hkkurdistan
نوری بەشیر
پاش ٣٤ ساڵ کە یادی رووداوەکانی ئازاری ١٩٩١ی کوردستان دەکەینەوە، هەلومەرجەکە لەئاستی دنیاو ناوچەکەو کوردستاندا زۆر گۆڕاوە، هەلومەرجی ئەوکاتە، سەرەتای ڕاگەیاندنی دنیای تاکجەمسەری بەڕابەری ئەمریکاو بەیانی نەزمی نوێی جیهان بوو. ئەمریکا بۆ هێزنیشاندانی خۆی فرسەتی داگیرکردنی کوەیتی لەلایەن عێراقەوە بە هەلزانی، وەک گەورە هێزی جیهان و رابەرایەتی نزیکەی ٣٠ وڵاتی دنیای کردو هێزی هێنایە کەنداو کە سەرەنجام بەدەرکردنی هێزەکانی سەدام لەکوەیت و تێکشکاندنی توانای سەربازی عێراق کۆتایی هات.
لەو هەلومەرجەدا ناوچەکە کە دوو ساڵ بوو لە جەنگی نێوان عێراق و ئێران رزگاری بووبوو، دەسەڵاتی سەدام ئەگەرچی لاوزبوو، بەڵام لەسەرکوتی خەڵكی عێراق و کوردستان هەر هێزی هەبوو. هێزەکانی حزبە ناسیونالیستە کوردیەکان بەتایبەت پارتی و یەکێتی وەک دوو حزبی گەورەی بزوتنەوەی کوردایەتی کە مەیدانی سیاسیان قۆرخکردبوو لەودیو سنورەکانەوە لەئێران بوون، بەڵام لای زۆرێک لە خەڵکی کوردستان جێگاوڕێگایان هەبوو بە خەباتکارو دژی رژێم دەناسران. رێکخراوە چەپ و کۆمۆنیستەکان کە بەنهێنی لەشارەکان کاریان دەکرد کەوتبوونە بەردەم هێرشی رژێمی بەعس و زۆرێکیان دەستگیرکرابوون و لەبەردەم هەڕەشەی مەرگدابوون.
لاوازبوونی حکومەتی عێراق ئەو دەرفەتە بوو کە سەرەتا خەڵکی خوارووی عێراق قۆستیانەوە و دەستیان دایە راپەڕین دژ بە رژێمی سەدام، بەڵام دواتر شەپۆلەکە بەرەو کوردستانیش هات و جموجوڵەکان بۆ ڕاپەڕین دەستی پێکرد. بێگومان گروپ و رێکخراوە کۆمۆنیستی و چەپەکان کە لەوکاتەدا تاکە هێزی چالاکی سیاسی بوون لەناو شارەکانی کوردستاندا و بگرە تاڕادەیەکیش لەگەڵ بەشەکانی دیکەی عێراقدا پەیوەندیان هەبوو، سەرگەرمی ئەوەبوون کە ئەوەی لە خوارووی عێراقدا ڕویدابوو لە کوردستانیشدا دەست پێبکات. بۆ ئەم مەبەستە کەوتنە خۆکۆکردنەوەو کۆمیتەکانی راپەڕینیان دروستکرد. لەولاشەوە بزوتنەوەی چەکداری ناسیۆنالیزمی کورد کە خۆی گرێدابوەوە بە سیاسەتەکانی ئەمریکاوە لە جەنگەکەدا، بەناوی بەرەی کودستانیەوە، هانی خەڵکی دەدا بۆ راپەڕین و کەوتبونە خۆکۆکردنەوە و رێکخستنەوەی ئەو بەشە کەمەی رێکخستنەکانیان کە دوای شکستەکانیان لە هێرشەکانی ئەنفالدا، لەناو کوردستاندا مابوونەوە، بە هاوکاری و پشتیوانی ئەو چەکدارە کوردانەی لەگەڵ رژێمی بەعسدا کاریان دەکرد، بەڵام بەشێوەی جۆراوجۆر لەژێرەوە پەیوەندیان بەو هیزانەوە ڕاگرتبوو. راستیەکەی بەشێکی بەرچاویشیان لەو پێشمەرگەو بەرپرسانەی حزبەکانی کوردایەتی بوون کە تەسلیمی رژێمی بەعس بووبونەوەو چەکیان بۆ هەڵگرتبوو! ئەوەبوو لەسەر بنەمای سیاسەتی بزوتنەوەی چەکداری ناسیۆنالیزمی کورد، کە خۆیان بە سیاسەتی جەنگخوازانەی ئەمریکاوە گرێدابوو، بانگەوازی ڕاپەڕین و هێرشکردنە سەر دەزگاکانی رژێم دەستی پێکرد، کە بە پلەی سەرەکی لە زۆربەی شارو شارۆچکەکانەوە، کۆمۆنیست و چەپەکان و کۆمیتەکانی ڕاپەڕین پەلاماری دەمەزراوە ئەمنی و سەرکوتگەرەکانی بەعس دراو لەماوەیەکی کەمدا پاك کرانەوە، لەکاتێکدا لە هەندێ شوێن هەموو شتێك تەواو بووبوو، کاتێك رژێم پێشمەرگە گەیشتنە ناو شارەکان!
بەڵام هەلومەرجی یادکردنەوەی ئێستا تەواو پێچەوانەیە، دنیادا دنیای چەند جەمسەری جارێکی دیکە سەری دەرهێناوە، ئەمریکا وەک جەمسەرێکی سەرمایەداری و زلهێزی فاشیستی دەرکەوتووەو دەیەوێت جێگای خۆی وەک جەمسەرێک توندوتۆڵ بکات، ناوچەکە دەورەیەکی نوێی لەسیاسەتی؛ ئەمریکا، ئیسرائیل، سعودیە، تورکیاو قەتەر بەخۆیەوە دەبینێت بۆ نەخشەی رۆژهەڵاتێکی نوێ، کەبەرژەوەندیەکانی وڵاتانی سەمایەداری و بۆرژوازی بپارێزێن. جێگاو رێگای ئێران پاشەکشەی پێکراوە، دەسەڵاتی حزبەکانی کوردایەتی بەتایبەت پارتی و یەکێتی لەجێگای خۆیدایە بە لاوازیەکی زۆرەوە، هەردوولا دەسەڵاتداری یەکەم و دووەمی کوردستانن، بەڵام بەریسواییەکی زیاترەوە، بەڵام هێشتا لەچوارچێوەی سیاسەتی ئەمریکاو حکومەتانی ناوچەکەدا پێویستیانن، جێگاوڕێگایان لای خەڵکی کوردستان، بە بەعس ئاسا، دژی خەڵكی، دزو گەندەڵ و سەرچاوەی برسیکردن و دارودەستەی حکومەتانی ناوچەکە پێناسەدەکرێت و رۆژانە خەڵک بۆ موچە، ئاو کارەباو ئازادی، ناڕەزایەتی دەردەبڕن، نەک هەر ئەمانەش بەڵکو کارنامەی فەسادو گەندەڵی و کوشتاریان رۆژانە لەلایەن ئەندامان و سەرانی خۆیانەوە ئاشکرا دەکرێت و دەخرێتە ڕوو، بەڵام بەهەمانشێوەی دەوری پێشوو خۆیان بە سیاسەت و ئاسۆی ئەمریکا گرێداوە.
ساڵیادی ئەم رووداوانەی ساڵی ١٩٩١ کە ڕاپەڕین و شوراکانە، ئەگەرچی وەرچەرخانێکی جۆری نوێ بوو لەمێژووی کۆمەڵگای کوردستاندا، نەک تەنیا لەو ڕووەوە کە دەسەڵاتێکی بۆژوا ناسیونال فاشیستی حزبی بەعس بەدوای هەلومەرجێکی نوێی نێونەتەوەیی لەئاستی دنیاو ناوچەکەدا هاتە پێشەوەو کوردستان لەهێزەکانی پاککرایەوە، بەڵکو کوردستان وەک کۆمەڵگایەکی شاری و خەباتی شاری و چینایەتی و کێشمەکێشی نێوان کۆمۆنیزم و چینی کرێکار لەلایەک و بۆرژوا ناسیونالیستی کوردی پێی نایە دەورەیەکی نوێ و ئاشکراوە، کە ئەمە خاڵی وەرچەرخانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و چینایەتی کۆمەڵگای کوردستان بوو کە هەریەک لەو دوو هێزە سیاسەت و بەرنامەیان بۆ کۆمەڵگای کوردستان چی بوو و وە دەیانویست بەرەو کوێی بەرن، خرانەڕوو.
هەر ئەوکات کۆمۆنیستەکان لە شوراکاندا “نا”یان بۆ دەسەڵاتی یەکێتی و پارتی وەک نوێنەرانی بۆرژازی و سەرمایەداران وت، بەدژی حزبەکان و هێزەکانی کە پارێزگاری لەسەران و پاشماوەکانی حزبی بەعس و بەڕێوەبەرە بەعسیەکان و مستەشارەکان دەکرد، دەستیان دابووە ژن کوشتن و تاڵانی، وەستانەوە، هەروەها بەرنامەی دەسەڵاتی شوراییان خستەبەردەم کۆمەڵگای کوردستان، لێرەوە مێژوویەکی نوێ دەست پێدەکات، ئەگەر هەر نوسەر، رۆژنامەنوس، میژوونوس و مرۆڤێکی خاوەن ویژدان ئەو مێژووە بنوسێتەوە، بەبێ باسکردنی راستیەکانی راپەڕین لە چ هەلومەرجێکدابوو، بەبێ باسکردنی شوراکان و دەوروجێگاو کاریگەریەکانی و بەرنامەکانی بۆ بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا کە تەواو جیاواز بوو لەبەرنامەی حزبەکانی کوردایەتی، ئەوا کارێکی ناتەواوەو مێژوو شێواندنە.
شوراکان ئەلتەرناتیڤی خۆیان بۆ کۆمەڵگاو بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا خستەڕوو و لێرەوە سەرچاوەی سەرەکی کێشەکان دەرکەوتن کە دوو سیاسەتی چینایەتی بوون، کە کۆمۆنیستەکان و رێکخراوەکانی دەیانزانی کە کۆمەڵگای کوردستان لەژێر سایەی دەسەڵاتدارێتی حزبەکانی ناسیونالیزمی کوردا هەر ئەمڕۆی لێدروست دەبێت کە ئێستا هەیە، بۆیە لەیەکەمین رۆژەکانی شوراکانەوە، بانگەوازی خەڵكی کرێکارو ژنان و پیاوان و کەمدەرامەتی کوردستانیان کرد کە لە دەوری شوراکانی خۆیان کۆببنەوەو خۆیان رێکخراو بکەن، لەبەرئەوەی حزبەکانی ناسیونالیستی کوردی ناتوانن نوێنەرایەتی بەرژەوەندیەکانی خەڵکی کرێکارو کەمدەرامەتی کۆمەڵگا بکەن، بۆیە زەرورە کە هیچ خۆشخەیاڵیان پێیان نەبێت.
لە ئاکامی ئەم هاتنەمەیدانەی هێزی کۆمۆنیست و چەپ و خەڵكی کرێکارو کەمدەرامەت و ئازادیخواز بۆ خەباتی چینایەتی و شاری، کە بۆیەکەمین جاربوو لەمێژووی کوردستاندا بەوجۆرە دەربکەوێ، لەدەرەوەی کایەی سیاسی حزبەکانی ناسیونالیزمی کوردیەوە کە مەیدانەکە لەلایەن ئەوانەوە وەک هێزی چەکدارو شاخی قۆرغکرابوو، دەورەیەکی نوێ لە ژیانی سیاسی، کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی کۆمەڵگای کوردستان دەستی پێکرد، بەڵام بەداخەوە خۆشخەیاڵی خەڵك بەبزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد وایکرد کە ئەو بزوتنەوەیە نەتوانێ پێشرەوی زیاتر و گەورەتر بکات و لەگەڵ هێرشی رژێمیشدا بۆ گرتنەوەی شارەکانی کوردستان و دواتر رێکەوتنی نێوان بەرەی کوردستانی و رژێم، ئەو بزوتنەوەیە دەرفەتی کارکردنی لەدەستدا.
بەردەوام لەماوەی زیاتر لەو سێ دەیەدا کە ناسیونالیزمی کورد و حزبەکانی دەسەڵاتیان هەبووە، بەردەوام نەک هەر خۆیان جووتکردوە لەگەڵ سیاسەتی ئەمریکادا، بەڵكو بەردەوام لەباوەشی هێزەکان و حکومەتانی ناوچەکەدا بوون، رۆژێک لەگەڵ حکومەتەکەی سەدام، بەدوایدا سات و سەدا لەگەڵ حکومەتە یەک لەدوای یەکە قەومی و مەزهەبیەکانی عێراق و واژوودان لەسەر عێراقێکی قەومی عەرەبی و فیدراڵی یەکپارچە دا، بەدوایدا هەر رۆژەو هەریەک لەو حزبانە بەقەومی ئیسلامیەوە خەریکی ساتوسەدا بوون لەگەڵ حکومەتانی ناوچەکە لەوانە حکومەتی تورکیا و ئێران.
ڕاپەڕین و شوراکان رووداوی لێکهەڵپێکراون، کە چۆن شوراکان لەهەناوی ڕاپەڕینەوە بە دەستپێشخەری رێکخراوە کۆمۆنیست و چەپەکان سەری دەرهێنا وەک ئەلتەرناتیڤێکی چینایەتی و دژی سەرمایەداری بەدوای نەمانی دەسەڵاتی بەعس لە کوردستان، وەک دەسەڵاتدارێتی خەڵك لەبەرامبەر دەسەڵاتی میلیشیایی یەکێتی و پارتی و ئەمانە وەک دوو حزبی بۆرژوا ناسیونالیستی کە تا ئەوکات ساحەی سیاسی کوردستانیان دەست بەسەردا گرتبوو، هەمان بەدیلیان شێوەی دەسەڵاتی حزبی بەعس دەست بۆبرد بەڵام بەدەسەڵاتدارێتی کوردایەتیەوە.
شوراکان لەناودڵی ڕاپەڕینەوە وە هێزێک کە نوێنەرایەتی بەرژەوەندی و ئایندەی خەڵكی کرێکارو کەمدەرامەتی کۆمەڵگای دەکرد، هەر تەنیا ئەوەنەبوو کە وەک هێزێکی دیارو بەرچاو بەشداربوون لەپاکردنەوەی کوردستان لەهێزو دەسەڵاتی حزبی بەعس و داوای نەگەڕانەوەی دەکرد، بەڵکو “نا”یان وت بەدەسەڵاتی هەموو بۆرژوازی و بەدیل و دەسەڵاتی شوراکانیان مەترەح کرد وەک دەسەڵاتدارێتی خەڵکی کرێکارو کەمدەرامەتی کۆمەڵگا، بۆ ئەمەش بەرنامەی کاری شوراکانیان خستەڕوو، وە بەرنامەیان دانا بۆ زۆربەی مەیدانانەکانی ژیان و بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا.
بەڵام بەرەی کوردستانی بەپێچەوانەوە لەسەرویانەوە پارتی و یەکێتی، “نا” یان نەبوو بۆ دەسەڵاتدارێتی بەعس و نەگەڕانەوەی، بەڵكو کەوتنە ساتوسەدا لەگەڵیدا، نەک ئەوەش بەدیلیان ئەوەبوو هەموو دامودەزگاکانی حزبی بەعس دەستی لێنەدرێت و ئەمان ببنە جێگرەوەی، هەموو لێپرسراوەکان لە مودیرو بەرپرسە بەعسیەکان لەجێگای خۆیاندا بمێننەوەو لەلایەن بەرەوە هەموو کارتیان بۆکراو پارێزران. یەکەمین کارەکانی ئەم بەرەیە لە هاتنە ناو شارەکان ئەوەبوو، یەکەم؛ ئاودیوکردنی هەموو ئامێرەکانی نەخۆشخانەو بەنداوەکان و بڕینی بانکەکان، دووەم؛ هێرش بۆسەر شوراکان کە وەک هێزێکی نوێ کە هەڕەشە بوو بۆسەر دەسەڵات و بەرژەوەندی و ئایندەیان. سێهەم؛ دەستیان کرد بەژن کوشتن…
بەڵام شوراکان لە یەکەمین رۆژەکانی راگەیاندنی شوراکانەوە، دەستیان برد بۆ رێکخستنی کۆمەڵگا لەشوراکاندا، وەک دەسەڵاتدارێتی خەڵک لە کارگەو گەڕەکەکاندا، کە بە دەیان هەزار کەس لەژنان و پیاوان لە شوراکاندا لەهەموو شارو شارۆچکەکانی کوردستاندا لەدەوری شوراکان کۆبوونەو، بانگەوازی ئەوە کرا، کە شوراکان یاسا دانەرن و هەم یاسا بەڕێوەدەبەن، شوراکان لە زۆریک کارگەو گەڕەکەکان دروستبوون، دەستەی چەکداری شوراکان دروستکرا، بۆ پاراستنی گەڕەک و شوێنەکان و لەو ماوەیەی شوراکاندا شارەکان گەورەترین هەلومەرجی ئاسایشی بەخۆوە بینی، بانگەوازی شوراکان کرا بۆ ئەو کولوپەلو ئامێرانەی نەخۆشخانەو شوێنە گشتیەکان کە برابوون بگەڕێنرێنەوە بۆ شوێنەکانیان و بۆ خزمەتگوزاری بەخەڵك. بانگەوازی کرێکارو کارمەندان و دکتۆرەکان کرا، بگەڕێنەوە سەر دەوامی خۆیان شوێنە حەساس و گشتیەکان لە نەخۆشخانەکان و دائیرەکانی کارەباو ئاو، بۆ نەوەستانی خزمەتگوزاری هاوڵاتیان.
شوراکان دەستی برد بۆ یاسا کرێکاری و یاساکانی ئازادی و یەکسانی لەکۆمەڵگادا، شوراکان شوێنی بانگەوازو رێنمایی بوو لەکۆمەڵگادا بۆ وشیاری کۆمەڵگاو رێکخرابوون، بۆ کۆمەک و هاوکاری بەئاوارەکانی کەرکوک و دابینکردنی جێگاوڕێگا بۆیان، بۆ یەکسانی ژنان و پیاوان، جیایی دین لەپەروەردەو فیرکردن و بۆ سەعات کار، جێگای ئاماژەیە لەزۆر شوراکاندا حزبە ناسیونالیستەکان داوای هاوکاریان لەشوراکان دەکرد بۆ هەندێ لە راگەیاندن و بانگەواز کە شوراکان بۆیان بڵاوبکەنەوە،
هەر ئەمەبوو کە بەریەکەوتن و رووبەڕووبوونەوەی حزبە ناسیونالیستەکانی کوردایەتی و لەسەریانەوە یەکێتی و پارتی، کە ئەو سیاسەت و بەرنامانەی شوراکانی بەدژی خۆی و لەبەرژەوەندی هاتنەمەیدانی خەڵک و دەسەڵاتی خەڵك دەزانی، رۆژانە قوڵتر دەبوەوە، لەبەرئەوەی ئەوان دەیانزانی ئەگەر خەڵک هێزیان بێتە مەیدانەوە، جێگایەک بۆ حزبەکان و دەسەڵاتیان نامێنێت، هەربۆیە ئەوان دەیانویست بەهەمانشێوەی شاخ قۆرخی شارەکان بکەن و خۆیان هێزی یەکەم و سەرەکی بن. هەربۆیە هەر بەهێرشکردنە سەر شوراکان و هەڵسوڕاوانی نەوەستان، بەڵكو بۆ شێواندنی بەرنامەو سیاسەتی شوراکان، بۆ هەڵخراندنی خەڵک بەدژیان کەوتنە بانگەوازی بەرزڕاگرتنی پیرۆزیە قەومی، نیشتمانی، سەرانی حزبەکان لە تاڵەبانی و بارزانی و سەرکردەکانی شاخ و پیرۆزیە فەرهەنگی و دینیەکان و تۆمەت دروستکردن بۆ شوراکان و هەڵسوڕاوانی و ناوزەدکردنیان کە دەستیان لەپشتەوەیەو سەر بەحزبی بەعسن و دەیان تۆمەتی تر…
کێشمەکێشی نێوان ئەو دوو هێزە چینایەتیە لە مەیدانی سیاسی و ئابوری کوردستان، وەک دوو تێڕوانین و دوو دنیابینی جیاواز، دوو بزوتنەوەی چینایەتی جیاواز لەکوردستاندا دەستی پێکرد، کە لەکۆتاییدا بەهۆی تەوازنی هێزو خۆشخەیاڵی خەڵكی کوردستان بە ناسیونالیزم و حزبەکانی کوردایەتی، هەلومەرجەکە لەبەرژوەندی چینی بۆرژوا ناسیونالیستی کوردی و حزبەکانی شکایەوەو پاشەکشە بە شوراکان و بزوتنەوەی شورایی کرا، بەڵام کۆمۆنیزم و ڕێگاچارەی چینایەتی رێچکەی خۆی وەرگرت، کە حزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی پێکهات و تا ئێستاش وە هێزێکی چینایەتی و لەبەرژوەندیەکانی چینی کرێكارو کەمدەرامەتی کۆمەڵگا و ژنان و لاوان، لەمەیداندایە.
هەربۆیە بەدوای زیاتر لە سێ دەیە لە پاشەکشەی شوراکان و تەجروبەی خەڵكی کوردستان لەگەڵ دەسەڵاتدارێتی حزبەکانی کوردایەتی و ناسیونالیزمی کورد، کە بەخوێن و گۆشتی خۆیان تەجروبەی تاڵیان هەیە لە سەرکوت و گەندەڵی، بێموچەیی و بێئاو و کارەبایی، کوشتارو تیرۆر، شەڕی ناوخۆیی، ژن کوشتن و تیرۆرکردنی رۆژنامەنوسان و کوشتنی کۆمۆنیستەکان، تا دەگاتە پێشلەشکری بۆ وڵاتانی ناوچەکە، بێزاری خەڵكی کرێکارو کەمدەرامەتی کۆمەڵگا بەوپەڕی گەیاندوە بەجۆرێك کە رۆژانە لەناڕەزایەتیدان و دەیانەوێت دەسەڵاتی حزبەکانی کوردایەتی یەکێتی و پارتی و باقی ئۆپۆزسیۆنی پارەخۆری دەوریان لە قەومی ئیسلامی بڕۆن و نەمێنن! بەڵام ئەوەی کە هێشتا فەزای زاڵە لەناو خەڵکیدا ئەوەیە کە دەسەڵاتی ئەمانەیان ناوێت، بەڵام خۆشخەیاڵی بە ناسیونالیزم هەر کایەی هەیە، نەفرەت لەو حزبانەی کوردایەتی دەکەن و دەیانەوێت لەدەسەڵاتدا نەمێنن، بەڵام کێشەکە لەوەدایە ئەوەی کە چ دەسەڵاتێک لەجێگای ئەمانە دادەنرێت “نارۆشن و ونە” لایان! بەڵام گرنگی و جیاوازی شوراکان ئەوەبوو لەیەکەمین رۆژەوە شوراکان لەگەڵ “نا”دا بۆ دەسەڵاتی یەکێتی و پارتی لەهەمانکاتدا بەدیلیان خستەڕوو بۆ دەسەڵاتدارێتی خەڵكی کرێکار وکەمدەرامەت لەجێگای ئەواندا، ئێستاش ئەم پرسە بابەتێکی بنەڕەتیە بۆ ئایندەیەکی باش و خۆشگوزەران بۆ خەڵكی کوردستان، کە کۆمۆنیستەکان و کرێکارانی پێشڕەو لەمەیداندان و نوێنەرایەتی ئەم بیرو بۆچون و خەتە سیاسیە چینایەتیە دەکەن.
٢٣ی ئازاری ٢٠٢٥
