مەشهەدی ڕووداوەکانی سوریاو هێڵی داودو پاوانخوازی تورکیا

مەحمود حەلاق

ڕووداوەکانی چەندین ساڵەی سوریا لەناو کێشەو ململانێی هێزە ناوچەیی و جیهانیەکاندا، سەرەنجام بەلابردنی ئەسەد فرسەتی هاتنەپێشەوەی پێشبڕکێی پاوانخوازی هەژموونی نفوس و دابەشکارییەکانی ئامریکاو غەربە بەقیمەتی جەنگ و کاولکاری لەناوچەکەدا.. لەسەرکار لابردنی ئەسەد بەرەنجامی ڕێکەوتنێکی لەپێشەوە نەخشە بۆداڕێژراوبوو لەسەر دووبارە سازدانەوەی جیهان و ناوچەکانی نفوزی خۆیان کەلەناو جەنگی دڕندانەی ئیسرائیل لەلوبنان و غەززە هێنایە سەرشانۆی ڕووداوەکان.. ئەم کاولکارییەی ئیسرائیل بەناوی مەحکەم کردنی ئەمنی قەومی ئیسرائیل و داگیرکارییەکانی سەدان کیلۆمەتر چوارگۆشە لەجۆلان و چەند ناوچەیەکی نزیک هێڵی تەماس، ڕێگا ئاوەڵا هێشتنەوەی خەتی داوودی بۆئامریکاو ئیسرائیل بردە قۆناغێکی پێشڕەوترەوە کەهەژموونگەرایی و باڵادەستی ئێرانی لەو پێناوەدا بەسەریەکدا تێکشکاند بەزەرەری زیاتر لە ٦٠ ملیارد دۆلاری لەماوەی زیاتر لەدەساڵی ڕابردوودا..

سوریا سەنتەری بازاڕسازی ئامریکایە لەناوچەکەدا

ئامریکا بۆئەوەی دەروازەی بازاڕسازی خۆی بکاتەوە لەناوچەکەدا، وا پێوویست دەکات ئەو گرفت وکێشانەی کەبوونەتە ڕێگر کەزیاتر لەدوو دەیەیە چارەسەر نەکراوون لەپێناوی ئەم بازاڕەیدا کەبەڕادەی هەرە لەپێش مەسەلەی ئەمنی ڕۆژهەڵاتی ناوینە، هەنگاوی بەپەلەی بۆهەڵبگرێتەوە، لەم نێوەشدا یەکەم هەنگاوی پەڕوباڵکردنی ئێران و پان ئیسلامیزمەکەی بوو کەبەیەکجاری لەسوریادا لەهەناسەی خست. لێدان لەبەرەی مقاوەمەتی ئیسلامی لەغەززەو لوبنان لەلایەن ئیسرائیلەوەو نەهێشتنی هەژموونگەرایی و عەسکەرتاریزمی ئێران و خودی بەرجەستەکردنەوەی ڕۆڵی تورکیا و ئیسرائیل وسعودیە کەلەقەتەر ڕێکەوتنی لەسەرکرا سەبارەت بەم نەخشەیە لەسوریادا، ئاماژەن بۆ هەوڵی جددی ئەمریکاو ڕۆژئاوا بۆ سازدانەوەی سیستەمێکی ئەمنی لەناوچەکەدا کەچەندین ساڵە بەناوی سیستەمی نوێی ڕۆژهەڵاتی ناوینەوە بانگەشەی بۆدەکرێت.. پاوانخوازی تورکیا وەک پاسەوانی ئەم نەخشەیە لەڕێگای قەتەرو ئامریکاوە بەکۆمەڵێک باندودەستەوتاقمی چەقۆکێشی ئیسلامیەوە هێنایانە سەر شانۆی دەسەڵاتێکی کاتی و سپاردیان بە یەکێک لەهاوڕێ تیرۆریستەکانیان کەهەتا دوێنێ لەناو لیستی تیرۆردا بوون..

ئامریکا بەپاساوی سیستەمی نوێ و لەپێناوی بازاڕسازییەکەیدا، ناچارە ڕووبەڕوی هەموو ئەو ووڵاتانە ببێتەوە کە لەناو قەیرانێکی تووندو ئاڵۆزدان و بەم هۆیەوە ڕێگری گەورەن لەبەردەم نەخشەی ئەم بازاڕسازیەدا، قەیرانی حکومەت و ئەو سیستەمە سەرمایەیەی کەبەکەڵکی ئەم بازاڕە نایەت لەماوەی زیاتر لەدوو دەیە، لەچەشنی عێراق، سوریا، لوبنان، یەمەن و چەند ووڵاتێکی تر..بخات بەو لایەدا کەدەتوانێت وەڵامگۆی ئەم نەخشە تازەیە بێت هەم بۆ سەرمایەگوزاری و هەم لەپێناوی پشتێنەیەکی ئەمنی تۆکمەدا کەبۆ دەورانێکی دوورتر بەردەوام بێت بەقازانجی پڕۆژەی داوود..

کێشەی کوردو فەلەستین، پاوانخوازی تورکیا

ڕووخاندنی حکومەتی بەعس لەهەردوو ووڵاتی عێراق و سوریادا کەڕاستەخۆ ڕێگری جددی بوون لەبازاڕسازی سەرمایەی جیهانی بەناوی دیکتاتۆریەت و چەکی کیمیاییەوە، بۆشایی و چاڵێکی تاریکی بۆ ئیدیۆلۆژی ناسیونالیزمی عەرەبی پێکهێنا. سەردەمانێک مصر، سوریاو عێراق لەلوتکەی ئەم پان ناسیونالیزمە عەرەبیەدا بوون لەدژی ئیستعمارو ئیمپریالیزمداو ئاڵای ناسیونالیزمەکەیان ئەشەکایەوە، بەڵام ئێستا ئەم ئاڵاو پان ناسیونالیزمە کەوتۆتە بەر شاڵاوی تێکشکێنەری نەخشەی بازاڕسازی سەرمایەی جیهانیەوە بەجۆرێک کەهیچ ووڵاتێک تازە نەتوانێت لەژێر ئەم ئاڵایەدا چانسی جورئەتی خۆنواندنەوەی هەبێت، ئەمە بەجۆرێک کەتۆتەوە کە فرسەتێکی گەورە هاتۆتە پێشەوە بۆئەم بازاڕسازییە لەبەردەم سازدانەوەو پێناسەکردنەوەی دەوڵەت وحکومەتەکانی ناو ئەم کێشەیە..

لەجەمسەرێکی تریشەوە کێشەی فلسطین و کورد کەدوو کێشەی چارەسەرنەکراون لەناوچەکەدا، هەمیشە وەک وەرەقەیەکی سیاسی و وەک براندێکی قازانجهێنەری ماددی-سیاسی گەورە بەدەست دەوڵەتان و هێزە سیاسیە کۆنەپەرست و فاشستەکانەوە بووەو بەپێی بەرژەوەندییەکانیان ئەم کارتەیان بەکارهێناوە بۆمەرامی سیاسی خۆیان، بەم پێیە سوریاش ناوەندێکی تری ناو ئەم هاوکێشانەیە کەهەتا ئێستا ساتوسەودای پێوەکراوە..

پاوانخوازی تورکیا کەلەڕێگای گڵۆپی سەوزی ئامریکاوە بۆی داگیرساوە، پەلەی ئەوەیەتی کەچۆن هەژموونی سیاسی وئیدیۆلۆژی خۆی لەحکومەتی داهاتووی سوریادا بسەپێنێت لەڕێگای مورتەزەقە ئیسلامیە تیرۆریستەکانیەوە.. لێدان لەقەسەد بەناوی تیرۆریزمەوە، ڕێگا ئاوەڵلا هێشتنەوەی تورکیایە تا هەرچی زووە بەناوی مەحکەم کردنی ئەمنی قەومی سنورەکان کۆنترۆڵی کوردستانی سوریاو نەوت و غازەکەی بکات و لەداهاتووشدا بتوانێت لەدابەشکارییەکاندا سەهمی زیاتر ببات.

مانۆڕەکانی حکومەتی فاشیستی تورکیا لەناو سوریاو گێچەڵ و شەڕفرۆشیەکانی بەقەسەد، ئامریکاو ئەوروپای خستۆتە سەر دووڕیانێکی ڕیاکارانەو بەناوی دیفاع لەکوردەکانەوە خەریکن فرمێسکی خەڵکی کوردستان دەسڕن. سەرەڕای ئاڵۆزییەکان سەبارەت بەم مەسەلەیەو سەرەڕای نیفاق و درۆی ئامریکاو غەرب دەرحەق بەکوردەکانی هاوڕێ، بەڵام مقاوەمەتی قەسەد هەتا ئێستا، تورکیای ئاردۆغانی دوورە دەست کردۆتەوە لەپەلامارو کۆنترۆڵکردنی زیاتری ناوچە کوردییەکان. جەبهەی داخلی قەسەد لەخەڵکی ناوچەکەو مقاوەمەتێک کەهەیە، ئامریکاو ئەوروپای هەزار ڕووی هێناوەتە پای ئاوڕدانەوەیەک لەئەگەری هێرش و پەلامارەکانی. بەڵام ئەم سیناریۆیە هەروا بەم شێوە ئەزمەگرتووە ناچێتە پێشەوەو لەداهاتوودا دوو ڕێگا لەبەردەم قەسەددا ماوەتەوە، یان دەبێت بچێتە ناو حکومەتە تیرۆریستیەکەی جولانیەوە کەچەند جارێک لەڕێگای چاوپێکەوتن و دانوستانەوە نیەتی خۆیان پیشانداوە بەمەرجەکانی خۆیانەوە، یان مقاوەمەت. بەڵام پێئەچیت ئەمریکاو غەرب لەپێناوی بەرژەوەندییەکانیاندا بەچەند ڕیفۆرم و خواستێک بۆکوردەکان، قەسەد بخاتەوە ناو هاوکێشەی هێزە جیهانی و ناوچەییەکان کەهەموو هەوڵێکیان تەنهاو بەتەنها شەرعیەتدانەوەیە بەدەسەڵاتی کۆنەپارێزی ئیسلامیەکان بەسەرخەڵکی سوریاوە.

لەجەمسەرێکی تریشەوە قەسەد نەیتوانی لەچەند ساڵی ڕابردووداو تەنانەت هەتا ئێستاش لەسەپۆرتی بەشەریەتی ئازادیخواز بەهرەمەندی بکات، نەیتوانی بەرەیەکی جیهانی و ناوچەیی و هەروەها لەناوخۆی سوریاداشدا هەموو ئەو ڕیزی ملیۆنیەی ناوخۆ کەخوازیاری دەسەڵاتێکی سێکولارو مەدەنین کە لەکۆتاییەکانی ساڵی ڕابردوودا لەیەک نمایشی گەورەی کۆمەڵایەتیدا لەچەندین شارداو لەپایتەختدا هێنایانە سەرشانۆی ڕووداوەکان، بەخۆیەوە گرێبداتەوەو وەک جەبهەیەکی خەلفی بیکات بەبزووتنەوەیەکی کۆمەڵایەتی لەناو ووڵاتدا، هەتا لێرەوە بتوانێت سیستەم وحکومەتێکی مەدەنی و عەلمانی لەسوریادا بکات بەدیفاکتۆو وەک دوومەڵێک دایبنێت لەبەردەم تەماع و شەڕەنگێزی وتاوانکارییەکانی تورکیادا کەئێستا بەناوی تیرۆریزمەوە گێچيڵ بەقەسەد دەگێڕێت..

لەئەگەری فیدراڵیشدا بۆکوردەکان کەهەر ئێستا جولانی و تورکیاو ووڵاتانی عەرەبی ڕەتیئەکەنەوە، ئەگەر فشارەکانی ئەمریکاو ئەوروپا لەسەر تورکیاو حکومەتەکەی جولانی فەررزی بکەن لەسوریادا، هەمان نموزەجی عێراق دوبارە دەکرێتەوە کەچۆن خەڵک بەدەست ئەحزابی کوردییەوە لەوپەڕی نەهامەتیدا هێشتۆتەوەو هەمیشە خەڵکی کوردیان لەناو کایە سیاسیەکانی خۆیاندا ڕاگرتووەو لەم نێوەشدا کەڵەکەی سەرمایە دەکەن.. بەڵام ئەوەی کەجێگای داخە، نەبوونی بزوتنەوەیەکی بەهێزی کرێکاری وسۆسیالیستی کەهاوکێشەکان لەڕیشەوە بگۆڕێت، یان لانیکەم شۆڕشگێرانەو چەپ، کەدەبوایە قەسەد لەسەر ئەم میحوەرە کاری گەورەی بکردایە لەماوەی تەمەنی خۆیدا، ئەزمونی خۆسەری کوردان درەنگ یازوو پێئەچیت وەکو خۆی نەمێنیتەوەو ڕووبەڕوی دەسەڵاتی حکومڕانی ئیسلامیەکان ببێتەوەو پەلکێشی شەڕێکی ناوخۆیی بکرێتەوە.

عێراق و هەژموونی جمهوری ئیسلامی ئێران

لێدان و تێکشکاندنی ئێران لەئاکامی شەری ئیسرائیل لەغەزەو لوبناندا، هەژمونگەرایی ئەوی بردە کەنارێکی گۆشەگیری سیاسی و دەستەپاچەوە، هەرئەوەش وەک بومەلەرزە حکومەتەکەی سودانی هێندەی تر هێناوەتە لەرزەو بەم هۆیەشەوە پێگەی شیعەکان بەتایبەت ئەوانەی سەربە خەتی ئێرانن ڕووبەڕووی تەنگەژەو هەڕەشە کردوەتەوە. ڕووداوەکانی سوریا هێندە کاریگەرە، ئێران ترسی لەدەستدانی عێراقی دادۆشراویشی هەیە کەساڵانە ملیارد ملیارد دۆلاری لەبودجەی خەڵکی عێراقی ئاودیوو دەکردو وەک جەبهەیەکی خەلفی جێگا پشت وپەنای بوو. وە بەهۆی عێراقەوە قەیرانەکانی بەتاڵئەکردەوە، هەربۆیە بەناچاری سودانی لەسەردانێکیدا پەنای بۆ ئێران برد بۆ حەل وفەسڵ کردنی حەشدی شەعبی و دوورخستنەوەی کارەساتی جەنگ و هەڵوەشاندنەوەی دەوڵەتی عێراق لەم سیناریۆیانەی کەئامریکاو غەرب لەڕێگای ئیسرائیلەوە هێناویەتیە پێشەوەو درەنگ یان زوو ئەسەپێنرێت بەسەریدا. سەرەڕای ئەوەش، سیمای ئەم هەڵپێچانەش، پێئەچێت گۆڕانکاری لەحکومەتی عێراقدا بهێنێتە پێشەوە کەڕاستەوخۆش ئێخەی یەکێتی وپارتی تەنانەت پەکەکەش لەخۆبگرێت ولەلێواری هەڵوەشاندنەوەدا ڕایان بگرێت کەتورکیا لەنزیکەوە خۆی مەڵاسداوە لەئەنجامی هەژموونەکانی خۆی لەسوریاو کوردستانی عێراقی لای پارتیدا.

ئەگەرچی ئامریکا نایەوێت عێراق تێکبچێت، وە لەهەوڵی ئەوەدایە خواستەکانی ئیسرائیل و تورکیا بەڕێگای دیپلۆماسیەت حەل بکات وپەلامارە سەربازییەکانی ئەوان دوور بخاتەوە، بەڵام کاریگەری ڕووداوەکانی سوریا ناتوانێت عێراق بپارێزێت لەگۆڕانکارییەکان کەبەڕێوەن بەتایبەت دوای کلک و گوێ کردنی حوسیەکان و ئاوتکردنیان وەک حەماس و حزب اللە، کەڕاستەوخۆش کاریگەری نالەبار دەهێنێتە پێشەوە بۆکوردستانی عێراق. بۆ ئامریکا، ئاوتکردنی حەشدی شەعبی و کلک و گوێکردنی ئێران لەعێراقدا جددییەتێکی حەیاتی هەیە بۆگرێدانەوەی کۆتا جەمسەری هێڵی داوودو ئەمنکردنی لەناوچەی خلیجدا.

لەسەرێکی دیکەشەوە، سەردانەکانی بەرەی پارتی(یەکگرتووی ئیسلامی و نەوەی نوێ) بۆ ئانکارا، ئەوە پەیامەی پێ بوو کەتورکیا لەهەوڵی جددیدایە پێشرەویەکانی خۆی لەسوریاو ناوچەکەدا بباتە پێشەوەو ئەم کابینەیەی ژمارە ١٠ ی هەرێمی کوردستان لەژێر کۆنترۆڵی خۆیدا ساغ بکاتەوەوە کەڕاستەوخۆش لێدانە لەیەکێتی وەک میحوەری ئێران.. نەک هەر ئەوەندەش بەڵکو پێئەچێت و لەهەوڵی ئەوەشدایە لەئەگەری گۆڕانکاری لەعێراقدا، کاتێک کەهەژموونی جمهوری ئیسلامی لەعێراقیشدا ئەکەوێتە ناو قەیرانی کوژەرەوەو ئێران ناچارئەکرێت تەنها دەست بەکڵاوەکەی خۆیەوە بگرێت هەتا با نەیبات، هەژموونی خۆی وەکو سوریا لەعێراقیشدا بەرێتە پێشەوەو بەم هۆیەشەوە هەردوو زونیش بخاتە ناوچوارچێوەی سیاسەتەکانی خۆیەوە. هەموو ئەمانەش لەپێناوی تەئمینکردن دەستەبەرکردنی هێڵی داودە لەپێناوی بازاڕسازی و بلۆکێکی ئابوری گەورەتردا لەبەرامبەر خەتی ئاوریشمینی صیندا کە تورکیا لەم هاوکێشەيەدا قازانجی سیاسی و مادد گەورە دەکات بەقیمەتی جەنگ و کاولکاری و بەقیمەتی وێرانکردنی ژیانی کۆمەڵگاکانی ناو ئەم ڕێڕەوە بازرگانیەی غەرب و ئامریکاو داردەستەکانی لەناوچەکەدا ..