تراژیدیای عــــێراق لەناو سیاسەتی ئارایشدانەوەی ناوچەکە لەلایەن ئامریکاوە!

مەحمود حەلاق

دوو دیوی لێکدراو

دیوی یەکەم

نەخشەی وێرانکردنی خۆرهەڵاتی ناوین بەناوی نەخشەی نوێی جیهانەوە لەلایەن ئامریکاو لەڕێگای ئیسرائیلەوە، لەمێژە دیراسەکراوەو لەهەگبەی سیاسەتەکانی ئامریکادا ئامادەکراوە بۆ ئەمڕۆو سەرەتاکانی لەماوەی ساڵی ڕابردوودا بەوێرانکردنی غەززەو لوبنان دەستی پێکرد.. لەم ڕاستایەشدا لەئاکامی ڕێکەوتن لەگەڵ ڕوسیادا ئەسەدیان لابردو لەماوەیەکی کورتی زەمەنیشدا دەرپەڕاندنی ئێران و هەتا ڕادەیەکی زۆریش دەستکۆتاکردنی ڕوسیای لێکەوتەوە..

وێرانکردنی بنکەی سەربازی وجبەخانەو داگیرکارییەکانی چەندین شوێنی گرنگ لەسوریاو ئینزاری لێرەو لەوێی ئیسرائیل لەتورکیا، گێچەڵ بەعێراق بۆ ئیحتیواکردنی حەشدی شیعی و باڵەکانی سەر بەئێران، هەتا دەگات بەلێدان و قەتڵ وعامی سەرو کەللە زلەکانی حوسیەکانی یەمەن، هەموو ئەمانە ئەجێنداو سیاسەتی ئامریکایە لەپێناوی بازاڕسازی و چەتەییدا بۆ تەمین و ئەمنکردنی خەتی داوود لەناوچەکە لەبەرامبەر خەتی ئاوریشمینی صیندا، بەم هۆیەشەوە گەورەترین کارەساتی دڕندانەی خوڵقاندووە هەر لەقەتڵ و عام و جینۆسایدی خەڵکی ئاوارەو وەتەنگهاتووی غەزەوە هەتا وێرانکردنی باشوری لوبنان و کوشتنی زیاتر لەدووهەزار کەس.. هەتا دەگات بەوێرانکردنی چەندین شارو ناوچەیەکی یەمەن و لەنێوبردنی سەدان کەس لەخەڵکی سڤیل.. ئەم بەربەریزمەی ئەوان لەپێناوی بردنە پێشەوەی سیاسەتی بازاڕسازی وسەرمایەسازی خۆیانە لەبەرامبەر ڕەقیبەکانی وەک ڕوسیاو غۆلی صیندا، ئەم سەرخەتانە کەهێشتا بەخاڵی کۆتایی خۆی نەگەیشتووە لەهەندێک جومگەدا، تەنها گۆشەیەکی هەموو ئەو تراژیدایانەن کەهاتۆتە پێشەوەو فەرزکراوە بەسەرخەڵکدا لەناوچەکەدا..

لەجیهانی ئەمڕۆو لەناو هەل ومەرجەکانی هەر ئێستادا، جیهان چەند قوتبیە.. بلۆکی صین-ڕوسیاو شەریکەکانی لەگەڵ بلۆکی ئامریکاو هاوپەیمانەکانیدا.. لەم نێوەدا کێشمە کێشێکی جددی و وێرانکەر هاتۆتە پێشەوەو لەپێگەی ئیستای ئەمریکا لەبەرامبەر قوتبەکانی تردا بۆهەستاندنەوەی شکستی ستراتیژی سەردمی هەردوو جەنگی کەنداودا. لەم نێوەشدا، ڕوداوەکانی ڕۆژهەڵات و ئەو جەنگ و کاولکاری و قەتڵ وعامەی هەر ئێستا کەهەیە تەنها لەپێناوی دوبارە سازدانەوەی ناوچەکانی نفوزە لەنیوان قوتەبکاندا.. ئیستا هەردوو بەرە دەیانەوێت ناوچەکە بەرەوئارامی بەرن وبەپێی هێزهاوسەنگی نیوانیان ناوچەی نفوزی خۆیان دیاریبکەن و لەم ڕاستایەشەوە زەمیەنەی دووبارە سازدانەوەی سیستەمی ئەمنی لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا جێگیر بکەن..

لەڕاستای ئەم هاوکێشەیەدا، ئەگەرچی ئامریکا چاو دەنوقێنێت لەسەر کۆمەڵێک دەستکەوت یان ئیمتیازات بۆتورکیا لەناوچەکەو بەتایبەت لەسوریادا.. ئەگەرچی بەناچاری ئەم ڕۆڵە فەرمیەی داوە بەتورکیا لەپاوانخوازییەکانی لەسوریادا تەنها لەبەر ئەوەی پەیوەندییەکانی بپچڕێنیت یان ڕوو لەڕوسیا نەکات و لەسنوری خۆی دەرنەچێت لەگەڵ ئیسرائیلدا.. سەرەڕای ئەوەی کەئەوان نایانەوێت تورکیا لەناو هاوکێشەکاندا ئاوت بکەن، بەڵام ئەیانەوێت ڕۆڵی تورکیا بەرجەستەتر بکەنەوە تەنها لەناو پرۆسەی ئەمنی ناوچەکەدا وەک پاسەوانێک لەبەرامبەر بەرژەوەندییەکانی ئەواندا، تەنانەت ئەگەر بتوانن لەڕێگای ئەوەوە ئەگەری ڕێگری لەهاتنە پێشەوەی کێشەو گرفت لەلایەن حکومەتەکەی شەرعەوە بگرن کەبەبڕوای من درەنگ یان زوو دێتە پێشەوە..

 

کێشەی گەورەی ئیسرائیل لەگەڵ تورکیادا، کزو لاوازکردنی ڕۆڵ ونفوزو کورتکردنەوەی دەورو نەخشەو هەژموونی ئەوە لەسوریادا کەنایانەوێت ڕۆڵی هاوتەریبی خۆی بباتە پێشەوە.. وێرانکردنی پڕۆژەی بنیاتنانی دوو فڕگەی سەربازی تورکیا لەسوریادا لەلایەن ئیسرائیلەوە، هەروەها فەرزکردنی پاکێجێک خواست لەلایەن ئامریکاوە بۆ حکومەتەکەی ئەحمەد شەرع بۆ ئەوەی جێبەجێیان بکات هەتا بتوانرێت سزاو ئابڵوقەی سەر سوریا کەمێک سوکبکەنەوە کەیەکێک لەو خواستانە دەرکردنی چەکداری بیانییە لەناو ڕیزەکانی حزبەکەی ئەحمەد شەرعدا، ناڕاستەوخۆ لێدان و فشارێکە بۆسەر مورتەزەقەکانی تورکیا، ئەوانەش دوو مێسەجی کوژەرو سنوردارن بۆ تورکیا کەنەتوانێت لەوەی کەهەیە زیاتر قاچی درێژ بکات.. تەنها واداری ڕۆڵی بەرجەستەی ئەکەنەوە لەپڕۆژەی ئەمنی ناوچەکەو هەندێک ئیمتیازاتی بچوکتر لەپێناوی ڕوو وەرنەگێڕانی بەرەو ڕوسیاو صیندا.

ئەوەی کەئاشکرایە، دۆخی ناوچەکە لەئێستادا ڕووی لەدابەشکردنەوەی جارێکی تری ناوچەکانی نفوزو جێگیرکردنی سیستەمی ئەمنیە لەڕۆژ هەڵاتی ناوەڕاستدا کەئیسرائیل میحوەرو یاریکەری سەرەکیە لەناویدا.. ئەمریکا دەیەویت ووڵاتانی فەلەکی خۆی وەکو ئیسرائیل، سعودیە، کەنداوو تورکیا، تەنانەت عێراقیش بەبێ ئێران سازبداتەوە، بەتایبەتی کەڕوسیاو صین لاوەکین وغەرب هاتۆتە پشتی ئەمریکاوە.. ئەم ئەجێندایەش بەقیمەتی پەڕو باڵکردنی بەرەی مقاوەمەی ئیسلامییە کەلەڕاستیدا کلک و گوێکردنی ئێرانە بۆئەوەی لەم ڕێگایەشەوە لەڕوانگەی هاوسەنگی هێزەوە لەناوچەکەدا لەحاشیەدا ڕایبگرن..

دیوی دووەم

ئامریکا دەیەوێت دەسەڵاتێکی لایەنگری ڕاستەوخۆی خۆی و ئیسرائیل و سیاسەتەکانی لەناوچەکەدا جێگیر بکات و بیخاتە ناو چوارچێوەی سیستەمە ئەمنیەکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە کەبانگەوازی بۆ دەکات.. سەردەمانێک ئامریکا بەناچاری لەگەڵ ئیران ڕێکەوتنی هەبوو بەمەبەستی دروستکردنی حکومەتەتێک لەعێراقدا، سەرەڕای گەمارۆکان، دەستی ئێرانیشی کردبووەوە لەفرۆشتنی غاز بەعێراق و هاوردەی نەوت، بەڵام لەدوای لێدانەکان لەبەرەی مقاوەمەی ئیسلامی و ئاوتکردنی ئێران و پاوانخوازییەکانی لەناوچەکەدا، ئیستا ئەمریکا دەیەویت لەعێراقیشدا ڕۆڵی ئیران بەتەواوەتی نەهێڵێت. مەسەلەی حەلکردنی حەشدی شەعبی، مەسەلەی غازو نەوت، فشار‌ی سەر سودانی بۆ جارێکی تر هەناردەکردنی نەوتی کوردستان، مەسەلەی موچەی هەرێم و..تاد .. ئەو فشارانەن کەئەمریکا دەیەویت بەیەکجاری ڕۆڵی ئیران لەعێراق مایەپووچ و ناکام بکاتەوە.. لەم ڕاستایەشەوە پێگەو ڕۆڵی یەکلایەنەی خۆی فەرز بکات…

دیوی دووەمی ئەم تراژیدیایە لەعێراقدا، پێئەچیت دۆخەکە کارەساتبارتر بێتە پێشەوە لەدوور مەوداداو لەدوای سازدانەوەی حکومەتێکی دڵخوازی ئامریکی داماڵراو لەئێران، کەلەڕیشەوە مایە پووچی عێراقی لێدەکەوێتەوەو ڕاستەوخۆخەڵکی عێراق باجی سەخت ئەدەنەوەو دەیانخاتە ژێر ساجی عەلیشەوە..

فەنکشنی هێڵەکانی ترەمپ ئەوە نیشانئەدات کە بەووتەی ئەو، دوو تریلیۆن دۆلاری لەعێراقدا خەرجکردووە بۆ لەناوبردن حکومەتەکەی صدام و بۆ ئارایشتدانەوەو سەرلەنوێ بنیات نانەوەی عێراق و حکومەتە دڵخوازەکەی چەندین ساڵەی عێراق، لەکاتێکدا مایک فیلن، ژەنەراڵی خانەنشین کراوی ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتیمانی سەردەمی پێشوتری ترامپ کەئێستا کاندیدی ئەوە لەئیدارە نوێیەکەیدا، دەڵێت: ئێمە شەش تریلیۆن دۆلارمان خەرج کردووە، ئیتر کاتی ئەوە هاتووە وەریبگرینەوە… هەربۆیە ئیدارەی نوێی ترامپ خۆیان بۆ داگیرکردنی دووەمی ئەمریکا بۆ سەر عێراق ئامادە دەکەن،  بەڵام ئەمجارەیان لەڕووی دارایی و ئابوری وسیاسیەوە بەبیانووی ڕزگارکردنی عێراق لەچنگ و ددانی ئێران، کە هەر لێرەشەوە ئێران بەتەواوەتی دەستەپاچەو گۆشەگیر دەکاتەوە.

کاتێک بینیمان ترامپ سوکایەتی بەسەرۆکی ئۆکرانیا کردو لەکۆشکی سپی دوورخرایەوە، بەڵام لەپێناوی سەفقەیەکی ٥٠ ساڵیدا، ترامپ پێداگری دەکات و سورە لەسەر واژۆکردنی ڕێککەوتنێک لەگەڵ زیلینسکی کەڕێگە بەئەمریکا بدات ئەو بودجە زەبەللاحەی کە پێشکەشی ئۆکرانیای کردبوو لەجەنگ لەگەڵ ڕوسیادا، لەڕێکەوتنێکی نوێی تردا هەموو سامانی کانزای ئۆکرانیا بخاتە بەر دەستی ئەمریکا بۆ ماوەی ٥٠ ساڵی داهاتوو… تەنانەت ئەگەر پێویستیش بکات کودەتایەکی سەربازی بەسەر زێلێنسکیدا دەکات لەپێناوی هێنانە سەرکاری سەرۆکێکی دڵخواز کەبتوانێت ئەم کۆنتراکتە ٥٠ ساڵەیە تەئمین بکات. هەربۆیە ترمپ لەمیانی ووتارێکیدا لەکۆنگرەی پارتی پارێزگاراندا دەڵێت: ئێمە بودجەیەکی زۆرمانداوە بەئۆکرانیا، ئێستا ئیتر کاتی ئەوە هاتووە ئەمریکا شتێکی لەبەرامبەردا دەستبکەوێتەوە..

بەبڕوای من، لەڕاستای ئەم ئەجێنداو سیاسەتە ئاشکرایەی ترامپدا، عێراق دووەم ئامانج دەبێت لەدوای ئۆکرانیا کەناچار بکرێت بەواژۆی ڕێککەوتنێکی هاوشێوەی ئۆکرانیا لەگەڵ ئەمریکادا بۆ نیو سەدەی داهاتوو کە کارەساتی گەورەتری مەرگهێنەری دوای جەنگی خلیجی یەکەم و دووەم بۆگیانی خەڵکی عێراق جارێکی تر بەتراژیدیایەکی قورسترەوە دەهێنێتە پێشەوە.. ئەم چەتەییەش پێئەچێت دوای سازدانەوەی حکومەتی نوێی دڵخوازی ئەمریکی بێت لەمەودایەکی دوورتردا وەکو قەرزێکی هەژمارکراو بخرێتە ئەستۆی عێراقەوە..

٢٥ ئازاری ٢٠٢٥