hkkurdistan
عوسمانی حاجی مارف
ئەوهێزە میلیشیایانەی ناوەکی بلۆکی دەسەڵاتداری لە عێراق پێکدەهێنن کە “چوارچێوەی هەماهەنگیە”، لە ئەندامانێک پێکهاتون بانگەشەی ئەوە دەکەن کە سەر بە بەرەیەکی جیهادین، ئەو بەرەیەی ئامانجیان فراوانکردن و قۆرخکردنی دەسەڵات و باڵادەستی ئیسلامی سیاسیە و لە ساڵی ١٩٧٩ لە ئێران دەستی پێکردووە. چوارچێوەی هەماهەنگیش درێژکراوەی پڕۆژەی شیعەکانە، کە ئێستا خۆی لە کۆماری ئیسلامی ئێران، حزبوڵای لوبنان، گرووپی ئەنسارولڵا کە بنکەکەیان لەیەمەنە و گرووپە تیرۆریستیە عێراقیەکان و “چوارچێوەی هەماهەنگی”و میلیشیاکانیدا دەبینێتەوە.
سەرکەوتنی”چوارچێوەی هەماهەنگی” لە پێکهێنانی حکومەتدا، لە دوای هەڵبژاردنی ٢٠٢١وە، قۆرخکاری وکۆنترۆڵی هەموو لقەکانی حکومەتیکردوە، بووەتە باڵادەستێکی بێوێنە لە دوای داڕوخانی دەوڵەتی عێراق لە ٢٠٠٣دا، بە دەسەڵاتێکی ڕەهای حوکمڕانی پێناسەدەکرێت. ڕابەرە ڕاستەقینەکان لە لوتکەی “چوارچێوەی هەماهەنگی”دا، بە سێ سەرۆکی جیهادی دەناسرێتەوە کە هەریەکەیان پەیوەندیەکی نزیکیان بە ئێرانەوە هەیە، نوری مالیکی، قەیس خەزعەلی، هادی عامری.
“چوارچێوەی هەماهەنگی” دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمان و دوو لیستی هەرە ئاشکرا و بەهێزەکەی، “هاوپەیمانی ئەلفەتح” و “هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا” کۆنترۆڵ دەکات. هەروەها دەسەڵاتی دادوەری لەڕێگەی سەرۆکی دادگاکانی ژێر کۆنترۆڵی میلیشیاکان، دادوەر فایق زیدان کۆنترۆڵ دەکات. هێزە سەربازیە ئاسایەکان (سوپا، دەزگای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، هێزی دەریایی، و هێزی ئاسمانی) و خزمەتگوزاریە هەواڵگریەکان، بە خێرایی لەلایەن گروپ و میلیشیا تیرۆریستیەکانی سەر بە ئێرانەوە دزە دەکرێن. هێزەکانی حەشدی شەعبی بە سەرۆکایەتی تیرۆریستان، سوپایەکی هاوتەریبن کە لەسەر مۆدێلی سوپای پاسدارانی ئێران بنیات نراون. بەرپرسانی وەزارەتەکان ڕۆژانە بە فەرمانی گروپە تیرۆریستی و میلیشیاکان دەگۆڕدرێن. پارێزگارەکان لەڕێگەی چوارچێوەی هەماهەنگیەوە دەستنیشان دەکرێن.
زۆرینەی میلیشیاکان کە بە “الطلیعیە” ناودەبرێن، بەشێوەیەکی زۆرکاریان لەسەر دەستبەسەرداگرتنی دەوڵەت و پێکهاتەکانیدایە، لەوانەش وەک ڕێکخراوی بەدر و عەسائیب ئەهلی حەقو باڵە جۆراوجۆرەکانی میلیشیاکان بەپلەی یەکەم سەرنجیان لەسەر چالاکیە سیاسی و ئابوریەکانە، کارەکانی “عەسایب ئەهلی حەق” و تەنانەت “ڕێکخراوی بەدر” هەندێکجار “وەک بزووتنەوەیەک بۆ پەرەپێدانی بزووتنەوەکەیان بەناوی هێزی بەرگری خۆیان دەردەخەن، کە بەتوندی سەرنجیان لەسەر قۆرخکردنی حوکمڕانی و دەستبەسەرداگرتنی دەوڵەتە، ئامانجی سەرەکیان تاڵانی سەروەت و سامانی ژێر دەستی دەسەڵاتی دەوڵەتە، لە عێراقدا ئەم گروپانە دڕندەترینی بزوتنەوەی جیهادین کە باشترین شارەزاییان هەیە لە چالاکیە بازرگانی نایاسایی و قاچاخچێتیەکاندا. لە ساتەکانی شەڕی ئێستای غەززەدا، خۆیان وەک ئەندامێکی سەرسەختی میحوەری بەرگری ڕادەگەیەنن.!
ئەوەی جێگای سەرنجە کە “حیزبوڵڵا”ی لوبنانی و هاوبەشە عێراقیەکانی وەک “لیواکانی ئیمام عەلی” لە ژینگەی عێراقدا تەواو سەرنجیان لەسەر بازرگانی و دەستبەسەرداگرتنی دەوڵەتە، کەخۆیان لە سیاسەتی بەرەنگاری دژی ئەمریکا لە عێراقدا نادەن، وەها مامەڵە دەکەن ک عێراق گامێشێکە شیرەکەی بدۆشن بۆ ئەندامانی هێزی بەرگری لە لوبنان، ئەمەش تاڕادەیەک “ڕێکخراوی بەدر” ناڕەحەت دەکات.
ئەبو فەداک و هادی عامری سەرۆکی ڕێکخراوی بەدر لە پرۆژە بازرگانیەکان و خۆدزینەوە لە گومرگەکان لە هاوردەکردن و گواستنەوەی دۆلار بۆ ئێران، بەردەوام هاوکاری دەکرێن. لە هەمان کاتدا بەڕێوەبەرایەتی هەواڵگری و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی نوخبەی هێزەکانی حەشدی شەعبی سەر بە ئەبو فەداک ڕۆڵێکی باڵا دەگێڕن لە هێرشە تیرۆریستیەکان بۆ سەر ئامانجە ئەمریکیەکان و عەرەبەکانی کەنداو. پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە یەکێک لە بەرپرسانی پڕوپاگەندەی سەر بە لیواکانی حزبوڵلا و عەسائیب ئەهلی حەق یەکەم ڕاوێژکاری سودانی سەرەک وەزیرانن.
پێدەچێت “لیواکانی حزبولڵا” لە عێراقدا نەتوانن بەتەواوی بڕیارەکەیان یەکلایی بکەنەوە، و لەڕاستیدا دابەشبوون بەسەر دوو باڵدا، هەرچەندە هێشتا ئەو دوو باڵە پەیوەندیەکی نزیکیان هەیە. باڵێکیان کە کە ئەبو فەداک سەرۆکایەتی دەکات، بەپلەی یەکەم سەرنجی لەسەر کۆنترۆڵکردنی هێزەکانی حەشدی شەعبیە و بودجەی ساڵانەی ٢.٦ ملیار دۆلارە و پەرەپێدانی بازرگانیەکانی بیناسازی و گرێبەستکردنە کە پەیوەندیان بەحەشدی شەعبیەوە هەیە. یەکێک لەو کارانە “کۆمپانیای ئەندازیاری گشتی” بوو کە پلانی بۆ داڕێژرابوو، کە لەسەر مۆدێلی کۆمەڵەی خاتەم ئەلئەنبیا لە IRGC دامەزرا.
سەبارەت بە باڵەکەی تری “حیزبوڵڵا کەتایب” کە ئەبو حوسێن سەرۆکایەتی دەکات، زیاتر مەیلی پێشڕەوی ئاشکراتری هەیە، پێش قەیرانی غەززە لە عێراق و سوریا و ئوردن هێرشی زۆری لە دژی ئەمریکا ئەنجامداوە، ئەم باڵە ئەندامانی پەرلەمان لەخۆدەگرێت و لەیەکەکانی هێزەکانی حەشدی شەعبیدا چڕ دەبێتەوە، بەتایبەتی لەڕۆڵی ئەمنی و هەواڵگریدا. لەو حاڵەتانەی کە کوتلەی ئەبو حوسێن تێوەگلاون لە چالاکیە ئابوریەکاندا، ئەم چالاکیانە تاڕادەیەکی زۆر پەیوەندیان بە قاچاخچیەکانەوە هەیە، لەوانە هەناردەکردنی نەوتی نایاسایی و ساختەکاری لە خانووبەرەدا.
ئەندامانی میحوەری بەرگری،یان”شبکة التهدید الایرانیة” تۆڕی هەڕەشەی ئێران، ڕەنگە تەحەدایەکی زۆر ئاڵۆزتر و کاریگەرتر لە هەریەکێک لە گروپە جیهادیەکانی دیکەی بەشدار لە حوکمڕانی عێراقی ئەمڕۆدا دروست بکەن، ئەمەش بەشێکی زۆری دەگەڕێتەوە بۆئاستی قەبارەی خاوی ئەو سەرچاوانەی کە لە ژێر کۆنترۆڵی خۆیاندایە، ئەو گروپانەی پاشکۆی ئێران بە ئاسانی دزە دەکەنە ناو پێکهاتە دەوڵەتیەکانەوەو کۆیان دەکەنەوە، کە توانای قەرزکردنیان لە بازاڕە نێودەوڵەتیەکان و فرۆشتنی نەوت و گاز (بە دۆلار) و کۆنترۆڵکردنی سندوقەکانی سەروەت و سامانی سەروەریان هەیە. لە لوبنان و یەمەن تۆڕە جیهادیە شیعەکان کۆنترۆڵی ئابوریە لەرزۆکە توندەکان دەکەن، لە ئێران و عێراقیش کۆنترۆڵی بەرهەمهێنەرانی وزەی جیهانی دەکەن کە هەریەکەیان توانایەکی یەکجار زۆریان هەیە لە بواری بازرگانی و بەرهەمهێناندا.
کۆنترۆڵکردنی عێراق، بەشێوەیەکی تایبەت لەلایەن “شبكة التهديد الإيرانية” تۆڕی هەڕەشەی ئێرانەوە، یاری گۆڕینێکە بەمانای کۆنتڕۆڵکردنی هێزەکانی بەرگریە بەتایبەتی ئەوانەی پاشکۆی ئێرانن بەسەر حکومەتی عێراقدا، بەبێ ئەوەی هیچ هاوبەشیەک لەگەڵ موقتەدا سەدر بکەن، چونکە ئێران میلیشیا عێراقیەکان لە هاوپەیمانیەکی تایبەت بەخۆیاندا دادەنێت، وەک هێزی ئابووری بۆ هێزە هاوبەشەکانی ئێرانە، ئەوەش کە تۆڕی هەڕەشەی ئێران تازە بەدەستی هێناوە، ئێرانی کردۆتە ئێرانێک کە بە ئاسانی ناچێتە ژێر کاریگەری گەمارۆکانی ئەمریکاوە.
حیزبولڵای لوبنان و بزوتنەوەی حوسیەکان، یاریزانی بچوکی ئابورین بە بەراورد لەگەڵ دەوڵەتی عێراقدا. یەکەم بودجەی حکومەت بە سەرۆکایەتی “چوارچێوەی هەماهەنگی” گەورەترین بودجەیە لە مێژووی عێراقدا، کە ١٥٣ ملیار دۆلار خەرجی ساڵانەیە بۆ ماوەی سێ ساڵی لەسەریەک، کە نزیکەی ٪٥٠ زیادی کردووە بە بەراورد بە دوایین بودجەی عێراق کە لە ساڵی ٢٠٢١ ەوە پەسەند کراوە. بەڵام خەرجیە چاوەڕوانکراوەکانی لوبنانی ئیفلاسکراو لە ساڵی ٢٠٢٢دا کەمتر لە دوو ملیار دۆلارە، هەروەها وڵاتەکە بەهۆی ئەو زیانە داراییە گەورەیەی کە لە ساڵی ٢٠٢١ەوە تووشی بووە، بە بەهای ٧٢ ملیار دۆلار قەرزارە.هەروەها بودجەی “حوسیەکان” لەیەمەن کەمە و ساڵانە نزیکەی یەک ملیار دۆلارە.
گەر بەگشتی حکومرانی جیهادی توانیبێتی لە ڕێگەی دەسەڵاتی ڕەهای چوارچێوەی هەماهەنگیەوە باڵادەستیەکی بێوێنە لە حکومرانی لە عێراقدا بەرجەستەکاتەوە، لەهەمان کاتدا دەتوانێت سیاسەتی دەرەوەیش بگرێتەوەو هاوسەنگیەک لە نێوان وڵاتانی زلهێزی دنیا ڕاگرێت. دەنگدەرترین سەرکردەی بەرگری دژە ئەمریکی لە عێراق، ئەکرەم ئەلکەعبی، لە ساڵی ٢٠٢٢ەوە سەردانکەرێکی پێشوازی لێکراوی مۆسکۆ بووە، هەر بەم ئاراستەیە پەیوەندی نێوان هێزەکانی بەرگری عێراق و ڕووسیا بە خێرایی پێکهات، دوای ئەوەی هێزەکانی بەرگری بە توندی پشتگیریان لە داگیرکردنی ئۆکرانیا کرد. باڵیۆزخانەی ڕووسیا لە بەغدا بەردەوام کار دەکات بۆ قوڵکردنەوەی ئەم پەیوەندیە، بەتایبەتی لە سەرەتای دەستپێکی قەیرانی غەززەوە، کە دەرفەت دەڕەخسێنێت بۆ ئیستغلالکردنی توڕەیی عێراق بۆ لاوازکردنی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراقدا.
چین کە زیاتر سەرنجی لەسەر وەبەرهێنانی ئابوریە، هەروەها دەستکەوتی گرنگی لەگەڵ هێزە بەرگریەکاندا بەدەست هێناوە، پشتگیری خۆی بۆ پڕۆژە لاوەکیەکان ڕاگەیاندوە، هەروەها ڕۆڵێکی گرنگی هەیە بۆ دەستپێشخەری لە پڕۆژەی ڕێگای گەشەپێدان، پڕۆژەکانی بەندەر و هێڵی ئاسن، هەروەها هەر پارەدانێکی دیجیتاڵی، بەڕێوەبردنی بەرمیلی نەوت، و سیستەمی بەدواداچوونی کەشتیە دەریاییەکان، وەک ڕێگەیەک بۆ گواستنەوەی پشتیوانی چینی بۆ کۆمپانیاکانی سەر بەڕێکخراوی بەدر و عەسائیب ئەهلی حەق.
لەڕاستیا ئەم پرۆژە ئابوریانەش بۆ خۆیان پێوستیان بەدۆخێکی گونجاویی ئاسایشە، سەختە سەرمایەگوزاری لە دۆخێکی نائاسایشدا کارەکانی برواتە پێشەوە، بۆیە ئەم پڕۆژە ئابوریانە کە بەشێکی گرنگە بۆ ئایندەی عێراق، لە کاتی خۆیدا کێشە بۆ پرۆژەی جیهادی شیعە دروست دەکات، ئەمەش هۆکارێکی واقعی دەبێت کە جیهادی شیعە دەخاتە ناو ناکۆکیەکەوە، کە ناچار بە پاشەکشەیەک دەبێت.
بەگشتی ئەوەی لەپێش چاومانە پرۆژەی جیهادی شیعە کە لە ساڵی ١٩٧٩ لە ئێرانەوە دەستی پێکردوە، ئەوەش لەو سەرکەوتنەوە مەترسیەکانی ئەم پرۆژەیەی نیشاندا، کە کۆماری ئسلامی لە ئێراندا دامەزراو توانی لە رێگەی پێکهێنانی دەوڵەتەوە و دەست بەسەراگرتنی سەرچاوە دارایەکان و داهاتی ئێران، بە ململانێ لەگەڵ روداو و دۆخە جیاوازەکانی جیهان ناوچەکەدا جیهادەکەی فراوانکاتەوە، لەهەمان کاتدا هەردوو جەنگی کەنداو و روخانی حکومەتی سەدام، گەورەترین هەلی رەخسان بۆ کۆماری ئیسلامی کە شەپۆلی پانتایی جیهادەکەی لەرێگەی دامەزارندنی بنکەیەکی بەهێز لە عێراقدا فروانتر کات و دۆخەکە بشڵەقێنێت.
سەرکەوتنی پڕۆژی ئەم جیهادە لە عێراقدا بەناوی هێزەکانی بەرگری، ئەو دەستتێوەردانە ڕاستەوخۆیەیە کە ئێران لە پێکهاتەی حکومەتی عێراقدا ڕۆڵی بنەرەتی بینی و لە هەمانکاتدا ئەندامەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی لە پەیوەند بە پاشکۆ بون بەئێرانەوە کارەکانیان بە ئەنجام دەگەیان.
ئەم پڕۆژەی جیهادەی ئێستا لە عێراقدا دەگوزەرێ بە پێکهاتەی حزب و ڕێکخراوەکانی و هێزە میلیشیاکانی و پاشکۆکانی تریەوە ناکرێ نەک کەمتر لە مەترسی نمونەکانی بن لادن و قاعدەو داعش بەڵکو پێویستە زیاتر حسابی لەسەر بکرێت بۆ ئایندەی سیاسی ناوچەکە، ئەو ئیمکاناتەی کە ئێستا لەبەردەم چوارچێوەی هەماهەنگی و ئێراندایەزۆر زیاتر لەوەی لەبەردەم بن لادن و قاعدە و داعشدا بو.
بەڵام ئاسۆیەک کە پێچەوانەی ئەم مەترسیەمان نیشان ئەدات، لەلایەک هاوچەرخی و شارستانیەتی کۆمەڵگەی ئێران و عێراق و سوریاو لوبنانە..کە ناتوانرێت ئەو جیهادە لەگەڵ ژیانیاندا ئاوێزان بێت، باشترین نمونە دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی خودی ئێرانە کە چوار دەیە زیاترە بە زۆرداری چەك و سەرکوت و سێدارە، جیهادی شیعە نەیتوانیوە پەیوەندی هاوچەرخی کۆمەڵایەتی لە بەرژەوەندی ئەو جیهادە بشێوێنێت.
بە هەمان شێوە عێراقیش لە ناڕەزایەتیەکانی ٢٠١٩وە سەلماندیان کە جیهادی شیعەو دەسەڵاتی شیعە لەکۆمەڵگەی عێراقدا قەبول ناکرێت، ئەوەی شایانی باسە زۆرینەی نارەزایەتیەکان لەو ناوچانەدا بەرپابون کە بە ناوچەی شیعە نشین ئەژمار دەکرێت.
لەلایەکی ترەوە پێداویستیەکانی گەشەی ئابوری عێراقە، کە ناکرێت گەشەی ئابوری لەگەڵ پڕۆژەی جیهادا بگونجێنرێت، بەڵکو پڕۆژەی جیهادە کەدەبێت خۆی لەگەڵ پڕۆژە ئابوریەکاندا بگونجێنێت.
———————————————
بۆ ئەم ووتارە سود لە نوسراوێکی “مايكل نايتس”وەرگیراوە بە ناونیشانی “السيطرة الجهادية الشيعية على الدولة في العراق”.
دکتۆر مایکل نایتس، پسپۆڕە لە کاروباری سەربازی و ئەمنی عێراق و ئێران و وڵاتانی کەنداوی عەرەبی.
