hkkurdistan
ئۆکتۆبەر: لەنێوان رۆژانی ٨ی٩ی ئەم مانگە پلینۆمی ٢٧ی کۆمیتەی ناوەندی حزب بەڕێوەچوو. لە ڕاگەیاندنی کۆتاییهاتنی پلینۆمدا ئاماژە بە چەند بابەتی سیاسی گرنگ کراوە کە وتووێژیان لەسەر کراوەو بڕیاری پێویستیان لەبارەوە دراوە. لەوانە: بارودۆخی سیاسی کوردستان، هەڕەشەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ سەر لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانی نیشتەجی لە هەرێمی کوردستان و هه‌ڵبژاردنی پارێزگاکانی عێراق. سەرەتا با لەدۆخی سیاسی کوردستانەوە دەست پێبکەین:
پلنۆم چ لێکدانەوەیەکی بۆ ئەو گۆڕانکاریانە هەبوو، وە ئەو پێشهاتە تازانە چین کە روبەروی دۆخی سیاسی کوردستان بوونەتەوەو پلینۆم لەسەریان ڕاوەستاوە؟ ئایا پلنۆم گۆڕانکاری لە سیاسەتە پەیڕەوکراوەکانی تائێستای حزبدا پێک هێناوە؟
خسرەو سایە: دیارە دۆخی سیاسی کوردستان لایەنی زۆری هەیەو دەکرێ لەزۆر ڕوەوە لێکدانەوەی بۆ بکرێت، بەڵام ئەوەی میحوەری باسەکانی پلنۆم بوو ڕاوەستان بوو لەسەر ئەو گۆرانکاریە بنەرەتیەی کە بەڕێکەوتوە، تا ڕوانگەیەکی چینایەتی لەڕەوەندی ئەو ئاڵوگۆرانەی هاتونەتە پێشەوە، بەدەستەوە بدرێ و لێرەشەوە پێگەی حیزب و ناڕەزایەتیەکانی کرێکاران و زەحمەتکێشانی کوردستان وەک فاکتۆرێکی ئاڵوگۆڕبەخش و ئەو ئەرک و هەنگاوە عەمەلیانەی دەکەوێتە شەرشان، نیشان بدرێ. بەم پێیەش ئەم ڕوانگەیە بوە جێگای مشتومڕێکی جدی لەپلنۆمدا. بەڵام مەبەست لەو گۆرانکاریە بنەڕەتیەی ئاماژەمان پێکرد چیە؟ ئێستا هەمولایەک باس لەگۆڕانکاریەک دەکەن کە کەوتۆتەڕێ. هەموان باس لە لاوازی و مەترسیەکانی سەر قەوارەی هەرێم دەکەن. هەموان ئاماژە بۆ نەمانی ڕۆڵی پەرلەمانی کوردستان و لەدەستدانی “شەرعیەتی حکومەتی هەرێم” دەکەن. باس لەوە دەکەن کە پێگەی هەرێم لەبەرامبەر دەسەڵاتی مەرکەزدا، لاوازبوەو پەیوەندیەکانی هەرێم و بەغدا، لەقەیرانێکدا بەزەرەری ئەحزابی قەومی گۆرانی بەسەرداهاتوە. تەنانەت باس لە لاوازبوونی پشتیوانی ئەمریکاو دەولەتانی ئەوروپا بۆ هەرێم دەکرێ.
لەناوخۆشدا، باس لە قوڵبونەوەی لێکترازانی ڕیزی حزبەکان و کێشەی نیوانیان بەتایبەتی کێشەی نیوان پارتی و یەکیەتی دەکرێ. مەسەلەی ژیان و گوزەرانی خەڵک و نەبونی موچەو خزمەتگوزاریەکان و تێکچونی باری ئەمنی و دەیان گرفتی تر تادێت کۆمەڵگای کوردستان لە گێژاوێکی سیاسی و ئابوری و ئەمنیدا، ڕادەگرێ و بەهۆیەوە بێزاری و نارەزایەتی خەڵک ڕوو لەفراوانبونەوە دەکات و باس لە ئەگەری تەقینەوەیەکی کۆمەلایەتی دەکرێت.. هەموو ئەمانە نیشانەیەکن لەو گۆرانکاریەی کە لە هاوکێشەی هێزی نیوان حیزب و بزوتنەوە سەرەکیەکانی کۆمەلگا و لەو تەوازنەدا کە پێشتر لەنیوان ئەحزابی قەومی ولایەنە عێراقیەکاندا، هەبووە. بێگومان ئەم گۆرانکاریە لەڕوانگەی بەرژەوەندیە چینایەتیەکانەوە، بەتایبەت لەڕوانگەی هێزو لایەنە بۆرژوازیەکان و چینی کرێکارو جەماوەری نارازی کوردستانەوە، جیاوازەو بەمجۆرەش دوو ئاراستەی پێچەوانە و دژبەیەکی هێناوەتەکایەوە. تەنانەت هەردوو ئەم چینەو هیزەکانیان چۆن مامەڵەی لەگەڵدا دەکەن و دەیانەوێت کۆمەڵگای کوردستان بەرەو کوێ بەرن، جەوهەری لێکدانەوەیەک بوو کە لە پلنۆمدا قسەوباسی لەسەرکرا، کەلێرەدا بەکورتی لەسەریان رادەوەستم.
سەرەتا، ئەمریکاو ئێران وەک دوو هیزی کاریگەر لەو گۆڕانکاریانەدا کە بەرێکەوتوە، لەسەر ئەوە هاوڕان کە عیراق بەئاراستەی ئیستقراری سیاسی و ئەمنیدا بەرن و زەمینە بۆ سازکردنەوەی دوبارەی دەولەت و پێکهێنانی هەلومەرجێکی لەبار بۆ بەگەرخستنەوەی بازاری سەرمایەداری و سیستەمی ئەمنی لەناوچەکەدا لەبەر ڕۆشنایی دۆخی جیهانی و هێزە ئیقلیمیەکاندا بەرن. لەم پەیوەندەشدا، لایەنە عێراقیەکان، لەهەوڵی مەرکەزیکردنەوەی دەسەلاتدان بەسەر هەرێمدا و هەنگاوبەهەنگاو کەوتونەتە لێسەندنەوە ئەو ئیمتیازاتانەی کەلەساڵی ٢٠٠٣دا بەئەحزابی ناسیونالیزمی کوردو دەسەلاتەکەیان دابوو، ئەمەش بۆتە مایەی قەیرانێکی قوڵ لەپەیوەندیەکانی نیوان هەرێم و بەغدادا و هەرجارە لەسەر مەسەلەیەک دەکەونە کێشەو ناکۆکیەوە. هەر لەم پەیوەندەدا ئەوەش بڵێم کەهەموو حزبەکان لەکوردستان چ ئەوانەی لەدەسەڵاتدان و چ ئەوانەی ئیدعای ئۆپۆزسیۆن دەکەن، سەرەڕای هەر ناکۆکی و گلەییەک کە لەیەکتریان هەبێت، بەڵام هەمویان هاوڕان لەسەر ڕەوندی گۆرانکاریەکان، بەم ئاراستەیەدا و بەم یان بەوجۆرە، لەسەر گەرانەوە بۆ بەغدا و چارەسەرکردنی کێشەکان، بەم ئاڵوگۆرەوە گرێ دەدەن. بەدیوێکی تردا، ئێستا هەر کەسێکی سادە، ئەوە دەبینێت کە ناکۆکی و ملاملانێ لەنیوان هەم حزبەکانی ناو دەسەڵات لەهەرێم و ناکۆکی نێوان ئەمان لەگەڵ لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان لەسەر زۆر مەسەلە لەئارادایە. هەموکەسێک ئاگاداری فشارو ڕۆڵی دادگای فیدراڵە، لەچارەسەرکردنی کێشەکان و ڕاگرتنی تەوازنی نیوان هێزەکاندا، هەموکەسێک دەبینێت کە دانوسان و ڕیکەوتنەکانی نیوان هەرێم و لایەنە شیعەکان، بابەتێکی ڕۆژانەیە. تەنانەت هەموکەس فشار و پەیامەکانی ئەمریکاو ئێران و دەخاڵەتی نەتەوەیەکگرتوەکان، بۆ لێکنزیکردنەوەی لایەنەکان و کۆنترۆڵکردنی ناکۆکیەکانی نیوانیان دەبینێ. ئێستا باسی هەڵبژاردنی پەرلەمان و پێکهێنانەوەی حکومەت، مەسەلەیەکی گەرمە، مەسەلەی یەکخستنەوەی هێزی پێشمەرگەو هەبونی هیزی میلیشیای و گێرانەوەی سەروەری بۆ دەولەتی عیراق و ئەمنیەتی سنورەکان .. هەموو ئەمانە ئەو میکانیزمەن بەدەست هێزە بۆرژوازیەکانەوە بۆئەوەی کە لایەنەکان، چ لەناوخۆی کوردستانداو چ لەئاستی عێراقدا، لەتەوافق و هاوکێشەیەکی تازەدا ڕابگرن کەبتوانێ دەرەجەیەک لە ئیستقراری سیاسی و ڕیکخستنەوەی سیستەمی سیاسی لە عێرق و کوردستاندا، بەدیبهێنێت. ئەمە مانا و ناوەڕۆک و ڕیگاچارەی هاوبەشی هەموو لایەنە بۆرژوازیەکانە، کەلەم گۆرانکاریانەدا، بەگشتی بەشوێنیەوەن، کەدیارە سەرتاپا پێچەوانەیە بەبەرژەوەندی و خواستەکانی کرێکاران و خەڵکی زەحمەتکێش، چ لەکوردستان و چ لەعێراق.
لەبەرامبەردا ڕەوەندی ئەم گۆرانکاریانە، بۆ چینی کرێکارو خەڵکی نارازی چ واتایەک و چ ناوەڕۆكیکی هەیە، ڕیزی چینایەتی کرێکاران و زەحمەتکێشان جیادەکاتەوە. واتاو ناوەڕۆكیک کەخواستەکانی جەماوەر، بۆ بەدەستهێنانی باشبژێوی و ئازادیەکان، بۆ کۆتاییهێنان بەم دۆخەی ئێستاو ئەو گێژاوەسیاسی و سەرگەردانیە ئابوریەی تێکەوتووە، دەرکێشێ و کۆمەلگا بخاتەسەر ئاڵوگۆڕێکی ڕیشەیی لەسیستەمی سیاسی و ئابوری ئێستادا کەخەڵکی کرێکارو زەحمەتکێش خۆیان کۆمەلگا بەڕیوەبەرن و هەرچی داهات و جومگەکانی دەسەڵات هەیە بیخنە خزمەتی ژیانی خۆیانەوە. بێگومان ڕیگای گەیشتن بەم ئامانجەش شتێکی ترنیە لەوەی کە ناڕەزایەتیەکانی ئیستا بەئاقاری ئاڵوگۆڕێکی شۆڕشگێرانە و سەرهەڵدانی دەورەیەکی شۆڕشگێرانەی وا ببرێت، کە نەک هەر دەسەڵاتی ئێستای ئەحزابی بۆرژوا ناسیونالیستی کورد، وەلابنێ و زەمینە بۆ چارەسەرکردنی کێشە ئابوری و سیاسیەکانی کۆمەلگای کوردستان خۆش بکاو لێرەشەوە وەڵام بە ژیان و گوزەرانیان بداتەوە، بەلكو چینی کرێکار و جەماوەری نارازی لەدەسەلات نزیک بکاتەوە و رێگا بۆ دامەزراندنی حکومەتی نوینەرانی جەماوەر، کە بەڕیوەبردنی کۆمەلگا لەدەست بگرێ، خۆشبکات. پلینۆمی ٢٧ی کۆمیتەی ناوەندی لەسەر ڕەوەندی ئەم گۆرانکاریە ڕاوەستاو باسی لەئامادەکردنی ئەو پێداویستیانە کرد، کەچۆن بتوانرێت لەدلی تێکەڵبوونی حیزب بەنارەزایەتیەکانی ئێستای بەشەکانی کۆمەلگاوە ئامادەیی و تواناکانی ئەم بزوتنەوەیە لەڕوی ئاسۆیەکی شۆڕشگێرانە و رابەریەکی سەراسەری و ئاستێکی کارا لە ڕیکخراوەیی جەماوەری زامن بکات و لێرەشەوە مەیدانەکانی کار، ئەرکەکانی ئەم دەوریەی رابەری حیزب و ئۆرگانەکانی دیاریکرد. بێگومان حیزب بۆئەوەی ئەم ڕۆلە بگێرێت، دەبێ لەوەلام بەو مەسەلە سیاسی و ئابوریانەوە دەست بەکاربێت کەدۆخی ئیستاو کێشەی نیوان هیزو لایەنەکاندا سەری هەڵداوە و سیاسەتی ڕۆشنی خۆی لەسەریان بەکۆمەلگا بناسێنێت و بیکاتە بروای پێشرەوان و هەڵسوراوانی کرێکاریی و جەماوەری. لەوانە مەسەلەی ژیان و گوزەرانی خەڵک، قەوارەی هەرێم و گەرانەوە بۆ بەغداو فیدرالیزمێک کەپەیوەندیەکانی بەغداو هەرێمی بەقەیراندا کێشاوە، مەسەلەی کەرکوک و چەندین بابەتی تر، کە دیارە هەموو ئەم بابەتانە لەخەبات بۆ وەلانانی دەسەڵات و قوتبیکردنەوەی نارەزایەتیە جەماوەریەکان، لەدژی دەسەلاتی ئیستای بۆرژوازی کورددا بەپلەی یەکەم دەچیتە پێشەوە.
بەم جۆرەش دەتوانم بڵیم کەپلینۆمی ٢٧ لەباسی دۆخی سیاسی کوردستاندا، تەئکیدی لەهەمان ئەو سیاسەت و هەلویستانەی حیزب کردەوە کە لە بەڵگەنامەکاندا پەسەندی کردون، ئەویش بەگرێدانەوەی ئەو پێشهاتە تازانەی کەلەدۆخەکەدا زیاتر بەرجەستە بونەتەوە.
ئۆکتۆبەر: لەقسەکانتدا ئاماژەت بەچەند بابەت کرد، لەوانە “قەوارەی هەرێم و فیدڕالیزم”، مەسەلەی گەرانەوە بۆ بەغدا”، کە هەمو حیزبەکان بەدەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنەوە بەشیوەی جیاواز تەئکیدی لێدەکەن، پلینۆم لەسەر ئەم مەسەلانە بەچ هەڵویستێک گەیشت؟ ئایا لایەنگری مانەوەی قەوارەی هەرێم و فیدرالیزمە؟ هەروەها ئایا حیزب گەرانەوە بۆ بەغدا وتەسلیمبوون بەحکومەتی عێراق، بەڕێگایەک دەزانێت بۆ چارەسەری کێشەکانی خەڵکی کوردستان وگەیشتن بەداخوازیەکانیان؟ ئایا حیزب هێشتا خواستی “سەربەخۆیی کوردستان”، بە وەلامێک بەو کێشەی قەومی و ئەو قەیرانەی لەپەیوەندیەکانی نیوان هەرێم و بەغدادا هەیە دەزانێت؟
خەسرەو سایە: ئەگەر بەکورتی لەسەر هەریەک لەو بابەتانەی لەپرسیارەکەدا هاتوە قسەبکەم، وەلامەکە بەمجۆرەیە:
لەبارەی قەوارەی هەرێمەوە: یەکەم، ئەم قەوارەیەی کەهەبوە وهەیە، بەرئەنجامی خەبات و نارەزایەتی خەڵکی زەحمەتکێشی کوردستان بەوجود نەهاتوەو نەک هەر دەستکەوتێک نییە بۆئەوان، بەڵکو ڕێک لەدژی ئیرادەو خواستەکانی ئەوانە بوەو هەیە. ئەم قەوارەیە، بەرئەنجامی جەنگی ئەمریکا لەعیراق وخۆگرێدانەوەی ئەحزابی بۆرژوا ناسیونالسیتی کورد، کەهیزهاوسەنگی نیوان لایەنە قەومی و مەزهەبی و تایەفەگەریەکاندا، وەک بەشێک لەپڕۆژەیەکی ئەمریکایی بەناوی “دیموکراتیزەکردنی” سیستەمی سیاسی لەعیراقدا، بەناوی فیدرالیزمەوە پێکهات. ئەمەش هیچ پەیوەندیەکی بە خواست و چارەنوسێکەوە نیە کەخەڵکی کوردستان ئومێدی بۆ دەخوازن. دووەم، قەوارەی هەرێم نمونەیەکە لەدەسەڵاتدارێتی بۆرژوازی کوردو حیزبەکانی، کە لەسەر بنەمای چەوساندنەوە و ڕەتاندنی خەڵکی کرێکارو زەحمەتکێش و وەگەرخستنی بازاری سەرمایەداری دامەزراوە. کارنامەی ئەم دەسەلاتە، جگە لە هەژاری و نەبونی و بێکاری و نەبونی ئارامی و ئاسایش و دەیان دەردومەینەتی تر، شتێکی تری نیشان نەداوە. هەربۆیە بۆ خەڵکی زەحمەتکێشی کوردستان جێگای نەک هەر پشتیوانی نیە، بەڵکو هەرجۆرە باشبونێک لەژیانی هاوڵاتیانی کوردستاندا بەخەبات لەدژی ئەم دەسەلاتەو ئەم قەوارەیەدا بەدەستدێت. سێهەم، بەوجۆرەی کەلەچوارچیوەی فیدراڵیزمێکی قەومیدا، کوردستانی بەبێ ئیرادەی خەڵکەکەی بەعێراق و دەسەڵاتی دەستەو تاقمی قەومی و ئاینی و تایفەگەریەکانەوە، لکاندەوە، ژیانی خەڵکی و کوردستانی لەگێژاوێکی سیاسی و ئابوری و ئەمنیدا بەدیار کێشمەکێش و هاوکێشەی نیوان ئەحزبی ناسیۆنالیستی کورد و هیزە کۆنەپەرستەکانی عیراقەوە داناوە، ئەمەش موسیبەتی گەورەی بۆسەر خەڵکی کوردستان بەدواوەبووە.. کەوایە بۆ دەبێ حیزبی ئێمەو خەڵکی کوردستان پشتیوانی لەمانەوەی بکەین. فیدراڵیزمیش وەک پڕۆژەیەکی ئەمریکایی، بۆ مانەوەی مەسەلەی قەومی و دابەشکردنی دەسەڵاتێک بوو لەعیراق لەسەر بنەمای بەشبەشێنەی قەومی و ئاینی وتائیفی، بەناوی دیموکراسیەوە. ئەم پڕۆژەیە لەبنەرەتەوە مافی هاولاتیانی یەکسانی هەڵوەشاندەوەو سیفەتی قەومی و ئاینی بەبەر دەولەتێدا کرد کە بەدوای روخانی ڕژێمی بەعسدا، ئەمریکاو هاوپەیمانانی لەعیراقدا دایانمەزراند، کە سەراپا کۆنەپەرستانەیەو لەدژی مافەکانی هەم خەڵكی عیراقەو هەم کوردستان و سەرچاوەی ئەو گێژاوە سیاسی و ناجێگیریەیە کە دۆخی عێراق و کوردستانی تیاراگیراوە. حیزبی ئێمە لەدژی فیدڕاڵیزم و ئەم ڕیگاچارەیەی ئەمریگاو هێزە بۆرژوا ناسیونالیستەکانی کورد و عێراقیەکانەو بە کۆسپێکی بەردەم خەباتی هاوبەشی خەلکی کرێکارو زەحمەتکێشی عێراق و هەر پێشرەویەکی کۆمەلایەتی دەزانێ کەکۆمەلگای کوردستان هەنگاوی بۆ بنێ.
سەبارەت بەگەرانەوە بۆ بەغداش ئەمەیان ئیتر خواستی حزبەکانی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنە لەکوردستان، هەرلایەکیان بەشێوازی خۆیان بەیانی دەکەن، ئەمە بەشێکە لەو سیاسەتە هاوبەشەی کە رووی لەسازدانەوەو ڕێکخستنەوەی دەسەڵات و سیستەمی سیاسی و ئابوریە، کە بەرگی پەرلەمانتاریزم و دیموکراسی پۆشیوە. ئەو حیزبانەی کە لەکوردستان بانگەشە بۆ گەرانەوە بۆ بەغدا دەکەن و گوایە لەم ڕیگایەوە ژیانی خەڵکی کوردستان باشتر دەبێ و کێشەکان چارەسەردەبن، لەگەڵ ئەوەدا کە سیاسەتێکی دژەشۆڕشەو خەباتی شۆڕشگێرانەی خەڵکی کوردستان بۆ وەلانانی دەسەلاتی ئیستای ئەحزابی بۆرژوازی کورد بەلاڕیدا دەبەن و خەڵکی لەچاوەڕوانیدا بەدیار مەرحەمەتی حکومەتەکی سودانیەوە ڕادەگرن، هاوکات ناوەڕۆكی چینایەتی و ئەو کارنامە دژە خەڵکیەی حکومەتی عێراق پەردەپۆشدەکەن. بەتایبەتیش ئەمانە خەڵکی گوردستان بۆ حکومەتێک لەبەغدا دەگێڕنەوە کە حکومەتێکی میلیشیایی و کۆنەپەرستی ئاینی و ئەو کۆمپانیایانەیە کە سەراپا گیرۆدەیە بەگەندەڵی و تاڵانچێتی وهۆکاری هەموو ئەو بەڵاو موسیبەتانەیە کە گیرۆدەی خەڵکی کرێکارو زەحمەتکێشی عێراق بۆتەوە. تەنانەت ئەوانەی گەرانەوە و تەسلیمبون بە بەغدا، بە رێگاچارەی خەڵکی کوردستان دەزانن، پشت لە ژیانی ژنان و لاوان و کرێکاران و خەڵکی ستەمدیدەی عیراق دەکەن و بەرامبەر بەو زوڵمەی لەلایەن حکومەتی عیراقەوە لێیان دەکرێ، قسەیەک ناکەن. خەڵکی کوردستان و نارەزایەتیەکانیان دەبێ لەم سیاسەتە چەوتەی حزبەکانی بۆرژوازی جیا ببێتەوە. ئەگەر چاو لەبەغدا دەبڕن، دەبێ چارەنوسی خۆیان بەخەڵکی ناڕازی و خەباتی کرێکاران و زەحمەتکێشانی شارەکانی عێراقەوە لەدژی دەسەڵات ببەستنەوە و وەک بەرەیەکی ئازادیخواز و ڕزگاریبەخش بۆ گۆرانکاری شۆڕشگێرانە لەسەراسەری عێراقدا، لێی بڕوانن و لەم ڕیگایەوە چارەسەر بۆ کێشەکانیان بدۆزنەوە.
لەبارەی “سەربەخۆیی کوردستانەوە”، کاتی خۆی حیزبی ئێمە ئەم سیاسەتەی لەبەرابەر وەلامدانەوە بە سەرگەردانی سیاسی و کێشەی کورد، وەک کێشەیەکی مێژوویی لەعیراقدا، خستەڕوو. بێگومان بەدوای روخانی ڕژێمی سەدام و تا ئێستا گۆرانکاری زۆر بەسەر ئەم کێشەیەدا هاتوە. لەلایەک ستەمی قەومی لەسەر خەڵکی کوردستان نەماوەو تا هاتوشە ئەو سەرگەردانیە سیاسیەی کە لەساڵانی نەوەدەکاندا هەبوو، بەحوکمی فیدڕالیزمەکردنی عێراق، هەم بۆرژوازی کورد بەئامانجی شەریکبوونەوە لەدەسەڵات و وەرگرتنی پۆست و پلەو پایەی خۆی لەحکومەتی عیراقدا گەیشت و هەم کوردستان بوو بە بەشێک لەعیراق، بەلام ئەم گۆرانکاریە، بەحوکمی ئەوەی کە ناسنامەی دەولەتی عیراق لەسەر بنەمای قەومی و تائیفی و ئاینی دامەزراو ئەمەش لەدەستوردا جێگیرکرا، کێشەی قەومی لەدەستی بۆرژوازی کوردو حکومەتی عیراق و تەنانەت دەوڵەتانی ناوچەکەو ئەمریکادا بهێڵێتەوەو ڕقەبەری قەومی و ناسیونالیزم و دنەدانی قەومی سایە بەسەر کێشە سیاسی و چینایەتیەکاندا بکات وەک گرفتێکی بەردەم پێشڕەوی کۆمەلگای کوردستان، بەرەو ئاڵوگۆڕی ڕیشەیی بمێنێتەوە و لەهەر دۆخێکدا خەڵکی کوردزمان و عەرەب زمان بکات بەگژ یەکتردا، بەنمونە روداوەکانی ئەم دواییانەی کەرکوک بەڕۆشنی ئەم واقعیەتەی نیشاندا. کەواتە تا ئەوکاتەی کە حکومەتێکی قەومی و ئاینی و تایفەگەری و حیزبە میلیشیاییەکانیان لەعیراقدا لەسەرکاربێت و لەسایەی دەستورێک کە ناسنامەی درۆزنانەی قەومی و ئاینی بەبەر هاوڵاتیاندا بکا و سکولاریزم و مافی هاولاتیانی یەکسان ژێرپی بنێت، ڕیگاچارە بۆ کۆتاییهێنان بەکێشەی کورد هەر جیابونەوەو سەربەخۆیی کوردستانە و حیزب تەئکیدی لەسەر دەکات. بەڵام ئەوەش بڵێم کە حیزب لەچوارچیوەی ئەو گۆرانکاریانەی کە لەکوردستان و ڕەوتی خەباتی چینایەتیدا پێکهاتوە، بەتایبەتیش بەدوای ڕیفراندۆمێکدا کە ئەنجام درا، کێشەی سەرەکی خەلكی کوردستان، لەبەرامبەر بەدەسەلاتی بۆرژوازی کوردا دەچیتە پێشەوە. واتە بەڕوخانی دەسەلاتی ئێستا و هاتنەسەرکاری حکومەتێکی شۆڕشگێر، لەنوێنەرانی جەماوەر و ڕیکخراو لەشوراکانی خۆیاندا، نەک هەر مەسەلەی کورد و پەیوەندی نیوان کوردستان و عیراق، ڕێگاچارەی واقعی بەدەست دێنێ، بەلکو زمینەش بۆ سازکردنی کێشە ئابوری و سیاسی و کۆمەلایەتیەکانی تریش خۆش دەکات، کە چەندین ساڵە یەخەی بەخەڵکی کوردستان گرتوە. حیزب لەئێستادا لەسەر ئەم ئاڕاستەیە کاردەکات.
ئۆکتۆبەر: هەڕەشەکانی رژێمی ئیسلامی ئێران بۆ چەکداماڵینی هێزە ئۆپۆزیسیۆنەکانی لە هەرێمی کوردستان و رێکەوتنی نێوان رژێمەکەی و حکومەتی ناوەندی، هەروەها بەکردەوە جێبەجێکردنی داواکاریەکەی ئێران لەلایەن هەردوو حزبە دەسەڵاتداری کوردستانەوە، بەشێکە لە فاکتەرەکانی دۆخی سیاسی تازەی کوردستان. لەماوەی ٣٠ ساڵی ڕابرودا رژێمی ئێران بەردەوام توانای ئەوەی هەبوە فشار لەسەر هەریەکە لەپارتی و یەکێتی دابنێ بۆ دژایەتیکردنی هێزە نەیارەکانی لە هەرێم، بەڵام ئەمکارە بەوجۆرە نەبوە وەکو ئێستا روودەدات؟ ئایا ئەم پرسە چۆن لێكدەدەنەوەو پێتانوایە تا چ ئاستێك دەڕواتەپێشەوە؟
خسرەو سایە: لەبارەی هەرەشەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بۆسەر لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانی نیشتەجێی هەرێم، بەپلەی یەکەم لەدرێژەی ئەو هەوڵانەی کەئەم ڕژێمە بۆ سەرکوتی ئەو بزوتنەوە جەماوەریە شۆشگێریە و میلیتاریزمەکردنی شارەکانی ئێراندا هاتۆتەکایەوە. کۆماری ئیسلامی ئێران لەو راستیە گەیشتوە، کەخەڵکی ئێران بۆ ڕوخانی ئەم ڕژێمە هاتونەتە مەیدانەوە وگەڕانەوەیان نیە، بۆیە دەیەوێت، بەهەرەشەکردن لە ئۆپۆزسیۆنەکانی ئەودیو سنورەکانی لەلایەک، ناکۆکیە ناوخۆییەکان و ئەو قەیرانەی یەخەی پێگرتوە داپۆشێت و وانیشان بدات، کە ئەوە کۆمەڵێک حیزبی چەکدارە لەدەرەوەی سنورەکان خەڵک هان دەدەن و ئاژاوە دەنێنەوە. بەلام هەڕەشەکانی ئێران تەنها بەم ئاستەوە سنوردار نابێتەوە و کاتێک چاو لەو گێژاوە سیاسیە بکەین کە کوردستانی عێراقی پێدا تێدەپەڕیت، ئەمەش بەمانای ئەوەی کە ئێران دەیەوێت وەک هێزێکی دەخاڵەتگەرو مونافیسی تورکیا پێگەی خۆی لەعێراق و هەرێم قایم بکات و ئەو ڕۆڵەی کە هەیەتی لەناوچەکەدا بەرەوپێشەوە بەرێت، بۆئەمەش لەهەر مەسەلەیەک سود وەردەگرێ. سەپاندنی ڕیکەوتننامەیەکی ئەمنیش کە لەگەڵ هەرێم و حکومەتی عێراقدا بەئیمزای گەیاندووە بۆ ئەوەیە کە ئەم دەسەڵاتانە هاوخەت بەسیاسەتی دەخالەتگەرانەی خۆی بکا و باڵانسێک لەگەڵ تورکیادا، ڕابگرێ. بەلام حیزبی ئێمە لەبەرامبەر ئەم سیاسەتانەی کۆماری ئیسلامی ئێراندا، جگە لەوەی کەوەک هێزێك لەپاڵ خەباتی شۆڕشگێڕانەی ژنان و لاوان و خەڵکی زەحمەتکێشی ئێراندا ڕاوەستاوەو بەتەواوی توانایەوە پشتیوانی کردوە، لەبەرپرسیارێتیەکی کۆمەڵایەتیەوە، بەرامبەر بەو هەڕەشانەی کە بۆسەر لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان، گرتویەتیەبەر، ڕادەوەستێت. بۆ ئەمەش لەڕوی سیاسیەوە، حیزب هەوڵدەدات ئەم بابەتە لەفەزای سیاسی کوردستاندا جێگەیەک پەیدابکا و خەڵکی نارازی کوردستان لە مەترسیەکانی هوشیار بکاتەوە تا کاردانەوەی پیویست بگرنەبەر. وە لەڕووی ئینسانیەوە، بەهانای ئەو پەنابەرو ئاوارانەوە بچن کە لەشارەکانی کوردستاندا نیشتەجێن و لەهەر ئەگەرێکدا ڕیگا نەدەین ڕوبەروی کارەساتی ئینسانی ببنەوە.
تا ئەو جێگەیەی کە دەپرسن “ئەم پرسە چۆن دەچیتەپێشەوە” بەبروای من حکومەتی هەرێم و بەغدا، تا ئەو ڕادەیەی کەدڵی کۆماری ئیسلامی ئێرانیان ڕازی کردبێت و ڕێکەوتنەکەیان جێبەجێ کردبێ، هەڕەشەکانی کۆماری ئیسلامی ڕوی لەخاوبونەوە کردوە، بەڵام نابێ ئەوە لەبیربکەین تا ئەوکاتەی کوردستان لەگیژاوێکی سیاسیدا، ڕاوەستابێ و دوو حیزبی چەکداری وەک یەکیەتی و پارتی دووناوچە بەرن بەڕێوە کە خۆیان بەسیاسەتی دەوڵەتانی ناوچەکەوە گرێ دابیتەوە، تا کاتێک کە حکومەتێکی ناپایەدار لەعێراقدا لەسەرکاربێ و لەژێر نفوزی ئێراندا بێت، بەدڵنیایەوە لەچوارچێوەی دۆخی جیهانی و ناوچەکەدا، ئەگەری دەخاڵەتگەری سەربازی ئێران و تورکیا حاڵەتێکی بەردەوام دەمێنیتەوەو ئەوەش کۆتایی پێناهێنێت کەهێرشی زەمینی بۆسەر شارەکانی کوردستانی بەدوادا بێت. بێگومان لەم حالەتەشدا، سیمای دۆخەکە بەگشتی دەگۆڕێ و ڕەوتی خەباتی چینایەتی دەباتە دۆخیكی تازەوە کە لەکاتی خۆیدا دەبێ قسەی تایبەتی لەسەر بکەین.
ئۆکتۆبەر: مەسەلەیەکی دیکە کە قسەوباسی لێکراوە لە پلینۆمدا، هەڵبژاردنەکانی پارێزگاکانی عێراقە. هەروەها باسیش لەسازدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، لەئارادایە. دەکرێ سەبارەت بەو بابەتە و بڕیار و ڕاسپاردەکانی پلینۆم روونکردنەوە بدەن بە خوێنەرانی ئۆکتۆبەر؟
خسرەو سایە: لەبارەی هەڵبژرادنەوە پلنۆم لەسەر ئەو جیهەتە ڕاوەستا، کە هەڵبژرادنەکان چ لەعێراق و چ لەکوردستان، بەوپێیەی کە لەدۆخی ناجێگیر وقەیرانێکی حوکمەتیدا بڕیاریان لێدراوە، لەبنەرەتەوە بۆ سازدانەوەی دەسەڵات و ئۆگانەکانیەتی، کە کەوتونەتە ژێرپرسیارەوە. بۆئەمەش هەم لایەنەکان و هەم ئەمریکاو نەتەوەیەکگرتوەکان و دەوڵەتانی ئەوروپا، هەوڵدەدەن هەرچۆنێک بوە سازبدرێ و هەنگاویك لە ئیستقرار پێدانی دەسەڵات لەهەرێم و عێراقدا ببنەپێشەوە. دیارە لایەنەکانیش ئامانج و بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان لەبەشداریکردن تێیدا هەیە. بەواتایەکی تر هەڵبژاردنەکانی ئەمجارە بەتایبەتی لەکوردستان کە نە پەرلەمان و نە حکومەت بەپێی یاساکانی خۆیان شەرعیەتیان ماوە، لەڕاستای ئەو ڕەوەندەدا دەچیتە پێشەوە کە لەوەلامی پرسیارەکانی پێشوتردا ئاماژەم پێکردوە. تا ئەو جیگەیەشی بەهەڵوێستی حیزب دەگەڕیتەوە، پلنۆم لەسەر ئەوە ڕاوەستا، کە نەک هەر لەم جۆرە هەلبژاردنانەدا بەشداری ناکات، چونکە هەرجۆرە بەشداری کردنێک هەمان ئەو سیستەمە دوبارە سازدەکاتەوە کە لەئیستادا بەشکست و بنبەست گەیشتوە و ناتوانێ خواستەکانی خەڵکی ناڕازی کوردستان بەدی بهێنێت، بگرە دەبێ دەورەی هەڵبژاردن بەکەمپینێکی چالاک بۆ ڕیسواکردنی سیناریۆی هەڵبژاردن بەدەستەوە بگیرێ و بکرێتە مەیدانێک بۆ پەکخستن و ڕیسواکردنی یەکجاری ئەم سیناریۆ گاڵتەجاریەی حیزبەکان. لەمبارەوە پلینۆم تەئکیدی کرد کە بایکۆت بەتەنها بەس نیە، بەڵکو دەبێ ڕۆژانی هەڵبژاردن بکرێتەمەیدانی هاتنەمەیدانی ڕیزی جەماوەری ناڕازی و کۆبوونەوەی فراوان و یەکگرتوانەی خەڵک بەدەوری خواستەکانیان و ڕیسوکردنی گەندەڵکاران و ئەو سیستەمەی کە چەندین ساڵە ژیانی خەڵک، لەژێر ناوی دەنگدان و هەڵبژرادندا، دەهاڕێت.
ئۆکتۆبەر: وەکو ئاگادارن بەشێکی بەرچاو، کە کەم نین، لە خەڵکی کوردستان ئاواتەخوازی روخانی دەسەڵاتی هەرێم و گەڕانەوەی دەسەڵاتی حکومەتی ناوەندن. بێگومان ئەوەش بەهۆی ئەو هەموو ستەم و نادادی و زوڵمەی کە ئەژ دەسەڵاتە “خۆماڵی”یە لەوانی کردوە. ئایا ئاواتی روخانی دەسەڵاتی پارتی و یەکێتی تا چەند لەگەڵ هیوای گەڕانەوەی دەسەڵاتی ناوەند بۆ کوردستان لەبەرژەوەندی خەڵکی کوردستانە؟ ئایا خەڵكی کوردستان هیچ هەڵبژاردەیەکی دیکەیان نیە بۆ جێبەجێکردنی ئەو ئاواتەیان!؟
خسرەو سایە: سەرەتا دەبێ جیاوازی بکەین لەنێوان ئاواتخواستن بۆ ڕوخانی دەسەڵاتێک، لەگەڵ ئەوەی کە بزوتنەوەیەکی بەکردەوەو واقعی لەمەیداندا بێت، کەخواستی ڕوخانی ڕژێمێکی هەڵبڕیوە.
لەکوردستان ئەگەرچی نەفرەتو بێزاری و بگرە ناڕەزایەتی زۆریش لەدەسەڵاتی یەکیەتی و پارتی لەئارادایە، بەلام هێشتا ئەم نەفرەتو ناڕەزایەتیە، بەبزوتنەوەیەکی بەکردەوە، بۆ ڕوخانی دەسەڵات، نەکەوتۆتە سەرپێ. دیارە هۆکاری ئەمەش کاریگەری ڕەوتی چاکسازی و ئەو ئاسۆ و سونەت و ڕەوشتانەیە، کە هێشتا هەم حزبەکانی دەسەڵات و هەم ئەوانەی خۆیان بەئۆپۆزسیۆن ناودەبەن، لەسەر ناڕەزایەتی بەشەکانی کۆمەلگا هەیەتی. بەدڵنیایەوە ئەوە ئەرکی ئێمەیە کە بزوتنەوە ناڕەزایەتیەکانی ئێستا، لەقورسایی و کاریگەری سیاسەت و ڕەوشتەکانی ئەم ڕەوتە دەرکێشین و ڕێزێک لەڕابەران و هەڵسوڕاوان ڕابەری ناڕەزایەتیەکان بەدەستەوە بگرن کەبەکردەوە، ڕێ بباتەوەسەر ڕوخانی دەسەڵاتی ئێستا بەرێگایەکی شۆڕشگێرانەی وا کەهاوکێشەی هێزی نیوان دەسەڵات و جەماوەر، بەقازانجی بەدیهێنانی خواستەکانی خەڵکی کرێکارو زەحمەتکێش و خەڵکی ناڕازی کوردستان بکەوێتەکارەوە.
لەبارەی ئەوەشەوە کە دەپرسن”ئایا گەڕانەوە بۆ دەسەلاتی ناوەند لەبەرژەوەندی خەڵکی کوردستانە”، هەروەک پێشتریش ئاماژەم پێکرد کە ئەمە بۆچون و سیاسەتی ئەو حیزبانەیە، کە چوارچیوەی سیاسەت و سیستەمی ئێستایان قەبوڵە، کە ناویان ناوە “پڕۆسەی سیاسی و دیموکراسی”. ئەمانە دەیانەوێت بەخۆهەڵواسین بە ناڕەزایەتیەکانی خەڵکەوە گلەیی و ڕەخنەکانیان لەیەکیەتی و پارتی لەڕیفۆرمکردنی هەمان سیستەمی دەسەڵاتدارێتی ئێستای هەرێمدا بهێڵنەوە و خەڵکی کوردستان و خواستەکانیان لەژێر سێبەری بڕیارەکانی دادگای فیدراڵ و حکومەتەکەی سودانیدا ڕاگرن و تەسلیمی ئەو بەندوبەساتانەی بکەن کە لەگەڵ ئەحزابی شێعی و سونەو پاشماوەکانی بەعسدا، کردویانە. لەکاتێکدا خەڵکی کوردستان ئاگاداری ئەوەن کە خودی ئەو دەسەڵاتەی کە لەبەغدا لەسەر کارە، تاسەر تاڵانچی و گەندەڵ وکۆنەپەرست و دژە خەڵکە، نەک هەر لەبەرامبەر خەلكی کوردستاندا، بەڵکو لەدژی هاوڵاتیانی ژێرسایەی خۆشیدا. بێکاری و گرانی و جیاکاری چینایەتی و هەموو ئەو بێمافیانەی کە خەڵکی کرێکارو زەحمەتکێشی شارەکانی عێراق لەدەسەڵاتی بەغدایان چەشتوە، کەمتر نیە لەو تاڵان و بڕۆ و بیمافیەی کەخەڵکی کوردستان لەسایەی دەسەڵاتی حزبە بۆرژوا قەومیەکانەوە پێی گیرۆدە کراون. خودی ڕاپەرین و خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیە جەماوەریەکانی شارەکانی بەغداو بەسراو ناسریەو سامەڕاو ئەوانی تر، کە زۆرجار پارێزگاری شار و بەرپرسانی حکومەتیان وەدەرناوە، نیشانەی ئەوەیە کە ئەو حکومەتەی لەسەرکارە دژە خەڵکیە. بەڵام ئەوە یەکیەتی و پارتی و حیزبە ئۆپۆزسیۆنەکانن کەچاو لەڕاستیەکان دەنوقێنن و بە دۆستی خەڵکی کوردستان دەیان ناسێنن و دەیانەوێت وانیشان بدەن کە لەنێوان حکومەتی هەرێم و بەغدادا یەکێکیان هەڵبژێرن و ئیتر ڕێگایەکی تر لەبەردەمدا نیە. کورتەی قسەی ئەوان ئەوەیە کە ئەمە دیموکراسیە و ئەمە پڕۆسەی سیاسی و فیدراڵیزمە و نابێ لەوەزیاتر بڕۆێن!.
سەبارەت بەوەش کە ئایا خەڵکی کوردستان بۆ گەیشتن بەئاواتێک کەهەیانە، کە ئەویش ڕوخانی دەسەڵاتی یەکیەتی و پارتیە، بژاردەیەکی تریان هەیە؟ وەڵامی من بەڵێیە و بژارەکەش شۆڕش و بردنی خەبات و ناڕەزایەتیە جەماوەریەکانی ئێستایە بەرەو ئاڵوگۆڕێکی شۆڕشگێڕانەی وا کەنەک هەر دەسەڵاتی ئێستا وەلابنێ، بەڵکو زەمینەی سەرهەڵدانی سیستەمێکی تر لەحوکمڕانی و بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا لەشوێنەکەی دابنێ، سیستەمێکی حوکمڕانی وا کەبەڕێوەبردنی کۆمەڵگا بۆ بەرژەوەندی خەڵكی کرێکارو زەحمەتکێش لەکاردابێ و هەرچی داهاتو سامانی کۆمەڵگایە بخاتە خزمەتی ژیانی هاوڵاتیانەوە. ئەم سیستەمەش حکومەتی نوێنەرانی جەماوەرە، کە لەشوراکاندا ڕێکخراوە و وەک بەرئەنجامێک لەشۆڕش وخەباتی شۆڕشگێڕانەی ئەوان دەسەڵات بەدەستەوە دەگرێ. من پێموایە ئەمە ئەو ڕیگایەیە ک ەگۆڕانکاریەکانی ئیستا بەقازانجی خەلکی ستەمدیدەی کوردستان دەشکێنێتەوە، هەرچەندە سەختی و بەربەستی زۆریشی لەبەردەمدابێت.
