hkkurdistan
لەپەراوێزی بەرنامەی “پێچ و پەنا لە کەناڵی “٨” بەبۆنەی رۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان.
دەشتی جەمال
شەوی ٢١/٢٢ی نۆڤەمبەری ٢٠٢٤ کەناڵی ٨ لەبەرنامەیەکی تایبەتدا بەناوی “پێچ و پەنا” کە لەلایەن بەهرۆز فەرەیدونەوە پێشکەشکرا، چەند کەس لە بەرپرسی فەرمانگەکان و هەڵسوراوێکی داکۆکیکار لەمافەکانی ژنان و و پاریزەر و سکرتێری ڕێکخراوی یەکیتی پیاوانی کوردستانی دوواند بۆ قسەکردن لەسەر پرسی ژنان . ئەوەی من مەبەستە لەم نوسینەدا تاوتۆێکردنی ئەو پرسیارانەو و وەلامەکانیان نیە کە لە بەرنامەکەدا ئاراستەکرا، بەتایبەتی زۆرێك لەو پرسیارو وەلامانە لەسەر مەسەلەی ژنان خرانەروو، مشتومڕی زیاتری فکری و تیۆری هەڵدەگرێت کە ڕەنگە وەلامدانەوەی تێرو تەسەلی بووێت، بەتەنها بە ووتارێك نەتوانرێ بپۆشرێ، هەربۆیە زۆرتر تەرکیزی من لەسەر ئەو ڕوانگەو نەریتە جیاوازانەیە کە گوزارش لەمەسەلەی ژنان دەکەن لە کۆمەڵگای کوردستاندا کە وەك دیاردەیەك میژوویەکی پر لە کێشمەکێشی سیاسی و کۆمەلایەتی و فکری و فەرهەنگی هەیە و بەرهەمی بەرامبەرکێی فراوانی کۆمەلایەتی چەند دەهەی کوردستانە، بەرامبەرکێیەك کە مۆری خۆی داوە لە واقعیەتی سیاسی کۆمەڵگەی کوردستان. بەرامبەرکێی دووبەرە کە بەرەیەکیان بەدەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنە بۆرژازیەکەیەوە، دەیەوێت ریشەی واقعی ستەمکیشی و بێمافی ژنان و لێکەوتەکانی بەلارێدا ببات، بۆ ئەم مەبەستە بە نەخشەوە دەیانەوێت ئەم دۆخە نەخوازراوەی ژنان بەرگری لێ بکەن و پاساو بۆ مانەوە و دریژەپێدانی بهێننەوە.
ئەم نەریتە بەکردەوە دەیەوێت ستەمکیشی ژنان و بێمافیەکانی، لە توندوتیژی دەرونی و جەستەیەوە تا تیرۆری ژنان و بیمافیەکانی بە پاساوی دواکەوتویی کۆمەڵگەوە درێژەپێبدات. دەیانەوێت ناموسپەرستی و کۆنەپەرستی و پیاوسالاری و بیمافیەکانی ژنان لە کۆمەڵگەدا زاڵ بکەن. لەبەرامبەردا بەرەیەكی ناکۆك و پێچەوانە بەوبەرەیە لە کۆمەڵگەی کوردستاندا راستیەکی حاشاهەڵنەگر و خاوەن میژوویەکی درەخشانە، ئەویش بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنانە، کە دەیەوێت کۆمەڵگا خاڵی بێت لە توندوتیژی و هەڵاواردن و بیمافی و بەگشتی کۆمەڵگە لەو کۆنەپەرستیە رزگار بکات. ئەم رەوتە واقعییە خوێندنەوەی بۆ دۆخی ژنان، پشتبەستووە بە پەیوەندیەکانی بەرهەم هێنان و قازانجپەرستی سەرمایەو هەڵومەرجی ئابوری و کۆمەڵایەتی و پەروەردەیی و یاسایی. مەسەلەی ژنان وەك مەسەلەیەکی کۆمەلایەتی و سیاسی کە ریشەی ئابووری و چینایەتی هەیە، دەبینێ. هاوکات لەڕوانگەی مافە جیهانداگرەکانی ئینسانەوە دەروانێتە مافی ژنان و خەباتەکەیان دژی ستەمکێشی ژنان و وەك مەسەلەیەکی هەستیار خستویەتە بەردەم کۆمەڵگاو رزگاری و ئازادیی ژن لە هەموو زەمینەکاندا بە ئەرکێکی سەرەکی خۆی دەبینێ.
کەوایە بابزانین ڕوانگەی بەرەی یەکەم لەسەر پرسی ژنان چییە؟ ڕوانگەیەکی بورجوازییە کە سەرچاوەی تواناو وزەی لە حزبەکانی دەسەلات لە ناسیونالیزم و ئیسلام، لەیاسای بەریوەبردنی دادگاکان، لەسیستەمێکی پەروردەو و خۆیندن لە ئەحکامەکانی لەدینەوە، وەردەگرێت. بەرەیەكی کۆنەپەرستی کۆمەڵگە کە قەومی و دینی و مەلای مزگەوت و سەرۆك عەشیرەت و شخ و تەکیە، کە هاوکاری بێدریغی هەردوو حزبی دەسەلات خراوەتە ئیختیاریەوە، دەیەوێت پاشەکشێ بکات بە مەدەنیەت و پێشکەتنخوازی کۆمەڵگا. رۆڵ و بەرهەمی ئەم بەرەیە کوشتنی هەزاران ژن و هەڵکشانی بەردەوامی خۆسوتاندنی ژنان، گۆرستانی بیناونیشانی ژنان، پەرەسەندنی تۆڕەکانی بازرگانی بەجەستەی ژنانەوە، خەتەنەکردنی کچان و دەیان بێمافی ترە… بێجگە لەدەیان ڕووداوی دڵتەزێنی تری شاراوە، کە پەنا بۆ دادگاکان نابەن، چونکە دادگاکان، پارێزەری ئەو سیستەم و یاساو نەریتە کۆنەپەرستەن کە بەسەر ژنانەوە ڕاگیراوە.
ئەو سیستەمە کۆمه‌ڵگای کوردستانی له‌سه‌ر بناغه‌ی جیاکاری چینایه‌تی و به‌رهه‌مهێنانی قازانج و کەڵه‌که‌ی سه‌رمایه له‌ده‌ستی که‌مایه‌تیه‌کدا دامه‌زراندوە و دین و پیاوسالاری ونه‌ریته کۆنه‌کان که‌ڕیشه‌یان له‌ڕابرودایه، کردۆتە به‌شێك و گۆشه‌یه‌ك له‌گۆشه‌کانی سیسته‌می سیاسی و ئیداری و که‌لتوری و یاسایی، که به پێویست، سته‌مکێشی ژنانی به‌شێوه‌یه‌کی ئه‌وپه‌ری ئاشکرا، له‌خۆیدا پاراستووه . هاوکات قڵشت و نابەرابەری ئابوری و سیسته‌مێکی سیاسی کۆنەپەرستانەو پیاوسالار که کۆمه‌ڵگا به‌رێوه ده‌بات، لەگەڵ دەرگاکردنەوە بۆ نەریتی دواکەوتوانەو رەوتەکانیان وە پێدانی ڕۆڵی زیاتر به ئیسلام وشه‌ریعه‌ته‌که‌ی .. هێنده‌ی تر ژنانی له‌گه‌ڵ دڕنده‌ترین ئاستی سته‌م و چەوساندنەوەو هه‌ڵاواردندا به‌ره‌وڕو کردۆته‌وه. مەلا و شێخ و تەکیە بۆتە پاریزەری ئەو سیستەمە چینایەتیە کە بەئاشکرا دەسەلاتێکی رەشی وەك تالیبان بەسیستەمیکی باش دەزانی بۆ پاراستنی مافەکانی ژنان و بەشۆین ئەلتەرناتیڤی کۆنەپەرستەوەیە بۆ کۆمەڵگای کوردستان. دەزگای راگەیاندنەکانی بۆ ئاوەڵایە رۆژانە یاریەکی ئەوپەری هەقیرانە بەهەست و سۆزی ژنان بکەن، پاساو بۆ پیاوسالاری بهێننەوە. بەقسەی هەلەقو مەلەق بەرگری لەو سیستەمە بکەن کە چەوساندنەوەی ژنان و هەڵاواردنی کردۆتە پیشەی رۆژانە.
سەرباری ئەمانە دەیان ڕێکخراوی گوێ لەمستی حزبەکانیان و پارێزەری کۆنەپەرست و پیاوسالار ئامادەکراون تا وەكو رۆپۆشێك بۆ داکۆکیکردن لە رۆلی دین و هێشتنەوەی سیستەمی چینایەتی لە کۆمەڵگای کوردستاندا کاری خۆیان بکەن! ڕیکخراوی یەکیتی پیاوانی دروستکردوە کە پاساو بۆ پیاوسالای بهێنێتەوە. دوروویی و فریوکاری بکەن بەهێنانەوەی کەیسی فەردی چەند پیاوێك، گوایە ئەوە پیاوانن لە کوردستاندا زوڵمیان لێدەچێت و دەکوژرێن لەلایەن ژنانەوە و بەوجۆرە راستیەکان ئاوەژوو دەکەنەوە. لەکاتێکدا زوڵم و چەوساندنەوە لەسەر ژنان مەسەلەیەکی کۆمەلایەتی وسیاسیە نەك مەسەلەیەکی فەردی وچەند کەیسێکی تایبەتی دابڕاو! ئەمانە دەیانەوێت چەمکی یەکسانی نێوان ژن و پیاو بدەنە بەر دەم تانەو تەشەر و نمونەی نەشیاو نامەعقول بهێننەوە کە مەگەر تەنها خۆیان لی تێبگەن. ئەم جەنابانە، دەیانەوێت لەو رێگایەوە حاشا لە توندوتیژی و جیاکاری و بێمافی ژنان بکەن.
روانگەو ئاسۆی بەرەیەکی تر لەو بەرنامەیەدا، دەنگێکە کە نوێنەرایەتی ئازادی و یەکسانی و خۆشگوزەرانی دەکات. دەنگێکی ڕادیکال و ئینسانی کە میژوویەکی پرشنگداری هەیە لە کوردستاندا لەسەردەستی ژنان و پیاوانی یەکسانیخواز و ئازادیخوازیە کە خەڵکی کوردستان شاهیدی جەنگی ئەم بەرەو دەنگەن بۆ بەرگری لەمافەکانی ژنان و سەنگەری ڕاوەستانەوە بەدژی پیاوسالاری و هەڵاواردن و ژنکوشتن و ئەتکردن و ئیختیسابی ژنان و بێحورمەتی بەکەسایەتی ژنان و ناچارکردنیان بەلەشفرۆشی! دژی دەستدرێژی جنسی لەنێو دەزگا ئیداریەکان، ڕووبەرووبونەوە له‌گه‌ڵ فەرهەنگی دواکەوتوانه‌و عەشیرەتی و خەتەنەکردنی کچان ،دژ بە کۆنەپەرستی و فەرهەنگی دواکەتوانە راوەستاون، قوربانیانداوە و بەشێکی جیانەکراوەی مێژووی خەبات و تیکوشانن دژ بە سەرچاوەکانی ستەمکیشی و جیاکاری ژنان و پەردەهەڵماڵین لەسەر ئەم ستەمکاریە و دەسەلات و یاسا کۆنەپەرستانەکان. ئەوە ئەوان بوون دەیانووت ژنان وەك ئینسان لە یاساکاندا ، لە پەروەردەو خوێندندا ، لە پەیوەندیە کۆمەلایەتیەکان و لەژیانی ئابووری و سیاسیدا دەبێ رێزیان لێ بگیرێت و لەمافدا یەکسان بن. لەئازادی سەفەر هاتووچۆ و نیشتەجێبوون، لەمافی هاوسەرگیری و جیابوونەوە و سەرپەرشتی مناڵ یەکسان بن. ئەوانەش لە رێساو یاساکاندا جێگیربکرێت وبچەسپێنرێت.
ماوەتەوە بڵێم لە ئێستەدا کە کۆمەڵگای کوردستان ڕەوت و حیزبەکانی بزووتنەوەی کوردایەتی و رەوتە ئیسلامیەکان سەنگەریان گرتووە بۆ داکۆکیکردن لەسیستەمی سەرمایەداری و هێشتنەوەی کاری بەکرێ و دابەشبوونی کۆمەڵگا بە کریکارو سەرمایەدار و بە ژن و پیاو و لەسەر ئەو بنەمایەش ژنانیان بە پلە دوو هەژمارکردوە، ڕەوتێکی دیکە دژی ئەم ئاڕاستەیەیە، کە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و بزوتنەوەی کرێکاری و کۆمۆنیستی کرێکاریە و ئایندەیەکی باشتر و ئازاد و یەکسان بۆ هاوڵاتیانی کوردستان بەژن وپیاوەوە تێدەکۆشێت، بۆیە ئایندەی کوردستان مۆرکی جەنگی ئەم دووبەرەییەی پێوە دیاردەبێت.
گفتوگۆکانی ئەو بەرنامەیە نیشانی ئەدا هێشتا ئەوانەی هەرەشە لەژیان و مەدەنیەت و هەموو سیمایەکی شارستانی دەکەن لەکەمیندان بۆ گۆرینی ئاراستەی کۆمەڵگا بەرەو دواوە، بۆ بڵاوکردنەوەی بێئومیدی و فریوکاری. کۆمەڵگای کوردستان ئەمرۆ لەهەمووکات زیاتر پێویستی بە هاتنەمەیدانی ژنان و پیاوانی یەکسانیخوازو ئازادیخواز هەیە کە قۆڵی لێهەڵماڵن و دەنگیان بخەنە پاڵ هەڵسوراوانی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان بۆ رزگارکردنی کۆمەڵگا لە خورافات و دواکەتوویی و پیاوسالاری و بەپلەدوودانانی ژنان، بۆ رزگاربوون لەکۆتوبەندی نایەکسانی نێوان ژن و پیاو و لە بیمافی سیاسی و کۆتوبەندی فەرهەنگی دواکەتوانە بێنە مەیدان. ئەوەش دروستکردنی ڕێکخراوەیەکی جەماوەری و خەباتگیری رادیکال و شورشگیری ژنان کە خەباتێکی هەمەلایەنە بەرێبخات بەقازانجی هێنانەدی ئازادی و یەکسانی هەمەلایەنەی ژن وپیاو، کە مەیدان لەبەردەم کۆنەپەرستی وستەم چەوساندنەوەو بیێمافی ژناندا بەرتەسکبکاتەوە، دەکاتە ئەرکێکی دەستبەجێی هەڵسوڕاوانی یەکسانیخوازی ژنان .
ئه‌مانه ڕێچکه‌کانی خه‌باتێکی فراوانی کۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسیە پێویستی بە تیگەیشتنێکی ڕیشەیی لە چەوساندنەوەی ژنان و دیاردەکۆمەلایەتیەکان هەیە. به‌ڵام بێشك کارکردن بۆ گۆرینی ئەو دۆخە قورسەی ژنانی تێدا دەژی، دەستخستنە نێودەستی یەكتر و هاوکاری و یەکگرتویی و لە خۆبردویی و هاوئاهەنگی هه‌ڵسوراوانی مەیدانی داکۆکیکار لە مافەکانی ژنانی پێویستە بەئامانجی دامەزراندنی ڕێکخراوەیەکی سەربەخۆو مەحکەمی ژنان کەدەوری شایستە بگیرێت، بەناوەرۆکیکی ئینسانی و و رادیکاڵ و مودرێن و تیژەوە پێبنێتە مەیدانەوە بەرامبەر بە بیروباوەری دژی ژن و دواکەوتوونە لە کوردستان کە ناوەرۆکی پوچ و فریوکارانە لەسەر مەسەلەکانی ژنان توڕ بدات. ئاسۆو ئامانجێك که ڕووی لە بەدەستهینانی ماف و ئازادیەکانی ژنان بێت، بەئەرکی بێدواکەوتنی خۆی بزانێت و بۆ مافەکانی ژنان لەمەیداندا بێت، بۆئەوەی ژنان وەك ئینسان لە کۆمەڵگای کوردستاندا چاولێ بکرێن و مەسەلەی ژن و یەکسانی ژن و پیاو بکاتە فەرهەنگی سیاسی ئەمرۆی کۆمەڵگای کوردستان.
