hkkurdistan
ئۆکتۆبەر: نزیکەی دوو هەفتە لەمەوبەر دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دوو بڕیاری سەبارەت بە هەرێمی کوردستان دەرکرد. یەکێکیان پابەندکردنی حکومەتی ناوەند و حکومەتی هەرێم بوو بە دانی مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێم. دوەمیشیان هەڵوەشاندنەوەی کورسی کۆتاکان بوو لە پەرلەمانی کوردستان. بەبڕوای ئێوە هۆکاری ئەوەی کە دادگای فیدراڵی بێتەسەر خەت لەسەر دوو پرسی گرنگی هەرێمی کوردستان چیە؟
خەسرەو سایە: بەدوای کۆتاییهاتنی شەڕی داعش، هاوکێشەی هێز هەم لەعێراق و هەم لەکوردستان گۆڕانی بەسەردا هاتووە و حزب و لایەنەکان لەهەوڵی دیاریکردنەوەی پێگەی خۆیاندان. لەم نێوەشدا پەیوەندیەکانی نێوان هەرێم و بەغدا سەری لەقەیرانێک دەرهێناوەو ئیتر ئەو چوارچێوەیە نەماوە کە لەسەردەمی داڕشتنی دەستورو پێکهێنانی حکومەتی تازەی عێراقدا، شکڵیگرت. ئێستا ئیتر هێزە عێراقیەکان بەتایبەتی لایەنە شیعەکان و ئەو هاوپەیمانیەتیەی کە هەیانە، لە هەوڵی مەرکەزیکردنەوەی دەسەڵات و لێسەندنەوەی ئەو ئیمتیازاتانەن کە پێشتر بە ئەحزابی ناسیونالیستی کوردیان دابوو وە بەهۆیەوە “قەوارەی هەرێم” ڕەسمیەتی وەرگرت. لەم قەیرانەشدا حکومەتی عێراق بۆ بچوککردنەوەی دەسەڵاتەکانی حکومەتی هەرێم و تەسلیمبونی حزبەکان، لەهەر دەورەیەکدا لەسەر مەسەلەکانی وەک خاڵەسنوریەکان، فڕۆکەخانەکان، مەسەلەی نەت وغاز، موچەو بودجە، پەرلەمان و کۆمسیۆنی هەڵبژاردن و.. کەوتۆتە ناکۆکیەوە و سەرەنجام پاشەکشەیەکی بەسەر حکومەتی هەرێمدا داسەپاندووە. بێگومان ئەم دۆخە ناکۆکیەکانی نێوان حزبەکانی کوردستانی قوڵترکردۆتەوە و قەڵشتێکی لەڕیزەکانیاندا پێکهێناوە، بەتایبەتی پارتی کە پاڵیداوە بە تورکیاوە “مافە دەستوریەکان”ی بۆ ڕاگرتنی پێگەی خۆی و قەوارەی هەرێم بەدەستەوە گرتوەو لە هەوڵدایە بەئاسانی ملنەدات بە بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵ و حکومەتی عێراقی، یەکیەتیش کە پاڵی بەئێرانەوە داوە، وەک پارسەنگی لایەنە شیعەکان و هاوپەیمانێتیەکەیان و بۆ ڕاستکردنەوەی باڵانسی سیاسی لەبەرانبەر پارتیدا، نەک هەر لایەنگری سیاسەتەکانی حکومەتی عێراق و بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵە، بگرە خۆی مودەعی و خاوەنشکاتە لەبەرامبەر پارتی و حکومەتی هەرێمدا. لەدۆخێکی ئاوادا و کاتێک ناکۆکیەکان لەسەر بەشە بودجەی حکومەتی هەرێم و دانی موچەی فەرمانبەرانی کوردستان چەقی بەست، حکومەتی هەرێم ئامادەنەبوو موچە دابین بکاو حکومەتی عێراقیش کەوتە بیانووگرتن و بەمجۆرەش موچەی مامۆستایان و کارمەندانی هەرێم بووە گرێیەکی سیاسی بێچارەسەر. بەڵام سەرەڕای گفتوگۆ و دانوسانی چەندینجارەی نێوان وەفدی حکومەتی هەرێم و وەزارەتی دارایی، بابەتی موچە بەهەڵواسراوی مایەوە و ئەمەش ناڕەزایەتی مامۆستایان و فەرمانبەرانی کوردستانی بەدوای خۆیدا هێنا. پاش زیاتر لەپێنج مانگ خۆپیشاندان و بایکۆتی خوێندن، دادگای فیدڕال لەژیر فشاردا، ناچاربوو بەدەخاڵەتکردن و ئەو بڕیارەی لێکەوتەوە کە هەردوو حکومەتی عێراق و هەرێمی لەڕووی یاساییەوە پابەند بکات بەدابینکردنی مووچەی مووچەخۆرانی کوردستان و دەرگای کردەوە کە ئەم کێشەیە بەرەو چارەسەرکردن بچێت. بەمجۆرە دەکرێ بڵێین کە هۆکاری بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵ، لەدۆخی قەیرانی نێوان هەرێم و لێکترازانی ڕیزی حزبەکان و فشاری نارەزایەتیەکانی مامۆستایان و کارمەنداندا، هاتۆتەکایەوە.
ئۆکتۆبەر: لەبارەی موچەوە، ئایا بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵ هیچ دەستکەوتێکی بۆ مامۆستایان و موچەخۆرانی کوردستانی تێدایە؟بەرای ئێوە کێشەی موچە چارەسەردەبێت؟
خەسرەوسایە: تا ئەوجێگەیەی کە بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵ، هەردو حکومەتی هەرێم و بەغدای پابەندکردوە بە دابینکردنی موچەی فەرمانبەرانی کوردستان، دەستکەوتێکە و لەڕوی یاساییەوە دەرگای چارەسەربوونی ئەم کێشەیەی خستۆتەسەرپشت، بەلام ئەوەی کە یاساکە چۆن جێبەجی دەکرێ، هێشتا مەسەلەی مووچەی لە کێشەیەکی سیاسی و ناکۆکیەکانی نیوان حکومەتی هەرێم و بەغدادا هێشتۆتەوە. ئەوەتا پارتی مەسەلەی مووچەی بەپێگەی قەوارەی هەرێم و دەسەلاتەکانی خۆیەوە بەستۆتەوەو دەڵیت دەبێ حکومەتی هەرێم خۆی مووچە لەڕێگای بانکەکانی هەرێمەوە دابەش بکات، لایەنە شیعیەکان و ئۆپۆزسیۆنیش لەکوردستان داوادەکەن کە ڕاستەوخۆ بەغدا خۆی مووچە بدات بە کارمەندانی کوردستان و حکومەتەکەی سودانیش هەرڕۆژە بیانوی لیست و بەدەستهێنانی زانیاری دەگرێ و دەلێت موتمانەی نیە و بانگەشە بۆ دانی موچە لەڕیگای بانکی مەرکەزی عێراقەوە دەکات.. لەکاتێکدا کەسیستەمی بانکی نە لە هەرێم و نە لە عێراق توانای ئەوەیان نیە کە مووچە دابەشبکەن. ئەمانەش پێمان دەڵێن کە سەرەڕای پابەندکردنی هەردو حکومەتی عێراق و هەرێم بەدانی موچە، بەلام هێشتا لەبازنەی سیاسەت و ناکۆکیەکانی ئەم دەسەڵاتانەو حزبەکاندا ماوەتەوە. بەتایبەتیش ئەگەر نارەزایەتی مامۆستایان و کارمەندان تەوژمێکی تری فشارەکان نەهێنێتە مەیدانەوە و یەخەی هەردو دەسەلات نەگرێ، ئەوا ئەو دەستکەوتەشی کە بەدەستهاتوە لەئاستی یاسادا دەمێنێتەوەو کێشەی مووچە لەناو ناکۆکی حزبەکان و هەردوو حکومەتدا تا ماوەیەکی تر دەهێڵێتەوە.
ئۆکتۆبەر: بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵ “کورسی کۆتاکان”ی هەڵوەشاندەوە وسیستەمی چەند بازنەیی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان داسەپاند.. لەمبارەیەوە پارتی نیگەرانە و لەدژی مافی تورکمان و مەسیحیەکان و نوێنەرایەتیان لەپەرلەمانی کوردستان دەزانێ. هەشە بڕیارەکە بەدەستەکەوت و لێدان لەپێگەی پارتی لێکدەداتەوە.. ڕای ئێوە لەسەر پرسی “کورسی کۆتاکان” چیە وحزب لەکوێی ئەم بۆ چونانەدا ڕادەوەستێت؟
خەسرەو سایە: بەدڵناییەوە “کورسی کۆتاکان” بۆ پارتی ئامڕازیك بوە بۆئەوەی پێگەی خۆی لەپەرلەمانی کوردستاندا لەدژی حزبەکانی تر بەهێزبکا و بۆ بردنەپێشەوەی سیاسەتەکانی بەکاریان بهێنێ. بەلام ئەوەی کە دادگای فیدڕاڵ شێوازی کورسیەکانی پەرلەمانی کوردستانی بۆ ١٠٠ کورسی کەم کردۆتەوەو شێوازی فرەبازنەیی کردۆتە بڕیار، لەبنەڕەتەوە، وەلامێک بوە بەداوای یەکیەتی نیشتمانی و حزبە ئۆپۆزسیۆنەکان کە نەیاری پارتین و چاویان لەحکومەتی عێراق و لایەنە شیعەکان بڕیوە بۆ پاراستنی پێگەی خۆیان لەبەرامبەر پارتیدا. بەمجۆرەش دەردەکەوێت کە هەردولای ئەم هاوکێشەیە لەبەرژەوەندی خۆیاندا باس لە”کورسی کۆتاکان” دەکەن و وەک وەسیلەیەک بۆ پچرینی ئیمتیازات، بەدەستیەوە دەگرن و پڕوپاگەندەی بۆدەکەن. بەلام ئەوەی کەلێرەدا پایەماڵ دەکرێ “مافی کەمایەتیەکان”ە.
ئەوەی کەحزبی ئێمە چۆن لەپرسی”کورسی کۆتاکان” و مافی “کەمایەتیەکان” دەڕوانی، سەرەتا دەبێ ئەوە بڵێم کە “کۆتاکردن” و دانانی ١١ کورسی بۆ هاوڵاتیانی تورکمان و ئەرمەن و مەسیحیەکان، پەلەیەکی شەرمەزاریە بەنێوچاوانی سیستەمێک کە لەعێراق و کوردستاندا داسەپێندراوە. ئەمە بەمانای بە پلەدووکردنی ئەم بەشە لەهاولاتیانی کوردستان و لێسەندنەوەی مافی هاوڵاتیبونی یەکسانی ئەوانە. ئەمە بەمانای ئەوەدێت کە هاولاتیانی تورکمان و مەسیحی و.. لەکەنار حزبەکانی کوردستانەوە دابنرێن و بکرێنە کارتی سیاسی و لەگەمەی نێوانیاندا بەکار بهێنرێن و سەربەخۆیی لەمافی هاولاتیبوونیاندا ژێرپێ بنرێ. بە دیویكیتریشدا ئەمە ڕوانگەی حزبە ناسیونالیستەکانە و بەپاساوی ئەوەی کە کورد”زۆرینە”یە دەبێ پۆستە باڵاکان لەدەستیاندا بمێنیتەوە و هاولاتیەکی تورکمان و ئەرمەنی و مەسیحیش “کەمایەتی”یان بەبەردا دەکرێ ومافی خۆکاندیدکردنیان بۆ پۆستەباڵاکانی وەک ئەنجومەنی وەزیران، سەرۆکی هەرێم و ئەو دەزگایانەی کە ڕۆڵی باڵایان لە بەڕێوەبردنی ولاتدا هەیە، لێدەسەندرێتەوە و وەک “کۆتا و کەمایەتی”، دەخرێنەکەنارەوە. لەراستیدا ئەم بابەتە هەڵدەگەڕیتەوە بۆ ئەو پلوڕالیزمە قەومی و مەزهەبی و قەبیلەییەی کە ئەمریکا لەسازدانەوەی حکومەتی عێراقی دوای ڕوخانی سەدامدا، بەناوی دیموکراسیەوە پەیڕەوی لێکردوە، کە لەبنەڕەتەوە لەسەر هەڵوەشانەوە مافی هاوڵاتی یەکسان و داسەپەندنی ناسنامەی درۆزنانەی قەومی و ئاینی دامەزراوە. ئەگەر بمانەوێت ئەم نەنگیە لەسەر شانی هاوڵاتیانی تورکمان و مەسیحی و ئەرمەنیەکانی کوردستان هەڵگرین، دەبێ ئەم سیستەمە هەڵوەشێتەوەو مافی هەوڵاتیانی یەکسان بەڕەسمی بۆ هەموان بناسرێت و کوردستان لەم ناسنامە درۆزنانەی کە داسەپێندراوە، دەربکێشرێت .
ئۆکتۆبەر: مامۆستایان و کارمەندانی کوردستان دەبێ چیبکەن بۆئەوەی موچەکانیان لەو گێژاوەی تێییکەوتوە دەرچیت؟ ئایا دەکرێ حساب لەسەر دەسەڵاتی ناوەند بکرێ وەکو دڵسۆزی مووچەخۆرانی کوردستان؟
خەسرەو سایە: سەرەتا، بەدڵنیایەوە نابێت بەهیچ جۆرێک چاوەڕوانیەک لە حکومەتی عێراق و دادگای فیدڕاڵ وەک لایەنی خەمخۆر بۆ مافەکانی خەڵکی کوردستان سەیر بکرێ. بەتایبەتی کە ئەوە حکومەتی عێراقە مووچەی فەرمانبەرانی لەسەردەمی عەبادیەوە بڕیوەو وەک کارتێکی فشار بەسەر حکومەتی هەرێمدا بەکاریدێنێ. هاوکات هەر ئەم حکومەتە سەرچاوەی ئەو گەندەڵی و بێدادی و بێکاری و نەهامەتیەیە کە بەسەر خەڵکی کرێکارو زەحمەتکێش و هاوڵاتیانی بندەستی خۆیدا دایسەپاندووە. حکومەتێک کە خۆی سەرچاوەی نەهامەتیەکانی هاوڵاتیان بێت، بەدڵنیایەوە ناتوانێت خەمخۆری خەڵکی کوردستان بێت. ئەم حکومەتە کە لەسەربنەمای قەومی و ئاینی و تایەفەگەری دروست بووە، لەناکۆکیەکانیدا لەگەڵ حزبەکانی کوردستان و حکومەتی هەرێمدا بەدوای بەرژەوەندیەکانی خۆیەوەیەتی و بەهیچ جۆرێک مافی هاوڵاتیانی کوردستان لەبەرچاوناگرێ. بۆ دادگای فیدڕالیش بەهەمانشێوە، ئامڕازی دەستی حکومەتی عێراق ولایەنە شیعی و دەستەو تاقمە میلیشیاییەکانە و لەژێرناوی چاودێریکردنی دەستوردا، تەنها ئەو کەیسانە دەوروژێنێ کە لەبەرژەوەندی حکومەتی عێڕاقدایە. ئەم دادگایە کە گوایە داکۆکی لەدەستور دەکات، بەلام لەو چەند ساڵەی کە قوتکراوەتەوە، هیچ قسەیەکی لەسەر جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠ و ئەوانەی پەیوەندیان بەکێشەی ناوچە جێناکۆکەکان و مەسەلەی زەویوزاری شاری کەرکوکەوە هەیە نەکردووە. کەوایە خەڵکی کوردستان نابێ چاوەروانیان لەم دامودەزگایانە و حکومەتی عێراقی هەبێ، بەلكو دەبی بیانخەنە ژێر فشاری ناڕەزایەتیەکانی خۆیانەوە. خەڵکی کوردستان دەبێ دەستی هاوخەباتی و هاوچارەنوسی بۆ خەڵکی ناڕازی شارەکانی عێراق ڕاکێشێ و پێکەوە لەیەک بەرەدا لەدژی سەرتاپای ئەو سیستەم و دەسەلاتانەی کە هەم لەکوردستان و هەم لەعێراقدا جەماوەر دەچەوسیننەوە، بێنەمەیدانەوە.
لەبارەی ئەوەشەوە کە مامۆستایان و کارمەندانی کوردستان دەبێ چیبکەن بۆ ئەوەی موچەکانیان زامن بکەن و لەویاریە سیاسیە دەریکێشن، سەرەتا دەبێ ڕیزی خۆیان لەو ئاسۆ و سیاسەتانە جیابکەنەوە کە حزبەکانی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنەکەی دەیانەوێت، سواری شەپۆلی ناڕەزایەتیەکانیان ببن و بیکەنە بەردەبازیك بۆ کورسی هێنانەوە. بەم ئاسۆیەوە دەبێ رابەرانی نارەزایەتیەکان لەهەوڵی یەکگرتوکردن و یەکخستنی مامۆستایان و کارمەندان و خەڵکی مەحرومی کۆمەلگادا بن و لەمەیداندا لەدەوری داخوازیەکانیان ڕایان بگرن.
لەبەرانبەر حکومەتی بەغداشدا، دەبێ مەنشوری داخوازی و مافەکانی خەڵکی کوردستان بەرزبکەنەوەو مافی هاوڵاتیانی یەکسان بۆ سەراسەری عێراق وەک بنەمایەک بەدەستەوە بگرن و لێرەشەوە پشتیوانی و یەکانگیری لەگەڵ خەڵکی ناڕازی شارەکانی عێراقدا بەدەستبهێنن. بێگومان ئەم ئاڕاستەیە ئەوەش لە ئەنجومەنەکان و دەستەو گروپە ناڕازیەکان لەکوردستان دەخوازێ، کە لەڕوی ڕێکخراوەیی ور ابەریکردن و بەدەستهێنانی نوێنەرایەتی نارەزایەتیەکانەوە ئارایشتێکی چالاکانەتر بەخۆیان بدەن و ڕێگای دەخاڵەتکردنی ئازادانەو راستەوخۆی هەڵسوراوان، لەبڕیاردان و هەڵبژاردنی تاکتیک و هەنگاوەکانی فراوانکردنەوەو یەکگرتوکردنی جەماوەردا دابینبکەن. بەتایبەتیش لەبارەی موچەو بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵەوە، دەبێ چاو لەدەستکەوتی خۆیان ببڕن و نەچنە ئەو شەرەوە کە هەردو حکومەتی عێراق و هەرێم لەسەر چۆنیەتی دابەشکردنی موچە لەڕیگای بانقەکانەوە بەڕێیان خستوە. ئەوان دەبێ فشارەکانیان لەسەر هەردو حکومەت توندکەنەوەو داوای موچەی خۆیان بکەن و ڕێگانەدەن یاری بەموچەوەبکرێ..
