ئەمریکای لاتین.

** / بازاڕی نەخاسە ؛ واتە ئەو بازاڕەی کە ژن و کچی بەدیلکراوی دوژمنەکان( کافرەکان)ی تێدا دەفرۆشرێت‌و نەریتێکی دەورانی قەبیلەکانی نیمچه‌دورگەی عەرەب‌و ئیسلام بووە.

***/ دیمۆگرافی : علم السکان؛ واتە ئەو زانستەی کە تایبەتە بە دانیشتوان

****/ لە بۆسنە ٣٥٠٠٠ ژن دەستدرێژی کرایەسەر، لە یوگوسلاڤیا ١٤٠ هەزار کە س کوژرا، لەراوەندا ٨٠٠هەزار کەس کوژران، لە عێراق و بەهۆی شەڕی تائیفیەوە سەدان هەزار کەس کوژراون…

*****/ نۆردیكی: زمانی خەڵکی باکوری ئەوروپایە